Trang chủ

  • These slides give a comprehensive overview of the EASL clinical practice guidelines on the management of decompensated cirrhosis

    Clinical Practice Guidelines

    Decompensated

    cirrhosis

    These slides give a comprehensive overview of the EASL clinical practice guidelines on the management of decompensated cirrhosis

    Please feel free to use, adapt, and share these slides for your own personal use; however, please acknowledge EASL as the source

    • Definitions of all abbreviations shown in these slides are provided within the slide notes

    When you see a home symbol like this one: , you can click on this to return to the outline or topics pages, depending on which section you are in

    These slides are intended for use as an educational resource and should not be used in isolation to make patient management decisions. All information included should be verified before treating patients or using any therapies described in these materials

      • Paolo Angeli
    • Panel
      • Càndid Villanueva, Claire Francoz, Rajeshwar P Mookerjee, Jonel Trebicka, Aleksander Krag,

    Wim Laleman,

    Pere Gines,

    Mauro Bernardi (EASL Governing Board Representative)

    • Reviewers
      • Alexander Gerbes, Thierry Gustot, Guadalupe Garcia-Tsao

    Methods

    Background

    Guidelines

    Methods

    Grading evidence and recommendations

    Grading evidence and recommendations

    Grading is adapted from the GRADE system1

    Grade of evidence
    I Randomized, controlled trials
    II-1 Controlled trials without randomization
    II-2 Cohort or case-control analytical studies
    II-3 Multiple time series, dramatic uncontrolled experiments
    III Opinions of respected authorities, descriptive epidemiology
    Grade of recommendation
    1 Strong recommendation: Factors influencing the strength of the recommendation included the quality of the evidence, presumed patient-important outcomes, and cost
    2 Weaker recommendation: Variability in preferences and values, or more

    uncertainty: more likely a weak recommendation is warranted

    Recommendation is made with less certainty: higher cost or resource consumption

    1. Guyatt GH, et al. BMJ. 2008:336:924–6;

    EASL CPG decompensated cirrhosis. J Hepatol 2018;doi: 10.1016/j.jhep.2018.03.024

    Background

    Definition and pathophysiology of decompensated cirrhosis

    ACLF

    Stage 6: late decompensation:

    Refractory ascites, persistent PSE or jaundice,

    infections, renal and other organ dysfunction

    End stage

    Death

    • Transition from compensated cirrhosis to DC occurs at a rate of ~5–7% per year
    • DC is a systemic disease, with multi-organ/system dysfunction
    Compensated
    Stage 0: no varices, mild PH

    LSM >15 and <20 or HVPG >5 and <10 mmHg

    Stage 1: no varices, CSPH

    LSM ≥20 or HVPG ≥10 mmHg

    Stage 2: varices (=CSPH)
    Decompensated
    Stage 3: Bleeding
    Stage 4:

    First non-bleeding decompensation

    Stage 5:

    Second decompensating event

    • Transition from compensated cirrhosis to DC occurs at a rate of ~5–7% per year
    • DC is a systemic disease, with multi-organ/system dysfunction

    Stage 0: no varices, mild PH

    LSM >15 and <20 or HVPG >5 and <10 mmHg

    Stage 1: no varices, CSPH

    LSM ≥20 or HVPG ≥10 mmHg

    Stage 2: varices (=CSPH)

    Stage 3: Bleeding

    Stage 4:

    First non-bleeding decompensation

    Stage 5:

    Second decompensating event

    ACLF

    Stage 6: late decompensation:

    Refractory ascites, persistent PSE or jaundice,

    infections, renal and other organ dysfunction

    End stage

    Median survival: 2 years

    Symptomatic

    Decompensated

    Median survival: 12 years

    Asymptomatic

    Compensated

    Death

    Liver injury

    Cirrhosis

    Damaged cells/DAMPs

    Portal hypertension
    Bacterial translocation/PAMPs

    Other potential mechanisms

    Release of pro-inflammatory molecules (ROS/RNS)

    Activation of innate pattern recognition receptors

    ++

    Splanchnic arteriolar vasodilation and

    cardiovascular dysfunction

    Adrenal dysfunction

    HE Kidney

    dysfunction

    HPS

    Bernardi M, et al. J. Hepatol 2015;63:1272–84;

    • Management of DC aims to improve outcomes of complications

    Refractory

    Ascites

    Uncomplicated

    Hepatic hydrothorax

    CKD

    AKI

    Renal impairment

    Hyponatremia

    Complications of DC

    Bacterial infections

    ACLF

    RAI

    GI bleeding

    PPHT

    HPS

    CCM

    Cardiopulmonary

    Increased understanding of DC pathophysiology permits the development of more comprehensive therapeutic and prophylactic approaches

    to prevent or delay disease progression

    Key recommendations

    Overall management of DC

    Click on a topic to skip

    to that section

    1. Management of specific complications of DC
    • Management should aim to prevent progression, not treat complications

    No treatment exists that can act on cirrhosis progression directly

    • Two alternative approaches can be taken:
      • Suppress aetiological factor(s) that cause liver inflammation and cirrhosis development
      • Target key factors in the pathogenesis of cirrhosis decompensation and progression

    Impact is variable

    • Probably depends on the status of liver disease at the time
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    In patients with DC the aetiological factor should be removed, particularly alcohol consumption and hepatitis B or C virus infection, as this strategy is associated with decreased risk of decompensation and increased survival II-2 1

    Several strategies have been evaluated to prevent disease progression in patients with DC

      • Targeting microbiome abnormalities and bacterial translocation to improve the gut–liver axis (i.e. rifaximin)
      • Improving the disturbed circulatory function (i.e. long-term albumin)
      • Treating the inflammatory state (i.e. statins)
      • Targeting portal hypertension (i.e. β-blockers)

    Further clinical research is needed to confirm the safety and potential benefits of these therapeutic approaches to

    prevent cirrhosis progression in patients with DC

    Most common complication of decompensation in cirrhosis

      • Develops in 5–10% of patients with compensated cirrhosis per year

    Significant impact on patients

      • Impairs patient working and social life
      • Frequently leads to hospitalization
      • Requires chronic treatment
      • Direct cause of further complications
      • Poor prognosis (5-year survival, ~30%)

    Ascites can be uncomplicated or refractory

      • Ascites is uncomplicated when not infected, refractory or associated with impairment of renal function

    Cirrhosis is responsible for 80% of cases of ascites

    • Initial patient evaluation:
      • History
      • Physical examination
      • Abdominal ultrasound
      • Laboratory assessment
        • Liver and renal function, serum and urine electrolytes, analysis of ascitic fluid

    Ascites is graded based on amount of fluid in the abdominal cavity

    Grading of ascites*
    Grade 1 Mild ascites: only detectable by ultrasound examination
    Grade 2 Moderate ascites: manifest by moderate symmetrical distension of abdomen
    Grade 3 Large or gross ascites: provokes marked abdominal distension

    *Ascites recurring on ≥3 occasions within a 12-month period despite dietary sodium restriction and adequate diuretic dosage are considered recurrent

    Diagnostic paracentesis is indicated in:*

      • All patients with new-onset grade 2 or 3 ascites
      • Patients hospitalized for worsening ascites or any complication of cirrhosis
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Neutrophil count and culture of ascitic fluid culture† should be

    performed to exclude bacterial peritonitis

    • Neutrophil count >250 cells/µl denotes SBP
    II-2 1
    Ascitic total protein concentration should be performed to identify patients at higher risk of developing SBP‡ II-2 1
    The SAAG should be calculated when the cause of ascites is not immediately evident, and/or when conditions other than cirrhosis are suspected§ II-2 1
    Cytology should be performed to differentiate malignancy-related from non-malignant ascites II-2 1

    *Grade of evidence II-2, grade of recommendation 1; †Bedside inoculation blood culture bottles with 10 ml fluid each;

    ‡A total protein concentration <1.5 g/dl is generally considered a risk factor for SBP;

    §SAAG ≥1.1 g/dl indicates that portal hypertension is involved in ascites formation with an accuracy of about 97%

    Development of ascites in patients with cirrhosis is associated with a poor prognosis

      • 1-year mortality: 40%
      • 2-year mortality: 50%

    Patients with ascites should be considered for referral for LT

    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Since the development of grade 2 or 3 ascites in patients with cirrhosis is associated with reduced survival, LT should be considered as a potential treatment option II-2 1
    • Patients may not receive adequate priority in transplant lists

    – Most commonly used prognostic scores can underestimate mortality risk

    Improved methods to assess prognosis in these patients are needed

    • Grade 1 or mild ascites
      • No data on evolution and not known if treatment modifies natural history
    • Grade 2 or moderate ascites
      • Hospitalization not required
      • Correct sodium imbalance:
        • Dietary restriction and increased renal excretion with diuretics
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Moderate restriction of sodium intake (80–120 mmol/day,

    corresponding to 4.6–6.9 g of salt) is recommended

    I 1
    Generally equivalent to a no added salt diet with avoidance of

    pre-prepared meals. Adequate nutritional education of patients on how to manage dietary sodium is also recommended

    II-2 1
    Very low sodium diets (<40 mmol/day) should be avoided II-2 1
    Prolonged bed rest cannot be recommended III 1

    Mainstay of medical treatment are anti-mineralocorticoid drugs*

    • Loop diuretics may be added in patients with long-standing ascites
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    First episode of grade 2 ascites

    • Anti-mineralocorticoid drug alone (from 100 mg/day with 100 mg stepwise increased every 72 hours to a maximum of 400 mg/day if no response to lower doses)
    I 1
    In patients who do not respond to anti-mineralocorticoids† or who develop hyperkalaemia, furosemide should be added (from 40 mg/day with 40 mg stepwise increases to a maximum of 160 mg/day) I 1
    Long-standing or recurrent ascites

    • Combination of an anti-mineralocorticoid drug and furosemide (dose increased sequentially according to response)
    I 1
    Torasemide can be given in patients exhibiting a weak response to furosemide I 2

    *Spironolactone, canrenone or K-canrenoate; †Body weight reduction <2 kg/week

    Patients with cirrhosis and ascites are highly susceptible to rapid reductions in extracellular fluid volume

      • Can lead to renal failure and hepatic encephalopathy
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    GI haemorrhage, renal impairment, hepatic encephalopathy, hyponatraemia, or alterations in serum potassium concentration, should be corrected before starting diuretic therapy

    • In these patients, cautious initiation of diuretic therapy and frequent clinical and biochemical assessments should be performed
    III 1
    Diuretic therapy is generally not recommended in patients with

    persistent overt hepatic encephalopathy

    III 1

    Loop diuretics can lead to potassium and magnesium depletion and hyponatraemia

    • Muscle cramps can impair quality of life in patients receiving diuretics
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Frequent clinical and biochemical monitoring during the first weeks of treatment (particularly on first presentation) I 1
    Recommended maximum weight loss: 0.5 kg/day in patients without oedema, 1 kg/day in patients with oedema II-2 1
    Once ascites have largely resolved, the dose of diuretics should be

    reduced to the lowest effective dose

    III 1
    Discontinue diuretics in case of severe hyponatraemia,* AKI, worsening hepatic encephalopathy, or incapacitating muscle cramps III 1
    Discontinue furosemide for severe hypokalaemia (<3 mmol/L ) Discontinue anti-mineralocorticoids for hyperkalaemia (>6 mmol/L) III 1
    Albumin infusion or baclofen administration† are recommended in

    patients with muscle cramps

    I 1

    *Serum sodium <125 mmol/L; †10 mg/day, with a weekly increase of 10 mg/day up to 30 mg/day

    • Grade 3 or large ascites
      • LVP, under strict sterile conditions, is the treatment of choice
        • Ascites should be completely removed in a single session*
      • Contraindications to LVP include:
        • Uncooperative patient, abdominal skin infection at puncture sites, pregnancy, severe coagulopathy, severe bowel distention
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    LVP should be followed with plasma volume expansion I 1
    Plasma volume expansion should be performed by albumin infusion (8 g/L ascites)

    • For >5 L of ascites: more effective than other plasma expanders
    • For <5 L of ascites (low risk of PPCD): treat with albumin due to concerns about use of alternative plasma expanders
    I III 1

    1

    After LVP, patients should receive the minimum dose of diuretics

    necessary to prevent re-accumulation of ascites

    I 1
    When needed, LVP should be performed in patients with AKI or SBP III 1

    *Grade of evidence I, grade of recommendation 1

    • Patients with DC and ascites are at increased risk of renal impairment from several types of drug
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    NSAIDs should not be used (high risk of developing further sodium retention, hyponatraemia, and AKI) II-2 1
    Angiotensin-converting enyzme inhibitors, angiotensin II antagonists, or 1-adrenergic receptor blockers should not generally be used (increased risk of renal impairment) II-2 1
    Aminoglycosides are discouraged (increased risk of AKI)

    • Reserved for patients with severe bacterial infections that cannot be treated with other antibiotics
    II-2 1
    Contrast media

    • In patients with preserved renal function: does not appear to be associated with increased risk of renal impairment
    • In patients with renal failure: insufficient data, cautious use and preventative measures recommended
    II III 2

    1

    • International Ascites Club:

    “Ascites that cannot be mobilized or the early recurrence of which

    (after LVP) cannot be satisfactorily prevented by medical therapy”

    Diuretic intractable

    Diuretic resistant

    Refractory ascites

    Ascites that cannot be mobilized or the early recurrence of which cannot be prevented because of a lack of response to sodium

    restriction and diuretic treatment

    Ascites that cannot be mobilized or the early recurrence of which

    cannot be prevented because of the development of diuretic-induced complications that preclude the use of an effective diuretic dosage

    Diagnostic criteria
    Treatment duration Patients must be on intensive diuretic therapy* for at least 1 week and on a salt-restricted diet of less than 90 mmol/day
    Lack of response Mean weight loss of <0.8 kg over 4 days and urinary sodium output less than the sodium intake
    Early ascites recurrence Reappearance of grade 2 or 3 ascites within 4 weeks of initial mobilization
    Diuretic- induced complications
    • HE: development of encephalopathy in the absence of any other precipitating factor
    • Renal impairment: increase of serum creatinine by >100% to a value >2 mg/dl (177 µmol/L) in patients with ascites responding to treatment
    • Hyponatraemia: a decrease of serum sodium by >10 mmol/L to a serum sodium of <125 mmol/L
    • Hypo- or hyperkalaemia: a change in serum potassium to

    <3 mmol/L or >6 mmol/L despite appropriate measures

    • Incapacitating muscle cramps

    *Spironolactone 400 mg/day and furosemide 160 mg/day

    Refractory ascites is associated with a poor prognosis

      • Median survival around 6 months
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    The diagnosis of refractory ascites relies on the assessment of the

    response of ascites to diuretic therapy and salt restriction

    • Evaluation should be done in stable patients without associated complications, such as bleeding or infection, after ascertaining patient compliance to treatment
    III 1
    Patients with refractory ascites should be evaluated for LT III 1

    LVP is a safe and effective treatment

      • Should be associated with albumin administration to prevent PPCD

    Drug treatments are controversial or inadequately studied

    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Repeated LVP plus albumin (8 g/L of ascites removed) are recommended as first-line treatment for refractory ascites I 1
    Diuretics should be discontinued in patients with refractory ascites

    who do not excrete >30 mmol/day of sodium under diuretic treatment

    III 1
    Although controversial data exist on the use of NSBBs in refractory ascites, caution should be exercised in severe cases*

    • High doses of NSBB should be avoided (i.e. propranolol

    >80 mg/day)

    • Carvedilol can not be recommended at present
    II-2 I 1

    2

    *See also section on gastrointestinal bleeding

    TIPS decompresses the portal system*

      • Short term: accentuates peripheral arterial vasodilation
      • Within 4–6 weeks: improves effective volaemia and renal function to increase renal sodium excretion
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Patients should be evaluated for TIPS insertion when:

    • There is refractory or recurrent ascites
    • Paracentesis is ineffective
    I III 1

    1

    TIPS insertion is recommended in patients:

    • With recurrent ascites as it improves survival
    • With refractory ascites as it improves the control of ascites
    I

    I

    1

    1

    The use of small-diameter PTFE-covered stents is recommended to reduce the risk of TIPS dysfunction and hepatic encephalopathy I 1
    After TIPS insertion, continue the following until ascites resolution:

    • Diuretics and salt restriction
    • Close clinical follow-up
    II-2 III 1

    1

    *By shunting an intrahepatic portal branch into a hepatic vein

    Definition

      • Accumulation of transudate in the pleural space
        • In the absence of cardiac, pulmonary or pleural disease
      • Ascites moves through small diaphragmatic defects
        • Negative intrathoracic pressure induced by inspiration
      • Can lead to respiratory failure
      • Can be complicated by spontaneous bacterial infections (empyema)
      • Associated with poor prognosis
        • Median survival: 812 months

    Diagnosis

      • Once pleural effusion has been ascertained, cardiopulmonary and

    primary pleural diseases should be excluded*

      • Diagnostic thoracentesis is required to rule out bacterial infection*

    *Grade of evidence III, grade of recommendation 1

    • First-line management relies on treatment of ascites with diuretics and/or LVP
      • Not rare for pleural effusion to persist (refractory hepatic hydrothorax)

    Therapeutic thoracentesis is required to relieve dyspnoea

    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Patients with hydrothorax should be evaluated for LT III 1
    Diuretics and thoracentesis are recommended as the first-line management of hepatic hydrothorax III 1
    Therapeutic thoracentesis is indicated in patients with dyspnoea III 1
    • Chronic pleural drainage should not be performed because of the
    frequent occurrence of complications II-2 1

    Hepatic hydrothorax:

    beyond diuretics and thoracentesis

    • Other treatments are appropriate in selected patients
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    In selected patients, TIPS insertion for recurrent symptomatic hepatic hydrothorax is recommended II-2 1
    Pleurodesis can be suggested to patients with refractory hepatic hydrothorax not amenable to LT or TIPS insertion

    • The frequent occurrence of side effects restricts its use to selected patients
    I 2
    Mesh repair of diaphragmatic defects is suggested for the management of hepatic hydrothorax in very selected patients

    • The best results are achieved in patients with non-advanced cirrhosis without renal dysfunction
    II-2 2

    Hyponatraemia

    Common in patients with advanced cirrhosis

      • Arbitrarily defined as serum sodium concentration <130 mmol/L

    Hypo- and hypervolaemic hyponatraemia can occur

    • Associated with:
      • Increased mortality and morbidity, particularly neurological complications
      • Reduced survival after LT
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Patients with cirrhosis who develop hyponatraemia should be evaluated for LT II-2 1
    Removal of the cause and administration of normal saline are

    recommended in the management of hypovolaemic hyponatraemia

    III 1
    Fluid restriction* to 1,000 ml/day is recommended in the management of hypervolaemic hyponatraemia since it may prevent a further reduction in serum sodium levels III 1

    *Beyond fluid restriction, hypertonic saline should be limited to rare patients with life-threatening complications. It can be considered in patients with severe hyponatraemia who are expected to undergo LT within days. Correction of serum sodium concentration after attenuation of symptoms should be slow (≤8 mmol/L per day) to avoid irreversible neurological sequelae (II-3;1). Albumin can be administered but data are very limited (II-3;2). Use of vaptans should be limited to clinical trials (III;1)

    Occurs when variceal wall ruptures due to excessive wall tension

      • Portal pressure is a key factor in both rupture and severity of bleeding

    70% of GI bleeding events result from VH in patients with portal

    hypertension

      • Second most common decompensating event
      • Most severe and immediate life threatening complication
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Patients with DC are at high risk and should have an OGD to screen for varices, unless previously diagnosed and treated II-2 1
    If OGD is performed, the presence, size and presence of red wale marks should be reported II-2 1
    In patients without varices in whom aetiological factor persists and/or

    remain decompensated, screening OGD should be repeated yearly

    • In other patients the screening interval could be prolonged, but the exact interval is unclear and more data are required
    III 2

    High risk of death when VH occurs in patients with DC

      • Strategies to adequately treat VH and prevent (re)bleeding and death should be actively pursued
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Primary prophylaxis must be initiated upon detection of high-risk varices* because of increased risk of VH I 1
    Patients with small varices with red wale marks or Child–Pugh C

    should be treated with NSBBs

    III 1
    Patients with medium–large varices should be treated with either

    NSBBs or EBL

    • Choice of treatment can be based on local resources and expertise, patient preference, contraindications and AEs
    • NSBBs could be preferred because in addition to lowering portal

    pressure, they also exert other potential beneficial effects

    I III

    II-2

    1

    2

    2

    *High-risk = small varices with red signs, medium or large varices irrespective of Child–Pugh classification or small varices in Child–Pugh C patients

    NSBBs and EBL are equally effective in preventing first bleeding in patients with high-risk varices

      • Choice between options depends on factors such as patient preference, contraindications or adverse events
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Ascites is not a contraindication for NSBBs. However, caution should be exercised in cases of severe or refractory ascites

    • High doses of NSBBs should be avoided
    • The use of carvedilol can not be recommended at present
    I

    II-2 I

    1

    1

    2

    NSBBs should be discontinued in patients with progressive hypotension or those who develop an acute intercurrent condition* After recovery, reinstatement of NSBBs can be attempted

    • When NSBB intolerance or contraindications persist, patient’s bleeding risk should be managed by expeditious EBL
    III

    III III

    1

    2

    1

    NSBBs and EBL in combination reduces the risk of re-bleeding compared with monotherapy

    Recommendation
    Combination therapy of NSBBs + EBL is recommended I 1
    Covered TIPS placement is recommended in patients who continue to be intolerant to NSBBs* III 1

    *Provided that there are no absolute contraindications

    • Medical emergency: high rate of complications and mortality in DC
      • Requires immediate treatment and close monitoring

    Acute GI bleed + portal hypertension Initial assessment* and resuscitation

    Early diagnostic endoscopy (<12 hours)

    Confirm variceal bleeding

    Endoscopic band ligation

    Immediate start of vasoactive drug therapy† Antibiotic prophylaxis (I;1)‡

    Airway Breathing Circulation

    • Volume replacement with colloids and/or crystalloids should be initiated promptly (III;1)

    Starch should not be used (I;1)

    • Restrictive transfusion is recommended in most patients (Hb threshold, 7 g/dl; target range 7–9 g/dl) (I;1)

    ENDOSCOPY

    Balloon tamponade or oesophageal stenting

    (if massive bleeding)

    ENDOSCOPY

    +

    Maintain drug therapy for 3–5 days and antibiotics‡

    Control

    (~85% of cases)

    Further bleeding

    (~15% of cases)

     

    Consider early TIPS in high risk patients Rescue with TIPS

    *History, physical and blood exam, cultures; †Somatostatin/terlipressin; ‡Ceftriaxone (1 g/24 hours) is the first choice in patients with DC, those already on quinolone prophylaxis, and in hospital settings with high prevalence of quinolone-resistant bacterial infections. Oral quinolones (norfloxacin 400 mg BID) should be used in the remaining patients (I;1)

    Figure adapted from de Franchis R, et al. J Hepatol 2015;63:74352;

    Vasoactive drugs and ligation are the primary options for acute VH

      • There may be a role for TIPS in selected high-risk patients
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    The combination of vasoactive drugs and ligation is recommended

    as the first therapeutic option in acute variceal bleeding

    I 1
    Early pre-emptive covered TIPS (placed within 24–72 hours) can be suggested in selected high-risk patients, such as those with Child–Pugh class C with score <14

    • However, the criteria for high-risk patients, particularly Child–Pugh B with active bleeding, remains debatable and needs further study
    I 2
    • Up to 10–15% of patients have persistent bleeding or early re-bleeding
      • Despite treatment with vasoactive drugs and EBL, and prophylactic antibiotics
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    TIPS should be used as the rescue therapy of choice in cases of persistent bleeding or early re-bleeding I 1
    With the pre-requisite of expertise, balloon tamponade should be used in case of uncontrolled bleeding as a temporary ‘‘bridge” (max 24 hours) until definitive treatment can be instituted

    • Removable, covered and self-expanding oesophageal stents can be used as an alternative to balloon tamponade
    III

    I

    1

    2

    In the context of bleeding, where encephalopathy is commonly encountered, prophylactic lactulose may be used to prevent encephalopathy, but further studies are needed I 2
    β-blockers and vasodilators should be avoided during the acute

    bleeding episode

    III 1
    • Risk of bacterial infection in patients with cirrhosis is caused by multiple factors
      • Liver dysfunction
      • Portosystemic shunting
      • Gut dysbiosis
      • Increased BT
      • Cirrhosis-associated immune dysfunction
      • Genetic factors
    Spontaneous bacterial peritonitis
      • Definition: bacterial infection of ascitic fluid without any intra-abdominal surgically treatable source of infection
      • Prevalence: all patients with cirrhosis and ascites are at risk
        • 1.5–3.5% in outpatients; 10% in hospitalized patients
      • Prognosis: mortality exceeded 90% when first described
        • Reduced to ~20% with early diagnosis and treatment

    Diagnosis is based on diagnostic paracentesis

    • 50% of SBP episodes are present at hospital admission
      • Signs/symptoms of peritonitis: abdominal pain, tenderness, vomiting or

    diarrhoea, ileus

      • Signs of systemic inflammation: hyper- or hypothermia, chills, altered WBC count
      • Worsening liver function, HE, shock, renal impairment, GI bleeding

    However: SPB may be asymptomatic, particularly in outpatients

    Diagnosis is based on diagnostic paracentesis

    • 50% of SBP episodes are present at hospital admission
      • Signs/symptoms of peritonitis: abdominal pain, tenderness, vomiting or

    diarrhoea, ileus

      • Signs of systemic inflammation: hyper- or hypothermia, chills, altered WBC count
      • Worsening liver function, HE, shock, renal failure, GI bleeding
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Diagnostic paracentesis should be carried out in:

    • Patients with cirrhosis and ascites, at admission, to rule out SBP
    • Patients with GI bleeding, shock, fever or other signs of systemic inflammation, worsening liver and/or renal function, and HE
    II-2 1
    SBP diagnosed by a neutrophil count in ascitic fluid >250/mm3

    • Neutrophil count is determined by microscopy or flow cytometry
    • No clear evidence to support routine use of reagent strips
    II-2 1
    Ascitic fluid culture positivity is not a prerequisite for SBP diagnosis* II-2 1

    *Culture should be performed to guide antibiotic therapy (Grade of evidence II-2, grade of recommendation 1)

    • Empirical IV antibiotics should be started immediately following diagnosis*
    • Several factors should guide empirical antibiotic use†
      • Environment (community acquired vs. nosocomial)
      • Local bacterial resistance profiles
      • Severity of infection
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Third-generation cephalosporins are recommended as first-line antibiotic treatment for community-acquired SBP in countries with low rates of antibiotic resistance

    • In countries with high rates of antibiotic resistance

    piperacillin/tazobactam or carbapenem should be considered

    I

    II-2

    1

    1

    Antibiotic resistance is more likely in healthcare-associated and

    nosocomial SBP

    • Piperacillin/tazobactam: in areas with low prevalence of MDR bacteria
    • Carbapenem: in areas with high prevalence of ESBL-producing

    Enterobacteriaceae

    • Carbapenem + glycopeptides, daptomycin linezolid in areas with high prevalence of gram-positive MDR bacteria
    I 1

    *Grade of evidence II-2, grade of recommendation 1; †Grade of evidence I, grade of recommendation 1

    Antibiotic therapy should be carefully controlled and monitored

    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Severe infections by XDR bacteria may require antibiotics known to be highly nephrotoxic in patients with cirrhosis (e.g. vancomycin or aminoglycosides)

    • In these cases, patients’ plasma levels should be monitored in

    accordance with local policy thresholds

    III 1
    De-escalation according to bacterial susceptibility based on positive cultures is recommended to minimize resistance selection pressure II-2 1
    Antibiotic efficacy should be checked with a second paracentesis at 48 hours from starting treatment

    • Suspect failure of first-line antibiotic if worsening clinical signs and symptoms and/or increase, or no marked reduction in leucocyte count (at least 25%) in 48 hours
    II-2 1
    The duration of treatment should be at least 5–7 days III 1
    Spontaneous bacterial empyema should be managed similarly to SBP II-2 2
    • In patients with SBP treated with a third generation intravenous cephalosporin antibiotic, albumin significantly decreased the incidence of type-1 hepatorenal syndrome and reduced mortality1
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    The administration of albumin is recommended in patients with SBP

    • 1.5 g/kg at diagnosis and
    • 1 g/kg on Day 3
    I 1
    1. Sort P, et al. N Engl J Med 1999;341:403–9;

    Patients with cirrhosis and low ascitic fluid protein concentration (<10 g/L) and/or high serum bilirubin levels are at high risk of developing a first episode of SBP1

    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Primary prophylaxsis with norfloxacin (400 mg/day) is recommended in patients with:

    • Child–Pugh score ≥9 and serum bilirubin level ≥3 mg/dl, and
    • Either impaired renal function or hyponatraemia, and
    • Ascitic fluid protein lower than 15 g/L
    I 1
    Norfloxacin prophylaxis should be stopped in patients with long-lasting improvement of their clinical condition and disappearance of ascites III 1
      • In patients who survive an episode of SBP, the cumulative recurrence rate at 1 year is approximately 70%1
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Prophylactic norfloxacin (400 mg/day, orally) is recommended in patients who recover from an episode of SBP I 1
    At present, rifaximin cannot be recommended as an alternative to

    norfloxacin for secondary prophylaxis of SBP

    • At present, no recommendation can be given to guide prophylaxis of SBP among patients already on rifaximin for the prevention of recurrent HE
    I 2
    Patients who recover from SBP have a poor long-term survival and

    should be considered for LT

    II-2 1
    PPIs may increase the risk for the development of SBP, their use

    should be restricted to those with a clear indication

    II-2 1

    Non-SBP infections are frequent in patients with cirrhosis

        • Associated with increased mortality
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Hospitalized patients with cirrhosis should be monitored closely

    for the presence of infections to enable early diagnosis and treatment

    II-1 1
    Empirical antibiotic therapy should be commenced promptly II-1 1
    Empirical antibiotic therapy should be based on: environment, local resistance profiles, severity and type of infection I 1
    In the context of high bacterial resistance to antibiotics, carbapenem alone or in combination with other antibiotics should be preferred* I 1
    Severe infections by XDR bacteria may require antibiotics known to be highly nephrotoxic in patients with cirrhosis (e.g. vancomycin or aminoglycosides)

    • In these cases, patients’ plasma level should be monitored in accordance with local policy thresholds
    III 1
    Routine use of albumin not recommended in infections other than SBP I 1

    *Carbapenem alone or in combination with other antibiotics proved to be superior to third-generation

    Good outcome

    qSOFA and Sepsis-3 criteria have been validated in patients with cirrhosis1

        • Can be used to assess severity of infection

    Is baseline SOFA score available?

    No

    Yes

    Apply sepsis-3 criteria and qSOFA

    Poor outcome

    Patient with need for transfer to ICU

    Sepsis-3 positive and qSOFA negative

    Good outcome

    Sepsis-3 and qSOFA positive

    Sepsis-3 and qSOFA negative

    Negative

    Positive

    Apply sepsis-3 criteria

    Grey zone Monitoring SOFA score is required

    1. Singer M, et al. JAMA 2016;315:801–10; Figure adapted from Piano S, et al. Gut 2017; doi: 10.1136/gutjnl-2017-314324.

    Nosocomial

    Healthcare- associated

    Community- acquired

    Other infections:

    recommended empirical antibiotic treatment

    Cellulitis

    Piperacillin- tazobactam or 3rd-gen

    cephalosporin + oxacillin

    AREA DEPENDENT:

    Like nosocomial infections if high prevalence of MDROs

    or if sepsis

    3rd-gen cephalosporin or meropemen + oxacillin or glycopeptides or daptomycin or linezolid

    Pneumonia UTI

    Nosocomial

    Healthcare- associated

    Community- acquired

    Nosocomial

    Healthcare- associated

    Community- acquired

    Piperacillin- tazobactam

    or ceftriaxone + macrolide or levofloxacin or moxifloxacin

    AREA DEPENDENT:

    Like nosocomial infections if high prevalence of MDROs

    or if sepsis

    Ceftazidime or meropemen + levofloxacin ± glycopeptides or linezolid

    UNCOMPLICATED:

    ciprofloxacin or cotrimoxazole

    IF SEPSIS: 3rd-gen cephalosporin

    or piperacillin-

    tazobactam

    AREA DEPENDENT:

    Like nosocomial infections if high prevalence of MDROs

    or if sepsis

    UNCOMPLICATED:

    fosfomycin or nitrofurantoin IF SEPSIS:

    meropemen + teicoplanin or vancomycin

    Other infections:

    recommended empirical antibiotic treatment

    Cellulitis

    Most clinically relevant

    3rd-gen cephalosporin or meropemen + oxacillin or glycopeptides or daptomycin or linezolid

    AREA DEPENDENT:

    Like nosocomial infections if high prevalence of MDROs

    or if sepsis

    Piperacillin- tazobactam or 3rd-gen

    cephalosporin + oxacillin

    Nosocomial

    Healthcare- associated

    Community- acquired

    UTI

    Pneumonia

    Ceftazidime or meropemen + levofloxacin ± glycopeptides or linezolid

    AREA DEPENDENT:

    Like nosocomial infections if high prevalence of MDROs

    or if sepsis

    Piperacillin- tazobactam

    or ceftriaxone + macrolide or levofloxacin or moxifloxacin

    Nosocomial

    Healthcare- associated

    Community- acquired

    Nosocomial

    Healthcare- associated

    Community- acquired

    UNCOMPLICATED:

    ciprofloxacin or cotrimoxazole

    IF SEPSIS: 3rd-gen cephalosporin

    or piperacillin-

    tazobactam

    AREA DEPENDENT:

    Like nosocomial infections if high prevalence of MDROs

    or if sepsis

    UNCOMPLICATED:

    fosfomycin or nitrofurantoin IF SEPSIS:

    meropemen + teicoplanin or vancomycin

    Definitions of renal impairment and staging of AKI have been updated

    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    In patients with liver diseases, even a mild increase in SCr should be considered since it may underlie a marked decrease of GFR II-2 1
    First step is to establish CKD, AKD, AKI or overlap II-2 1
    Diagnosis of CKD should be based on a GFR <60 ml/min/1.73 m2 estimated by SCr-based formulas, with or without signs of renal parenchymal damage* for at least 3 months II-2 1
    The diagnostic process should be completed by staging CKD, which

    relies on GFR levels, and by investigating its cause

    • Note that SCr-based formulae overestimate GFR in cirrhosis
    II-2 1
    Diagnosis of AKI should be based on adapted KDIGO criteria

    • Either an increase in SCr of >0.3 mg/dl from baseline within

    48 hours, or an increase of ≥50% from baseline within 3 months

    II-2 1
    Staging of AKI should be based on an adapted KDIGO system† II-2 1
      • Definitions of renal impairment and staging of AKI have been updated
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    In patients with liver diseases, even a mild increase in SCr should be considered since it may underlie a marked decrease of GFR II-2 1
    First step is to establish CKD, AKD, AKI or overlap II-2 1
    Diagnosis of CKD should be based on a GFR <60 ml/min/1.73 m2 estimated by SCr-based formulas, with or without signs of renal parenchymal damage* for at least 3 months II-2 1
    The diagnostic process should be completed by staging CKD, which

    relies on GFR levels, and by investigating its cause

    • Note that SCr-based formulae overestimate GFR in cirrhosis
    II-2 1
    Diagnosis of AKI should be based on adapted KDIGO criteria

    • Either an increase in SCr of >0.3 mg/dl from baseline within

    48 hours, or an increase of ≥50% from baseline within 3 months

    II-2 1
    Staging of AKI should be based on an adapted KDIGO system† II-2 1

    KDIGO group definitions

    Definition Functional criteria Structural criteria
    AKI Increase in sCr ≥50% within 7 days,

    OR

    increase in sCr ≥0.3 mg/dl within 2 days

    No criteria
    AKD GFR <60 ml/min per 1.73m2 for <3 months,

    OR

    decrease in GFR ≥35% for <3 months,

    OR

    increase in sCr ≥50 % for <3 months

    Kidney damage

    for <3 months

    CKD GFR <60 ml/min per 1.73 m2 for ≥3 months Kidney damage for ≥3 months
      • KDIGO group definitions

    Increase in sCr ≥50% within 7 days,

    OR

    increase in sCr ≥0.3 mg/dl within 2 days

    Definition Functional criteria Structural criteria
    AKI Increase in sCr ≥50% within 3 months* No criteria
    AKD GFR <60 ml/min per 1.73m2 for <3 months,

    OR

    decrease in GFR ≥35% for <3 months,

    OR

    increase in sCr ≥50 % for <3 months

    Kidney damage

    for <3 months

    CKD GFR <60 ml/min per 1.73 m2 for ≥3 months Kidney damage for ≥3 months

    *International Club of Ascites-recommended adaptation of KDIGO group criteria

    Subject Definition
    Baseline sCr
    • sCr obtained within 3 months prior to admission
      • If >1 value within the previous 3 months, the value closest to the admission
    • If no previous sCr, the sCr on admission should be used
    Definition of AKI
    • Increase in sCr ≥0.3 mg/dl (≥26.5 µmol/L) within 48 hours or
    • Increase sCr ≥50% within the prior 7 days
    Staging of AKI
    • Stage 1: increase in sCr ≥0.3 mg/dl (≥26.5 µmol/L) or an increase in sCr ≥1.5-fold to 2-fold from baseline
    • Stage 2: increase in sCr >2-fold to 3-fold from baseline
    • Stage 3: increase of sCr >3-fold from baseline or sCr ≥4.0 mg/dl (353.6 µmol/L) with

    acute increase ≥0.3 mg/dl (≥26.5 µmol/L) or initiation of renal replacement therapy

    Progression of AKI Progression

    Progression of AKI to a higher stage and/or need for RRT

    Regression

    Regression of AKI to a lower stage

    Response to

    treatment

    No response No regression of AKI Partial response

    Regression of AKI stage with a reduction of sCr to ≥0.3 mg/dl (≥26.5 µmol/L) above baseline

    Full response

    Return of sCr to a value within

    0.3 mg/dl (≥26.5 µmol/L) of

    baseline

    Subject Definition
    Baseline sCr
    • sCr obtained within 3 months prior to admission
      • If >1 value within the previous 3 months, the value closest to the admission
    • If no previous sCr, the sCr on admission should be used
    Definition of AKI
    • Increase in sCr ≥0.3 mg/dl (≥26.5 µmol/L) within 48 hours or
    • Increase sCr ≥50% within the prior 7 days
    Staging of AKI Stage 1A (sCr <1.5mg/dl)*

    Stage 1B (sCr ≥1.5mg/dl)*

    • Stage 2: increase in sCr >2-fold to 3-fold from baseline
    • Stage 3: increase of sCr >3-fold from baseline or sCr ≥4.0 mg/dl (353.6 µmol/L) with

    acute increase ≥0.3 mg/dl (≥26.5 µmol/L) or initiation of renal replacement therapy

    Progression of AKI Progression

    Progression of AKI to a higher stage and/or need for RRT

    Regression

    Regression of AKI to a lower stage

    Response to

    treatment

    No response No regression of AKI Partial response

    Regression of AKI stage with a reduction of sCr to ≥0.3 mg/dl (≥26.5 µmol/L) above baseline

    Full response

    Return of sCr to a value within

    0.3 mg/dl (≥26.5 µmol/L) of

    baseline

    Stage 1: increase in sCr ≥0.3 mg/dl (≥26.5 µmol/L) or an increase in sCr ≥1.5-fold to 2- fold from baseline

    *ICA recommended adaptations of KDIGO group criteria

    Investigation and management should begin immediately

    Initial AKI* stage 1A

    Initial AKI* stage >1A

    NO

    YES

    Response

    Does AKI meet criteria of HRS?

    NO

    YES

    Specific treatment for

    other AKI phenotypes

    Vasoconstrictors and albumin

    *Initial AKI stage is defined as AKI stage at the time of first fulfilment of the AKI criteria;

    Persistance

    Further treatment of AKI decided on a case-by-case basics

    Close follow-up

    Progression

    Resolution

    Withdrawal of diuretics (if not yet applied) and volume expansion with albumin (1 g/kg) for 2 days

    Close monitoring

    Remove risk factors (withdrawal of nephrotoxic drugs, vasodilators and NSAIDs, taper/withdraw diuretics and β-blockers, expand plasma volume, treat infections† when diagnosed)

    †Treatment of spontaneous bacterial peritonitis should include albumin infusion according to current guidelines

      • All types of AKI can occur in patients with cirrhosis
        • Pre-renal, HRS, intrinsic, particularly ATN, and post-renal
      • Key point is to differentiate HRS-AKI from ATN
      • Classification of HRS was recently revised by the ICA1
        • Type 1 HRS now corresponds to HRS-AKI
        • Type 2 HRS includes renal impairment that fulfills the criteria of HRS but not of AKI (non-AKI-HRS or NAKI)
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    It is important to differentiate among types of AKI in patients with

    cirrhosis

    II-2 1
    The diagnosis of HRS-AKI is based on revised ICA criteria (see next slide)

    • As kidney biopsy is rarely performed in the setting of AKI, biomarkers should be implemented
    • In clinical practice among the different biomarkers to date, urinary NGAL can be used to distinguish between ATN and HRS
    II-2 2
    1. Angeli et al. J. Hepatol 2015;62:968–74;
      • Cirrhosis and ascites
      • Diagnosis of AKI according to ICA-AKI criteria
      • No response after 2 consecutive days of diuretic withdrawal and plasma volume expansion with albumin 1 g per kg of body weight
      • Absence of shock
      • No current or recent use of nephrotoxic drugs (NSAIDs, aminoglycosides, iodinated contrast media, etc.)
      • No macroscopic signs of structural kidney injury,* defined as:
        • Absence of proteinuria (>500 mg/day)
        • Absence of microhaematuria (>50 RBCs per high power field)
        • Normal findings on renal ultrasonography

    *Patients who fulfil these criteria may still have structural damage such as tubular damage Angeli et al. J. Hepatol 2015;62:96874;

    First-line therapy is terlipressin plus albumin*

    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    All patients meeting the current definition of HRS-AKI stage >1A

    should be expeditiously treated with vasoconstrictors and albumin

    III 1
    Terlipressin can be administered by IV boluses (1 mg every 4–6 hours) or by continuous IV infusion (2 mg/day)†

    • In case of non-response (decrease in SCr <25% from the peak value) after 2 days, the dose of terlipressin should be increased in a stepwise manner to a maximum of 12 mg/day
    I 1
    Albumin solution (20%) should be used at 20–40 g/day

    • Serial measures assessing central blood volume can help to titrate the dose of albumin to prevent circulatory overload
    II-2 1
    Noradrenaline can be an alternative to terlipressin‡

    • Requires a central venous line often in an ICU Midodrine + octreotide can be an option when terlipressin or noradrenaline are unavailable (but efficacy is much lower)
    I I I 2

    1

    1

    *Grade of evidence I, grade of recommendation 1;

    †Continuous IV infusion allows for dose reduction to reduced adverse effects; ‡ Limited data are available

    Management of HRS-AKI: screening and monitoring

    Patients receiving treatment for HRS-AKI should be monitored for AEs and treatment response

        • AEs related to terlipressin or noradrenaline include ischaemic and cardiovascular events
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Careful clinical screening including ECG before starting the treatment is recommended

    • The decision to treat on a regular ward or transfer to higher dependency care should be case based

    Close monitoring of patients for the duration of treatment is important

    • Treatment should be modified or discontinued according to the

    type and severity of side effects

    I 1
    Response to treatment:

    • CR: final SCr within 0.3 mg/dl (26.5 µmol/L) from baseline
    • PR: regression of AKI stage to a final SCr ≥0.3 mg/dl (26.5 µmol/L) from baseline
    III 1
    In case of recurrence a repeat course of therapy should be given I 1

    *Continuous IV infusion allows for dose reduction to reduced adverse effects

    In most patients with HRS-AKI TIPS is contraindicated because of severe degree of liver failure

    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    There is insufficient data to advocate TIPS in HRS-AKI

    • It could be suggested in selected patients with HRS-NAKI
    II-2 2
    LT is the best therapeutic option for patients with HRS regardless of the response to drug therapy I 1
    The decision to initiate RRT should be based on the individual severity of illness I 2
    The indication for liver-kidney transplantation remains controversial

    • Should be considered in patients with significant CKD or sustained AKI including HRS-AKI with no response to drug therapy
    II-2 1
      • Based on the use of albumin in patients who develop SBP and the prevention of SBP using norfloxacin
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Albumin (1.5 g/kg at diagnosis and 1 g/kg on Day 3) should be given in patients with SBP to prevent AKI I 1
    Norfloxacin (400 mg/day) should be given as prophylaxis of SBP to prevent HRS-AKI I 1

    Frequent occurrence in cirrhotic patients

        • 30% of admitted patients and 25% of outpatients

    Major cause of death in patients with cirrhosis (50% mortality rate)

      • Develops on a background of acute decompensation

    Characterized by hepatic and extrahepatic organ failure, highly activated systemic inflammation and a high 28-day mortality

      • Precipitating events vary between populations and may include:
        • Bacterial infections (3057% of cases)
        • Active alcohol intake or alcohol binge
        • Reactivation of HBV
        • Superimposed HAV and HEV infection

    EASL-CLIF prognostic and diagnostic scores for ACLF

    10 x [0.033 x Clif OFs + 0.04 x Age + 0.63 x Ln(WBC) – 2]

    CLIF-C ACLF score for mortality prediction1*

    Chronic liver failure – organ failure score system1
    Organ/system† 1 point 2 points 3 points
    Liver (bilirubin, mg/dl) <6 ≥6–<12 ≥12.0
    Kidney (creatinine, mg/dl) <2.0 ≥2.0–<3.5 ≥3.5 or renal replacement
    Brain/HE (West Haven Criteria) Grade 0 Grades 1–2 Grades 3–4
    Coagulation (INR, PLT count) <2.0 ≥2.0–<2.5 ≥2.5
    Circulation (MAP, mmHg and

    vasopressors)

    ≥70 <70 Use of

    vasopressors

    Lungs PaO2/FiO2, or >300 ≤300–>200 ≤200§
    SpO2/FiO2 >357 >214–≤357 ≤214§

    *Age in years, creatinine in mg/dL, WBC in 106 cells/L, sodium in mmol/L;

    †Bold text indicates the diagnostic criteria for organ failures; ‡Patients submitted to mechanical ventilation due to HE and not to a respiratory failure were considered as presenting a cerebral failure (cerebral score = 3); §Other patients enrolled in the study with mechanical ventilation were considered as presenting a respiratory failure (respiratory score = 3)

    1. Jalan R, et al. J Hepatol 2014;61:1038–47;

    Even mild renal or brain dysfunction in the presence of another organ failure, is associated with a significant short-term mortality and therefore defines the presence of ACLF

    Grades of ACLF Clinical characteristics
    NO ACLF No organ failure, or single non-kidney organ failure, creatinine

    <1.5 mg/dl, no HE

    ACLF 1a Single renal failure
    ACLF 1b Single non-kidney organ failure, creatinine 1.5–1.9 mg/dl and/or HE grade 1–2
    ACLF II Two organ failures
    ACLF III Three or more organ failures

    Moreau R, et al. Gastroenterology 2013;144:1426–37;

    Diagnosis of ACLF is based on organ failure in the presence of AD in patients with cirrhosis

    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    ACLF diagnosis: cirrhosis and AD* plus organ failure(s) involving high short-term mortality II-2 1
    Diagnosis and grading should be based using the CLIF-C Organ Failure score II-2 1
    Potential precipitating factor(s) should be investigated†

    • Hepatic: heavy alcohol intake, viral hepatitis, DILI, autoimmune hepatitis
    • Extrahepatic: infections haemodynamic derangements following

    haemorrhage, surgery

    II-2 1

    *Defined as the acute development or worsening of ascites, overt encephalopathy, GI haemorrhage, non-obstructive jaundice and/or bacterial infections; †Note that in a significant proportion of patients, a precipitant factor may not be identified

    There is no specific therapy for ACLF

      • Treatment is based on organ support and management of

    complications

    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Treatment of ACLF should be based on organ support, management

    of precipitants and associated complications

    III 1
    Patients should be treated in intermediate care or intensive care

    settings

    III 1
    ACLF is a dynamic condition and organ function should be

    monitored frequently and carefully throughout hospitalization

    • Particularly, liver, kidney, brain, lung, coagulation, and circulation
    • Monitoring and management should be individualized, mainly according to patients’ age and comorbidities
    III 1
      • The cause of liver injury can be treated in certain situations, e.g. HBV
      • Early action is crucial to patient survival
        • Treatment of precipitating factors
        • Referral for LT before evolution of ACLF makes LT impossible
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Early identification and treatment of precipitating factors of ACLF, particularly bacterial infections, is recommended.

    However, in some patients ACLF progresses despite treatment of

    precipitating factors

    III 1
    Nucleoside analogues (tenofovir, entecavir) should be instituted as

    early as possible in patients with HBV-related ACLF

    I 1
    Early referral of patients with ACLF to LT centres for immediate

    evaluation is recommended

    II-3 1
    Withdrawal of intensive care support after 1 week can be suggested

    in patients who are not LT candidates and have ≥4 organ failures

    II-2 2
    Administration of G-CSF cannot be recommended at present I 2

    Relative adrenal insufficiency

    • Inadequate cortisol response to stress in the setting of critical illness*

    – Pathophysiology in cirrhosis is not well defined

    • Diagnosis is influenced by the method used to measure cortisol
    • It is not known whether cortisol supplementation in clinically stable cirrhosis with RAI is of any value
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Diagnosis of RAI

    • <248 nmol/L (9 lg/dl) change in total serum cortisol after 250 lg corticotropin injection, or
    • Random total cortisol of <276 nmol/L (<10 lg/dl)
    II-2 1
    Salivary cortisol determination can be preferred

    • Serum free cortisol concentration can be influenced by reduced serum levels of CBG and albumin, frequently seen in patients with cirrhosis
    II-2 2
    Hydrocortisone treatment (at a dose of 50 mg/6 hours) of RAI

    cannot be recommended

    I 2

    *Also known as critical illness-related corticosteroid insufficiency (CIRCI)

    CCM occurs in patients with established cirrhosis characterized by:

        • Blunted contractile response to stress (pharmacological/surgery or inflammatory)
        • Altered diastolic left ventricular relaxation or/and increased left atrial volume
        • Electrophysiological abnormalities e.g. prolonged QTc
        • Cardiac output tending to decrease with decompensation
        • Systolic dysfunction: LVEF <55%

    CCM is largely subclinical but its presence influences prognosis in advanced disease

      • Numerous electrocardiographic criteria, along with transmitral Doppler assessment, are used for the evaluation and diagnosis of diastolic dysfunction
        • However, there is the need for more controlled studies and correlation with clinical endpoints
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    ECG in patients with cirrhosis should be performed with dynamic stress testing* (systolic dysfunction may be masked by hyperdynamic circulation and reduced afterload)

    • Lack of increased CO after physiological/pharmacological stress† indicates systolic dysfunction
    II-1 1
    Myocardial strain imaging and assessment of GLS may be useful in

    the assessment of left ventricular systolic function in patients with DC

    II-2 2
    Cardiac MRI may identify structural changes III 2
    Diastolic dysfunction may occur as an early sign of CCM in the setting of normal systolic function, and should be diagnosed using ASE criteria:

    • Average E/e’>14
    • Tricuspid velocity >2.8 m/s
    • LAVI >34 ml/m2
    II-1 1

    *Either pharmacologically, or through exercise; †And in the absence of influence of β-blockade

      • Cardiac evaluation in patients with cirrhosis is important since CCM can influence prognosis
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    In patients with AD, reduced CO (as a manifestation of CCM) is associated with the development of AKI (specifically hepatorenal dysfunction) after infections such as SBP II-1 1
    QTc interval prolongation is common in cirrhosis and may indicate a poor outcome

    • Agents that can prolong the QT interval should be used cautiously
    II-2 2
    Detailed functional cardiac characterization should be part of the assessment for

    • TIPS insertion
    • LT
    II-2 II-1 2

    1

    Standardized criteria and protocols for the assessment of systolic and

    diastolic function in cirrhosis are needed

    II-2 2
      • Four main pulmonary complications may occur in patients with chronic liver disease
        • Pneumonia
        • Hepatic hydrotorax
        • HPS
        • Portopulmonary hypertension
      • HPS is defined as a disorder in pulmonary oxygenation, caused by intrapulmonary vasodilatation and, less commonly, by pleural and pulmonary arteriovenous communications occurring in the clinical setting of portal hypertension
      • Clinical manifestations of HPS in patients with chronic liver disease primarily involve dyspnoea and platypnoea

     

    • Hepatic injury/failure
    • Portal hypertension
    • Portosystemic shunt
    • Hyperdynamic circulation
    • Bacterial translocation

    Increased ET-1 release

    ETB

    Endothelial activation

    receptor

    Pulmonary capillary

    CX3CL1

    Systemic inflammation

    Macrophage

    Endothelial cell

    of CX3CL1

    Genetic

    Increased eNOS

    expression and activity

    factors

    Endothelial cell

    Endothelial cell

    Increased adherence

    endothelial cells

    monocytes to

    of macrophages/

    VFG-A release

    recruitment

    in the lungs

    Endothelial cell

    proliferation

    Increased iNOS and HO

    expression and activity

    VASODILATION

    ANGIOGENESIS

    HEPATOPULMONARY SYNDROME

    Increased NO

    and CO release VASODILATION

      • Hypoxia with partial pressure of oxygen <80 mmHg or alveolar–arterial oxygen gradient ≥15 mmHg in ambient air (≥20 mmHg in patients older than 65 years)
      • Pulmonary vascular defect with positive findings on contrast-enhanced echocardiography or abnormal uptake in the brain (>6%) with radioactive lung-perfusion scanning
      • Commonly in presence of portal hypertension, and in particular:
        • Hepatic portal hypertension with underlying cirrhosis
        • Pre-hepatic or hepatic portal hypertension in patients without underlying cirrhosis
      • Less commonly in presence of:
        • Acute liver failure, chronic hepatitis
      • In patients with portal hypertension and the clinical suspicion of HPS partial pressure of oxygen (PaO2) in ABG should be assessed
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    In patients with chronic liver disease, HPS should be suspected and investigated in presence of tachypnoea and polypnoea, digital clubbing and/or cyanosis II-2 1
    Screening in adults:

    • If pulse oximetry SpO2 <96% – ABG analysis should be performed
      • If ABG PaO2 <80mmHg and/or P[A-a]O2 ≥15 mmHg* (in ambient air) – further investigations should be performed
    II-2 1
    The use of contrast (microbubble) echocardiography to characterize HPS is recommended II-2 1

    *For adults ≥65 years a P[A-a]O2 ≥20 mmHg cut-off should be used

      • When PaO2 suggests HPS, further investigations are needed to determine the underlying mechanism
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    MAA scan should be performed to quantify the degree of shunting in patients with severe hypoxaemia and coexistent intrinsic lung disease, or to assess the prognosis in patients with HPS and very severe hypoxaemia (PaO2 <50 mmHg) II-2 1
    Neither contrast echocardiography nor MAA scan can definitively differentiate discrete arteriovenous communications from diffuse precapillary and capillary dilatations or cardiac shunts

    • Pulmonary angiography should be performed only in patients with the severe hypoxaemia (PaO2 <60 mmHg), poorly responsive to administration of 100% oxygen, and in whom there is a strong suspicion of arteriovenous communications that are amenable to embolization
    II-2 1
    Trans-oesophageal contrast-enhanced echocardiography (although associated with risks) can definitively exclude intra-cardiac shunts II-2 2
      • There is no established medical therapy currently available for HPS, the only successful treatment for HPS is LT
    Recommendations for medical treatment Grade of evidence Grade of recommendation
    Long-term oxygen therapy is recommended in patients with HPS and severe hypoxaemia despite the lack of available data concerning effectiveness, tolerance, cost effectiveness, compliance and effects on survival rates of this therapy II-2 1
    No recommendation can be proposed regarding the use of drugs or the placement of TIPS for the treatment of HPS I 1
    Recommendations for liver transplantation
    Patients with HPS and PaO2 <60 mmHg should be evaluated for LT since it is the only treatment for HPS that has been proven to be effective to date II-2 1
    Severe hypoxaemia (PaO2 <45–50 mmHg) is associated with

    increased post-LT mortality

    • ABG analysis should be carried out every 6 months to facilitate prioritization to LT
    II-2 1
      • PPHT occurs in patients with portal hypertension in the absence of other causes of arterial or venous hypertension
      • Classification is based on mean pulmonary arterial pressure (mPAP), and assumes high pulmonary vascular resistance (PVR) and normal pulmonary occlusion pressures
        • Mild: mPAP ≥25 and <35 mmHg
        • Moderate: mPAP ≥35 and <45 mmHg
        • Severe: mPAP ≥45 mmHg
      • Incidence between 3–10% cirrhosis patients based on haemodynamic criteria; women are at 3x greater risk and it is more common in autoimmune liver disease
      • There is no clear association between the severity of liver disease or portal hypertension and the development of severe PPHT

    The evidence base for pharmacological therapies in PPHT is limited

    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Screening for PPHT should be via TDE in patients deemed

    potential recipients for TIPS or LT

    • In those with a positive screening test, right heart catheterization should be performed
    II-1 1
    In patients with PPHT who are listed for LT, echocardiography should be repeated on the waitlist (the specific interval is unclear) III 1
    β-blockers should be stopped and varices managed by endoscopic therapy in cases of proven PPHT II-3 1
    Therapies approved for primary pulmonary arterial hypertension may improve exercise tolerance and haemodynamics in PPHT

    • However, endothelin antagonists should be used with caution

    because of concerns over hepatic impairment

    II-2 1
    TIPS should not be used in patients with PPHT II-3 1
      • Although severe PPHT has, historically, been a contraindication for LT, the advent of improved haemodynamic control (with agents such as IV prostacyclin) allows LT to be considered
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    If mPAP <35 mmHg and right ventricular function is preserved, LT

    should be considered

    • mPAP of ≥45 mmHg should be considered an absolute contraindication to LT irrespective of therapy applied
    II-2 III 1

    1

    Therapy to lower mPAP and improve right ventricular function

    should be commenced in patients with mPAP ≥35 mmHg

    • Right ventricular function should be periodically evaluated
    II-2 1
    MELD exception can be considered in patients with proven PPHT in whom targeted therapy fails to decrease mPAP <35 mmHg but does facilitate normalization of PVR to <240 dyn.s/cm-5 and right ventricular function II-3 2
    MELD exception should be advocated in patients with proven PPHT of moderate severity (mPAP ≥35 mmHg) in whom targeted treatment lowers mPAP <35 mmHg and PVR <400 dyn.s/cm-5 II-2 1

    Additional recommendations

    Portal hypertension gastropathy

      • Often presents in patients with DC
        • Natural history significantly influenced by the severity of liver disease and portal hypertension
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    NSBB and iron supplementation and/or blood transfusion, when indicated, are recommended as first-line therapy for chronic haemorrhage from PHG I 1
    In patients with transfusion-dependent PHG in whom NSBBs fail or are not tolerated, covered TIPS placement may be used in the absence of contraindications II-3 2
    Acute PHG bleeding may be treated with somatostatin analogues or terlipressin but substantiating data are limited I 2

    Gastric varices: classification, prevalence and risk

      • The Sarin classification is most commonly used for risk stratification and management of gastric varices
    Type Definition Relative frequency Overall bleeding risk without treatment
    Gastro-oesophageal varices (GOV)
    GOV type 1 OV extending below cardia into lesser curvature 70% 28%
    GOV type 2 OV extending below cardia into fundus 21% 55%
    Isolated gastric varices (IGV)
    IGV type 1 Isolated varices in the fundus 7% 78%
    IGV type 2 Isolated varices else in the stomach 2% 9%
      • Gastric varices are present in about 20% of patients with cirrhosis
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    NSBBs are suggested for primary prevention of VH from GOV type 2 or IGV type 1 III 2
    Primary prevention for GOV type 1 follows the recommendations of oesophageal varices III 2
    Acute gastric VH should be treated medically, like oesophageal VH

    • Cyanoacrylate is the recommended endoscopic haemostatic treatment for cardiofundal varices (GOV type 2 or IGV type 1)
    I

    I

    1

    2

    TIPS with potential embolization efficiently controls bleeding and prevents re-bleeding in fundal VH (GOV type 2 or IGV type 1) and should be considered in appropriate candidates II-2 1
    Selective embolization (BRTO/BATO) may also be used to treat bleeding from fundal varices associated with large gastro/splenorenal collaterals, although more data is required III 2

    Both neutrophil count and culture results should be taken into account

    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Patients with bacterascites (neutrophil count <250/mm3 but positive bacterial culture) exhibiting signs of systemic inflammation or infection should be treated with antibiotics

    • Otherwise, the patient should undergo a second paracentesis
      • If the culture results come back positive again, regardless of

    the neutrophil count, the patient should be treated

    II-2

    III

    1

    1

    Spontaneous bacterial pleural empyema diagnosed by:

    • Positive pleural fluid culture and neutrophil count >250/mm3 or
    • Negative pleural fluid culture and neutrophil count >500/mm3 in the absence of pneumonia
    II-2 1
    Secondary bacterial peritonitis should be suspected in case of multiple organisms on ascitic culture, very high ascitic neutrophil count and/or high ascitic protein concentration, or in those patients with an inadequate response to therapy

    • Patients with suspected secondary bacterial peritonitis should undergo prompt CT scanning and early considerations for surgery
    III 1
    SBP or SBE

    Nosocomial SBP or SBE

    Healthcare-associated SBP or SBE

    Community-acquired SBP or SBE

    3rd-gen cephalosporin or

    piperacillin-tazobactam

    AREA DEPENDENT:

    Like nosocomial infections if high prevalence of MDROs or if sepsis

    Carbapenem alone or + daptomycin, vancomycin (or linezolid*) if high prevalence of MDR Gram+ bacteria or sepsis

    *In areas with a high prevalence of vancomycin-resistant enterococci Adapted from Jalan R, et al. J Hepatol 2014;60:1310–24;

    Investigation and management should begin immediately

    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Investigate AKI cause as soon as possible to prevent AKI progression

    • Management should begin immediately (even absent obvious cause)
    • Screening and treatment of infection are most important
    II-2 1
    Diuretics and/or β-blockers as well as other drugs that could be associated with the occurrence of AKI such as vasodilators, NSAIDs and nephrotoxic drugs should be immediately stopped II-2 1
    Volume replacement should be used in accordance with the cause and severity of fluid losses II-2 1
    In case of no obvious cause of AKI, AKI stage >1A or infection-induced AKI:

    • 20% albumin solution should be used at a dose of 1 g /kg of body weight (maximum of 100 g of albumin) for 2 consecutive days
    III 1
    In patients with AKI and tense ascites, therapeutic paracentesis should be associated with albumin infusion even when a low volume of ascitic fluid is removed III 1
      • HRS-NAKI has an impaired response to vasorestrictors
    Recommendation Grade of evidence Grade of recommendation
    Vasoconstrictors and albumin are not recommended the treatment of HRS outside the criteria of AKI (HRS-NAKI)*

    • Terlipressin plus albumin is effective in the treatment of

    HRS-NAKI, but recurrence after withdrawal of treatment is the norm, and controversial data exist on the impact of the treatment on long-term clinical outcome, particularly from the perspective of LT

    I 1

    *Formerly known as HRS type II

    Previous CLIF prognostic and diagnostic scores

    10 x [0.03 x Age + 0.66 x Ln(Creatinine) + 1.71 x Ln(INR) + 0.88 x

    Ln(WBC) 0.05 x Sodium + 8]

    CLIF-C Acute decompensation score1*

    Sequential Organ Failure Assessment (SOFA) score
    Organ/system* 0 1 2 3 4
    Liver (bilirubin mg/dl) <1.2 ≥1.2–<2.0 ≥2.0–<6.0 ≥6.0–<12.0 ≥12.0
    Kidney (creatinine mg/dl) <1.2 ≥1.2–<2.0 ≥2.0–<3.5 ≥3.5–<5.0 ≥5.0
    Cerebral (HE grade) NO HE Grade I Grade II Grade III Grade IV
    Coagulation

    (INR and PLT count)

    <1.1 ≥1.1–<1.25 ≥1.25–<1.5 ≥1.5–<2.5 ≥2.5 or PLT

    ≤20,000/mm3

    Circulation

    (MAP mmHg

    and vasopressors†)

    ≥70 <70 Dopamine ≤5 or dobutamine or terlipressin Dopamine >5

    or A ≤0.1 or NA ≤0.1

    Dopamine >15

    or A >0.1

    or NA >0.1

    Lungs
    PaO2/FiO2, or >400 >300–≤400 >200–≤300 >100–≤200 ≤100
    SpO2/FiO2 >512 >357–≤512 >214–≤357 >89- ≤214 ≤89

    *Bold text indicates the diagnostic criteria for organ failures; †μg/kg/min

     

  • TRIỆU CHỨNG, NGUYÊN NHÂN, CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ LOÉT DẠ DÀY – LOÉT TÁ TRÀNG

    Dàn bài

      1. Đại cương
      2. Bệnh sinh
      3. Nguyên nhân
      4. Biểu hiện lâm sàng
      5. Cận lâm sàng
      6. Biến chứng
      7. Phòng ngừa

    ĐẠI CƯƠNG

    Loét dạ dày hoặc/và loét tá tràng là những vết loét ở niêm mạc dạ dày hoặc tá tràng, sâu xuống lớp cơ niêm. Cả hai bệnh loét dạ dày và loét tá tràng đều có liên quan đến tác động phá hủy niêm mạc của pepsin và a-xít hydrochloric ở đường tiêu hóa trên. Các ổ loét thường có đường kính từ 3 mm đến vài xen-ti-mét.

    Trong trường hợp bệnh Loét dạ dày-tá tràng không có biến chứng, có rất ít dấu hiệu lâm sàng và không đặc hiệu. Đau thượng vị là triệu chứng thường gặp nhất trong loét dạ dày và trong loét tá tràng.

    Các thử nghiệm cận lâm sàng thường qui thường không có ích đối với phần lớn bệnh nhân bị Loét dạ dày-tá tràng không có biến chứng. Nội soi đường tiêu hóa trên là thử nghiệm chẩn đoán được chọn.

    Dịch tễ học

    Ở Mỹ, hàng năm, Loét dạ dày-tá tràng ảnh hưởng đến khoảng 4,5 triệu người. Khoảng 10% dân số Mỹ có bằng chứng loét tá tràng tại một thời điểm bất kỳ. Nhìn chung, tỉ lệ mới bị loét tá tràng giảm trong 3-4 thập niên qua. Mặc dù, tỉ lệ loét dạ dày không có biến chứng giảm, nhưng tỉ lệ loét dạ dày có biến chứng và nhập viện vẫn không thay đổi. Tỉ lệ nhập viện vì Loét dạ dày-tá tràng khoảng 30 bệnh nhân trong 100.000 ca bệnh. Tỉ lệ bệnh Loét dạ dày-tá tràng thay đổi từ chiếm ưu thế ở nam thành tỉ lệ tương tự giữa nam và nữ. Tỉ lệ mắc bệnh trong suốt cuộc đời khoảng 11-14% ở nam và 8-11% ở nữ. Các xu thế tuổi bị loét giảm ở nữ trẻ, nhất là đối với loét tá tràng và tăng ở nữ lớn tuổi. Xu thế này phản ánh những thay đổi phức tạp về yếu tố nguy cơ của Loét dạ dày-tá tràng, gồm đoàn hệ tuổi với nhiễm H.pylori và sử dụng NSAIDs trong dân số người lớn tuổi. Ở những người nhiễm H.pylori, tỉ lệ bị bệnh Loét dạ dày-tá tràng trong suốt cuộc đời khoảng 20%. Chỉ khoảng 10% người trẻ bị nhiễm H.pylori; tỉ lệ nhiễm trùng ngày càng tăng theo tuổi.

    Tần suất Loét dạ dày-tá tràng ở các nước khác thay đổi.

    Giải phẫu

    Xem lại trong sách giải phẫu học

    BỆNH SINH

    Trước đây người ta cho rằng “No gastric acid, no peptic ulcer”. Tuy nhiên, tiết a- xít dạ dày quá nhiều chỉ là một yếu tố trong bệnh sinh của bệnh Loét dạ dày-tá tràng. Khả năng bảo vệ niêm mạc chống lại tác động phá hủy của a-xít dạ dày bị giảm cũng là căn nguyên gây loét. Tính toàn vẹn của đường tiêu hóa trên phụ thuộc vào tình trạng cân bằng giữa các yếu tố “phá hủy” như a-xít của dạ dày, H.pylori, NSAIDs và pepsin và các yếu tố “bảo vệ” như prostaglandins, chất nhầy, bicarbonate và lưu lượng máu đến niêm mạc ảnh hưởng đến niêm mạc dạ dày ruột.

    Bình thường, tế bào biểu mô của dạ dày hoặc tá tràng tiết chất nhầy chống lại những kích thích ở lớp biểu mô và kích thích cholinergic. Bề mặt niêm mạc dạ dày và tá tràng được phủ một lớp gel, lớp này không thấm a-xít và pepsin. Những tế bào nhầy của dạ dày và tá tràng tiết bicarbonate, bicarbonate giúp đệm lớp a-xít nằm kề cận niêm mạc. Prostaglandins E (PGE) có vai trò quan trọng trong bảo vệ niêm mạc dạ dày, vì PGE làm tăng sản xuất bicarbonate và chất nhầy.

    Trong trường hợp a-xít và pepsin đi vào tế bào biểu mô, có những cơ chế hỗ trợ để giảm bớt tổn thương. Bơm ion trong màng của các tế bào biểu mô giúp điều hòa pH trong tế bào bằng cách loại bỏ các ion hydrogen. Do tiến trình phục hồi, những tế bào lành sẽ di chuyển đến vị trí tổn thương. Dòng máu ở niêm mạc loại bỏ a-xít khuếch tán vào niêm mạc bị tổn thương và cung cấp bicarbonate cho tế bào biểu mô bề mặt. Trong điều kiện bình thường, cân bằng sinh lý giữa tiết a- xít dạ dày và bảo vệ niêm mạc dạ dày tá tràng.

    Tổn thương niêm mạc dạ dày và tá tràng xảy ra khi tác động có hại của a-xít dạ dày lấn át tính chất bảo vệ niêm mạc. Ức chế tổng hợp prostaglandin nội sinh làm giảm tiết bicarbonate, nhầy của tế bào biểu mô, giảm lưu lượng máu đến niêm mạc, giảm tăng sinh tế bào biểu mô và sức đề kháng của niêm mạc với chấn thương. Sức đề kháng của niêm mạc giảm khiến niêm mạc dễ bị tổn thương bởi những yếu tố nội sinh như a-xít, pepsin và a-xít mật và những yếu tố ngoại sinh như NSAIDs, rượu và các chất độc hại khác.

    Như vậy, tổn thương niêm mạc và Loét dạ dày-tá tràng xảy ra khi tình trạng cân bằng giữa các yếu tố phá hủy và cơ chế bảo vệ bị phá vỡ. Những yếu tố phá hủy như NSAIDs, nhiễm H.pylori, rượu bia, muối mật, a-xít và pepsin có thể làm thay đổi khả năng bảo vệ niêm mạc cho phép các ion hydrogen khuếch tán ngược và làm tổn thương tế bào biểu mô. Những cơ chế bảo vệ gồm tình trạng liên kết chặt chẽ giữa các bào, chất nhầy, dòng máu của niêm mạc, quá trình phục hồi tế bào và tình trạng tái sinh biểu mô.

    NGUYÊN NHÂN

    A-xít dạ dày

    1/3 bệnh nhân bị loét tá tràng tăng cung lượng a-xít cơ bản (BAO) và cung lượng a-xít tối đa (MAO). Trong một nghiên cứu, BAO tăng đi kèm với tỉ số chênh 3,5 và MAO tăng đi kèm với tỉ số chênh 7 đối với sự phát triển loét tá tràng. Những người đặc biệt có nguy cơ cao là những người có BAO lớn hơn 15 mEq/giờ.

    H.pylori

    Mối liên hệ giữa xoắn khuẩn H.pylori gram âm với viêm dạ dày được đề cập lần đầu tiên vào năm 1983. Từ đó, các nghiên cứu phát hiện H.pylori là một phần quan trọng trong bộ ba bao gồm a-xít và pepsin, góp phần khởi đầu gây bệnh Loét dạ dày-tá tràng. Vi khuẩn gây viêm niêm mạc và ở một số người, vi khuẩn làm bệnh loét dạ dày trầm trọng hơn. H.pylori có những đặc điểm vi sinh độc đáo, như sản xuất urease làm kiềm hóa môi trường xung quanh vi khuẩn và tồn tại trong nhiều năm trong môi trường a-xít không thân thiện của dạ dày và sản xuất những yếu tố độc lực khác như catalase, cytotoxin tạo không bào và lipopolysaccharide.

    H.pylori định cư ở niêm mạc dạ dày, thường gây viêm niêm mạc. Mối liên hệ nhân quả giữa viêm dạ dày do H.pylori và loét tá tràng hiện nay đã được chứng minh rõ trong y văn trên người. Ở những bệnh nhân bị nhiễm H.pylori, nồng độ gastrin và pepsinogen cao, nồng độ somatostatin bị giảm và tá tràng tăng tiếp xúc với a-xít. Ngoài ra, ở bệnh nhân bị loét tá tràng, thường làm trống dạ dày nhanh; một lượng lớn a-xít tống thoát vào đoạn đầu tá tràng, do đó loét hành tá tràng chiếm 95% loét tá tràng. Hầu hết ở bệnh nhân loét tá tràng, bài tiết bicarbonate của tá tràng bị hư hỏng, điều này đã được chứng minh là do H.pylori vì tiệt trừ H.pylori làm thay đổi hoàn toàn khiếm khuyết này. Tăng tiết a-xít dạ dày và giảm tiết bicarbonate tá tràng càng làm giảm thấp pH ở tá tràng. Toan hóa tá tràng khiến chuyển sản dạ dày – thay thế các tế bào có lông của tá tràng bằng những tế bào có đặc điểm về hình dạng và bài tiết của biểu mô dạ dày – tạo môi trường thích hợp cho H.pylori định cư. Nhiễm H.pylori trong những vùng chuyển sản dạ dày gây viêm tá tràng và khiến niêm mạc dễ nhạy cảm với tổn thương do a-xít, tạo điều kiện thuận lợi gây loét tá tràng.

    Nhiễm trùng H.pylori ở dạ dày giải thích cho đa số các trường hợp Loét dạ dày- tá tràng. Vi khuẩn này cũng có vai trò trong sự hình thành lymphoma dạng MALT và ung thư biểu mô tuyến dạ dày. Nhiễm trùng H.pylori thực sự có liên quan với viêm dạ dày hoạt động, nhưng chỉ khoảng 10-15% người bị nhiễm trùng phát triển thành Loét dạ dày-tá tràng thực sự. Tác động của H.pylori trên đường tiêu hóa (Viêm dạ dày, Loét dạ dày-tá tràng, Lymphoma dạng MALT, Ung thư dạ dày) là hậu quả của tác động tương hỗ phức tạp giữa kí chủ và vi khuẩn.

    Yếu tố vi khuẩn

    H.pylori có thể tự tạo điều kiện thuận lợi để cư trú ở dạ dày, gây tổn thương niêm mạc dạ dày và thoát khỏi hệ thống bảo vệ của ký chủ. Các chủng H.pylori khác nhau sản xuất yếu tố độc tính khác nhau. Vùng đặc hiệu của bộ gen của vi khuẩn, còn được gọi là đảo gây bệnh, mã hóa các yếu tố độc tính Cag A và pic

    B. Mặc dù không được mã hóa trong đảo gây bệnh, nhưng Vac A cũng góp phần sinh bệnh. Những yếu tố độc lực này, cùng với những yếu tố cấu thành của vi khuẩn, có thể gây tổn thương niêm mạc. Urease cho phép vi khuẩn cư trú trong dạ dày có tính a-xít. Urease sinh ra NH3 có thể làm tổn thương tế bào biểu mô. Vi khuẩn sản xuất những yếu tố bề mặt có tác động như các hóa chất góp phần gây tổn thương tế bào biểu mô. H.pylori sản xuất protease và phospholipases, phân hủy phức hợp glycoprotein lipid của chất nhầy ở niêm mạc, do vậy làm giảm hiệu quả của lớp bảo vệ niêm mạc đầu tiên này. Adhesins của H.pylori tạo điều kiện thuận lợi cho sự kết dính của vi khuẩn vào tế bào biểu mô của dạ dày. Lipopolysaccharide của H.pylori có hoạt tính miễn dịch thấp so với lipopolysaccharide của các vi khuẩn khác, có thể thúc đẩy tiến trình viêm mạn diễn tiến âm ỉ.

    Yếu tố kí chủ

    Đáp ứng viêm với H.pylori gồm huy động bạch cầu đa nhân trung tính, lympho bào (T và B), đại thực bào và tương bào. Tác nhân gây bệnh khiến tổn thương tại chỗ do gắn kết với các phân tử MHC lớp II được biểu hiện trên các tế bào biểu mô của dạ dày, gây chết tế bào. Ngoài ra, chủng vi khuẩn mã hóa cag-PAI có thể đưa Cag A vào tế bào ký chủ, gây tổn thương tế bào thêm và hoạt hóa con đường tế bào, tham gia vào tiến trình sản xuất cytokine. Trong biểu mô dạ dày của người bị nhiễm H.pylori, nồng độ nhiều loại cytokine tăng cao gồm interleukin(IL) 1/, IL-2, IL-6, IL-8, yếu tố hoại tử bướu- và interferon (IFN-

    ). Nhiễm H.pylori cũng gây đáp ứng niêm mạc và đáp ứng thể dịch toàn thân; tuy nhiên, đáp ứng này không tiệt trừ vi khuẩn mà còn làm tế bào biểu mô bị tổn thương nặng thêm. Ngoài ra, H.pylori có thể gây tổn thương tế bào biểu mô theo các cơ chế bổ sung khác như (1) sản xuất các gốc nitơ hoặc oxygen phản ứng qua trung gian bạch cầu đa nhân trung tính đã được hoạt hóa và tốc độ hoạt động của tế bào biểu mô tăng nhanh và (2) tế bào chết theo lập trình do tương tác với tế bào T (tế bào giúp đỡ T 1 hoặc TH1) và IFN-.

    Kháng viêm nonsteroids

    Sử dụng NSAID là nguyên nhân thường gặp gây Loét dạ dày-tá tràng. Những thuốc này phá vỡ hàng rào thấm của niêm mạc, làm niêm mạc dễ tổn thương. Khoảng 30% người lớn sử dụng NSAIDs có tác dụng phụ trên dạ dày ruột. Những yếu tố đi kèm làm tăng nguy cơ loét dạ dày-tá tràng trong bệnh cảnh sử dụng NSAID gồm tiền sử bị Loét dạ dày-tá tràng, tuổi cao ( 5 tuổi), nữ, liều cao hoặc phối hợp nhiều NSAIDs, sử dụng NSAID lâu dài, sử dụng đồng thời với corticosteroid và các thuốc kháng đông, bệnh nặng xảy ra đồng thời.

    Đầu tiên NSAIDs làm tổn thương tại chỗ do bản chất a-xít của thuốc. NSAIDs làm giảm tính kỵ nước của dịch nhầy và giảm sản xuất chất nhầy trong dạ dày, nên pepsin và a-xít nội sinh của dạ dày dễ làm tổn thương biểu mô bề mặt. Tác động toàn thân của NSAIDs chủ yếu do tổng hợp prostaglandins ở niêm mạc bị giảm. A-xít arachidonic, tiền thân của prostaglandins, được xúc tác bởi hai isoenzyme cyclo-oxygenase, cyclo-oxygenase-1 và cyclo-oxygenase-2. Gen cyclo-oxygenase-1, enzyme nội dịch, duy trì cân bằng nội môi của các cơ quan. Cyclo-oxygenase-2, enzyme gây viêm, dễ cảm ứng. Mặc dù NSAIDs ức chế cả

    hai isoenzyme cyclo-oxygenase, nhưng chỉ gen cyclo-oxygenase-2 chứa thành phần kìm hãm đáp ứng với corticosteroid. Đặc tính kháng viêm của NSAIDs qua trung gian ức chế cyclo-oxgenase-2; còn những tác dụng phụ, như loét dạ dày và tá tràng, xảy ra là hậu quả chủ yếu của những tác động trên cyclo-oxygenase-1. NSAIDs gây loét dạ dày nhiều hơn loét tá tràng.

    Hiện nay hầu hết bằng chứng ủng hộ xác nhận rằng H.pylori và NSAIDs có tác động hiệp lực gây bệnh Loét dạ dày-tá tràng. Nhiễm H.pylori thường gặp ở bệnh nhân dùng NSAIDs chiếm tỉ lệ 22-63%.

    Bướu tiết gastrin (hội chứng Zollinger-Ellison)

    Hội chứng Zollinger-Ellison gồm Loét dạ dày-tá tràng (thường nhiều ổ loét), tăng tiết a-xít dạ dày lượng lớn và bướu tế bào sản xuất gastrin. Bướu tiết gastrin ở tụy chiếm tỉ lệ khoảng 50% bệnh nhân bị bướu tiết gastrin. 20% bệnh nhân có bướu gastrin ở tá tràng hoặc ở những nơi khác như dạ dày, hạch bạch huyết quanh tụy, gan, buồng trứng hoặc mạc treo ruột non.

    Hội chứng Zollinger-Ellison chỉ chiếm 0,1% trong Loét dạ dày-tá tràng. ¼ bệnh nhân có hội chứng này là hội chứng đa tân sinh typ I (MEN I).

    Lâm sàng nghĩ đến hội chứng này khi bệnh nhân bị loét nặng, khó chữa; nội soi hoặc chụp X quang thấy phì đại các nếp dạ dày; bệnh nhân bị tiêu chảy (tiêu chảy nước hoặc tiêu chảy mỡ do a-xít bất hoạt lipase) và trào ngược dạ dày thực quản. Khoảng 75% bệnh nhân có các triệu chứng xảy ra từng đợt. Bệnh nhân thường có nồng độ gastrin huyết thanh lúc đói lớn hơn 200 pg/mL (Nên ngừng điều trị với các thuốc ức chế bơm proton ít nhất 2 tuần trước khi đo nồng độ gastrin) và cung lượng a-xít cơ bản lớn hơn 15 mEq/giờ.

    Tăng calci máu

    Tăng calci máu có liên quan trực tiếp đến tăng tiết a-xít dạ dày ở bệnh nhân bị hội chứng Zollinger-Ellison và MEN I. Ở những người tình nguyện không bị bệnh, truyền calci tĩnh mạch làm tăng tiết acid dạ dày. Ngoài ra, in vivo và in vitro đã chứng minh calci kích thích trực tiếp phóng thích gastrin từ bướu gastrin. Giải quyết tình trạng tăng calci máu (bằng cách cắt tuyến cận giáp) làm giảm cung lượng a-xít cơ bản và nồng độ gastrin huyết thanh ở bệnh nhân bị bướu gastrin lúc đói và những bệnh nhân bị MEN I.

    Gen

    Các yếu tố gen đóng vai trò quan trọng trong bệnh sinh Loét dạ dày-tá tràng. Tỉ lệ mắc bệnh trong suốt cuộc đời đối với Loét dạ dày-tá tràng trong những người thân hàng thứ nhất khoảng ba lần nhiều hơn so với dân số chung. Hơn 20% bệnh nhân loét tá tràng có tiền sử gia đình bị bệnh; loét dạ dày cũng có những nhóm thành viên trong gia đình bị ảnh hưởng như vậy.

    Ngoài ra, có mối liên hệ không chắc chắn giữa loét tá tràng và nhóm máu O. Những bệnh nhân không tiết kháng nguyên ABO trong nước bọt và dịch vị có nguy cơ cao hơn. Lý do của những mối liên hệ về gen này chưa rõ.

    Mối liên hệ về gen hiếm giữa tăng pepsinogen máu gia đình type I (kiểu hình về gen gây tăng tiết pepsin) và loét tá tràng. Tuy nhiên, H.pylori có thể làm tăng tiết pepsin và một phân tích hồi cứu huyết thanh của một gia đình được nghiên cứu trước khi khám phá H.pylori phát hiện nồng độ pepsin của họ cao chắc chắn có liên quan với nhiễm H.pylori.

    Hút thuốc

    Y văn cho thấy mối tương quan mạnh giữa hút thuốc lá và tỉ lệ mới bị Loét dạ dày-tá tràng, tử vong, biến chứng, tái phát và chậm lành bệnh. Những người hút thuốc có khả năng bị Loét dạ dày-tá tràng nhiều hơn người không hút thuốc 2 lần. Hút thuốc làm niêm mạc tăng nhạy cảm, giảm những yếu tố bảo vệ niêm mạc hoặc tạo môi trường thuận lợi hơn đối với nhiễm H.pylori, sự xâm nhập ở niêm mạc hang vị của H.pylori dày đặc hơn. Hút thuốc và H.pylori là những đồng yếu tố hình thành Loét dạ dày-tá tràng. Hút thuốc trong bệnh cảnh nhiễm H.pylori làm tăng nguy cơ tái phát Loét dạ dày-tá tràng.

    Chấn động tâm lí

    Nhiều nghiên cứu phát hiện những kết luận trái ngược nhau về vai trò của các yếu tố tâm lí trong bệnh sinh và diễn tiến tự nhiên của bệnh Loét dạ dày-tá tràng. Những chấn động cấp làm tăng nhịp tim, huyết áp, lo lắng, nhưng chỉ ở những bệnh nhân bị loét tá tràng chấn động cấp thực sự gây tăng tiết a-xít cơ bản đáng kể. Không có chứng minh rõ ràng về nhân cách ‘loét’. Những bệnh nhân bị loét điển hình có biểu hiện tâm lí tương tự dân số chung, nhưng hình như họ cảm nhận mức độ chấn động nhiều hơn. Ngoài ra, không có bằng chứng rằng các yếu tố nghề nghiệp khác biệt ảnh hưởng tỉ lệ mới bị bệnh loét.

    Những tình huống gây chấn động nặng có thể gây Loét dạ dày-tá tràng như phỏng, chấn thương thần kinh trung ương, phẫu thuật và bệnh nội khoa trầm trọng. Bệnh toàn thân nặng, nhiễm trùng, hạ huyết áp, suy hô hấp và đa chấn thương làm tăng nguy cơ loét (do chấn thương) thứ phát.

    Loét Cushing là loét dạ dày cấp đi kèm với chấn thương não hoặc bướu não gây tăng áp lực nội sọ, kích thích nhân thần kinh phế vị  kích thích acetylcholine

     kích thích thụ thể M3 ở tế bào thành của dạ dày  tăng tiết a-xít dạ dày. Điển hình là ổ loét sâu, đơn độc dễ thủng. Ngoài dạ dày, có thể loét ở thực quản đoạn thấp, hoặc phần đầu tá tràng.

    Loét Curling là loét tá tràng cấp thường gặp ở bệnh nhân bị phỏng nặng gây giảm thể tích huyết tương, chiếm tỉ lệ 10%, nhất là ở trẻ em.

    Rượu và chế độ ăn

    Mặc dù rượu gây tổn thương niêm mạc dạ dày trên súc vật thử nghiệm, nhưng có vẻ như do sử dụng ethenol tuyệt đối. Rượu tinh khiết là lipid hòa tan và gây tổn thương niêm mạc cấp. Vì hầu hết mọi người không uống rượu tuyệt đối, nên chắc chắn không tổn thương niêm mạc ở nồng độ rượu dưới 10%. Rượu nồng độ thấp (5%) có thể kích thích tiết a-xít dạ dày vừa phải; nồng độ cao làm giảm tiết a-xít.

    Một số loại thức ăn và đồ uống gây chứng khó tiêu. Không có bằng chứng cho thấy chế độ ăn đặc biệt nào gây bệnh Loét dạ dày-tá tràng. Các nghiên cứu dịch tễ không phát hiện mối liên quan giữa các thức uống có cà-phê, không có cà-phê hoặc cola, bia hoặc sữa với nguy cơ bệnh loét tăng. Thay đổi chế độ ăn không cần thiết ở bệnh nhân bị loét, trừ trường hợp cần tránh những thức ăn gây đau.

    Những yếu tố căn nguyên bổ sung

    Những tình trạng sau đây có thể đi kèm với Loét dạ dày-tá tràng:

    • Xơ gan
    • Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính
    • Viêm dạ dày dị ứng và viêm dạ dày tăng bạch cầu ái toan
    • Nhiễm Cytomegalovirus
    • Bệnh mảnh ghép tấn công ký chủ
    • Bệnh dạ dày do tăng ure máu
    • Viêm dạ dày Henoch-Schönlein
    • Bệnh dạ dày do chất ăn mòn
    • Bệnh Celiac
    • Bệnh dạ dày do mật
    • Bệnh tự miễn
    • Bệnh Crohn
    • Các bệnh viêm dạ dày dạng hạt khác (sarcoidosis, histiocytosis X, lao)
    • Các bệnh nhiễm khác, nhiễm Epstein-Barr virus, HIV, Helicobacter heilmannii, herpes simplex, cúm, giang mai, Candida albicans, histoplasmosis, mucormycosis và nhiễm giun tròn
    • Hóa trị, như 5-fluorouracil, methotrexate và cyclophosphamide
    • Tia xạ tại chỗ gây tổn thương niêm mạc, có thể gây loét tá tràng
    • Sử dụng cocaine cứng, gây co mạch cục bộ, làm giảm lưu lượng máu và có thể gây tổn thương niêm mạc

    BIỂU HIỆN LÂM SÀNG

    Tiền sử

    Điều tra tiền sử Loét dạ dày-tá tràng, nhiễm H.pylori, uống NSAIDs hoặc hút thuốc là cần thiết để có chẩn đoán đúng.

    Bệnh sử

    Loét dạ dày thường không thể phân biệt với loét tá tràng nếu chỉ đơn thuần dựa vào bệnh sử, mặc dù một số triệu chứng có thể gợi ý.

    Đau thượng vị là triệu chứng thường gặp nhất trong loét dạ dày và trong loét tá tràng. Đau thượng vị có đặc trưng là cảm giác cồn cào khi đói hoặc nóng rát xảy ra sau bữa ăn – kinh điển, cảm giác này xảy ra ngay sau khi ăn trong loét dạ dày và 2-3 giờ sau bữa ăn trong loét tá tràng. Thức ăn hoặc antacide làm giảm đau do loét tá tràng, đối với loét dạ dày thuốc chỉ làm giảm đau rất ít.

    Loét tá tràng thường khiến bệnh nhân thức giấc vào ban đêm. Khoảng 30-80% bệnh nhân loét tá tràng bị đau ban đêm, ngược lại chỉ 30-40% bệnh nhân loét dạ dày và 20-40% bệnh nhân bị chứng khó tiêu không loét bị đau ban đêm. Điển hình đau xuất hiện theo kiểu đau liên tục suốt ngày, tăng sau khi ăn no trong loét dạ dày hoặc tăng khi đói trong loét tá tràng. Đau lan ra sau lưng gợi ý loét dạ dày thủng vào tụy gây viêm tụy cấp.

    Đau bụng ở bệnh nhân loét được giải thích bằng nhiều giả thuyết gồm tác động của a-xít trên thụ thể hóa học trong tá tràng, tăng độ nhạy của tá tràng với a-xít mật và pepsin hoặc vận động dạ dày tá tràng bị thay đổi.

    Những biểu hiện khác có thể gặp gồm:

    • Khó tiêu, gồm ợ hơi, chướng hơi, căng bụng và khó dung nạp thức ăn béo
    • Tiết nước bọt nhiều
    • Ợ nóng
    • Khó chịu vùng ngực
    • Buồn nôn, nôn thường sau khi nôn bệnh nhân thấy dễ chịu hơn
    • Ói ra máu hoặc tiêu phân đen gặp do chảy máu ổ loét. Tiêu phân đen có thể từng đợt trong nhiều ngày hoặc nhiều lần trong một ngày duy nhất
    • Hiếm gặp, loét chảy máu lượng nhiều gây tiêu máu đỏ
    • Những triệu chứng đi kèm với thiếu máu (mệt mỏi, khó thở)
    • Đợt triệu chứng xảy ra đột ngột báo hiệu thủng

    Loét dạ dày do NSAID có thể không triệu chứng, nhất là ở những người lớn tuổi. Những ‘dấu hiệu báo động’ khiến bệnh nhân phải đến khám tiêu hóa gồm:

    • thiếu máu
    • tiêu phân đen do chảy máu đường tiêu hóa
    • mau no
    • sụt cân
    • nuốt đau hoặc khó nuốt tăng dần
    • nôn tái đi tái lại
    • tiền sử gia đình bị ung thư đường tiêu hóa

    Khám thực thể

    Loét dạ dày-tá tràng không biến chứng, ít dấu hiệu lâm sàng và không đặc hiệu, gồm những dấu hiệu sau:

    • Đau thượng vị (thường nhẹ)
    • Đau ¼ trên phải gợi ý căn nguyên đường mật hoặc hiếm hơn là Loét dạ dày-tá tràng
    • Tiếng óc ách do biến chứng hẹp môn vị một phần hoặc hoàn toàn

    CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT

    Nghi ngờ Loét dạ dày-tá tràng ở bệnh nhân có khó chịu và đau thượng vị; tuy nhiên, những triệu chứng này không đặc hiệu. Không đáp ứng với điều trị Loét dạ dày-tá tràng thông thường nên nghĩ đến những chẩn đoán khác chứ không phải là Loét dạ dày-tá tràng lành tính và phải nội soi hoặc chụp X quang bụng.

    Chứng khó tiêu không loét hoặc khó tiêu chức năng

    Chứng khó tiêu chức năng là chẩn đoán loại trừ ở bệnh nhân bị đau thượng vị mạn và không có bệnh thực thể. Bệnh nhân chủ yếu đau thượng vị được qui cho là chứng khó tiêu kiểu loét hoặc có triệu chứng đầy bụng sau bữa ăn được qui cho chứng khó tiêu vận động.

    Bệnh Crohn

    Bệnh Crohn có thể ảnh hưởng bất cứ nơi nào của đường tiêu hóa từ niêm mạc miệng đến trực tràng. Mặc dù Crohn có thể khu trú ở tá tràng và hồi tràng, nhưng hiếm gặp Crohn khu trú ở dạ dày.

    Hội chứng vành cấp

    • Phình động mạch chủ bụng

    Viêm đường mật

    • Viêm túi mật

    Sỏi mật

    • Viêm thực quản

    Viêm dạ dày cấp

    • Viêm dạ dày mạn

    Viêm dạ dày ruột

    • Bệnh trào ngược dạ dày thực quản
    • Viêm gan virus

    CẬN LÂM SÀNG

    Hầu hết ở bệnh nhân Loét dạ dày-tá tràng không biến chứng, những thử nghiệm thường qui thường không có ích trong chẩn đoán bệnh. Nếu nghi ngờ chẩn đoán, các thử nghiệm công thức máu, chức năng gan, amylase và lipase có thể hữu ích để phân biệt chẩn đoán. Công thức máu và sắt huyết thanh giúp phát hiện thiếu máu, thiếu máu là dấu hiệu báo động chỉ định nội soi sớm để loại bỏ những căn nguyên khác gây mất máu đường tiêu hóa mạn.

    Những bệnh nhân đáp ứng với điều trị Loét dạ dày-tá tràng tối ưu không cần thử nghiệm đặc biệt. Tuy nhiên, những bệnh nhân khó chữa (không lành sau 8 tuần điều trị) hoặc tái phát nên định lượng nồng độ gastrin máu và calci máu để tầm soát bướu gastrin và đa tân sinh nội tiết (MEN). Nên khảo sát a-xít dạ dày của những bệnh nhân này để xác định xem có phải loét là do tăng tiết a-xít dạ dày (cung lượng a-xít cơ bản vượt quá 10 mEq/giờ) hoặc do giảm khả năng bảo vệ. Những bệnh nhân bị Loét dạ dày-tá tràng khó chữa hoặc tái phát cần thử nghiệm H.pylori.

    X quang dạ dày tá tràng cản quang

    X quang dạ dày tá tràng cản quang là phương pháp chẩn đoán loét dạ dày và loét tá tràng phổ biến và được chấp nhận.

    Mặc dù là thử nghiệm ít xâm lấn so với nội soi, nhưng chụp X quang dạ dày tá tràng cản quang bị hạn chế vì độ chính xác và độ nhạy kém để xác định tổ thương ở niêm mạc hoặc phân biệt loét lành tính với ác tính. Ở những bệnh nhân có biến dạng giải phẫu do phẫu thuật dạ dày trước đó hoặc sẹo do viêm mạn, có thể khó đọc phim chụp dạ dày tá tràng cản quang. X quang dạ dày tá tràng có tỉ lệ âm giả 30% và dương giả 10%.

    Nội soi chẩn đoán Loét dạ dày-tá tràng

    Nội soi thực quản dạ dày tá tràng là phương pháp trực tiếp và chính xác nhất để chẩn đoán Loét dạ dày-tá tràng. Ngoài việc nhận biết ổ loét, vị trí và kích thước ổ loét, chuyên gia nội soi còn có cơ hội phát hiện những sang thương khó thấy ở niêm mạc và sinh thiết tổn thương để khảo sát mô học. Sinh thiết qua nội soi được chỉ định đối với tất cả các trường hợp loét dạ dày được phát hiện tại thời điểm chẩn đoán. Hầu hết loét tá tràng lành tính, nên không cần phải sinh thiết để chẩn đoán trong những trường hợp thông thường.

    Nội soi chẩn đoán H.pylori

    Thử nghiệm H.pylori qua nội soi là những thử nghiệm xâm lấn gồm thử nghiệm urease nhanh, mô học và nuôi cấy thường sử dụng để chẩn đoán nhiễm H.pylori, nhưng thử nghiệm này có thể âm giả ở những bệnh nhân điều trị thuốc ức chế bơm proton.

    Thử nghiệm urease nhanh

    Thử nghiệm urease nhanh được xem là thử nghiệm chẩn đoán qua nội soi được chọn. Sự hiện diện của H.pylori trong mẫu niêm mạc dạ dày được phát hiện dựa vào urease của vi khuẩn. Mẫu sinh thiết được đặt vào dung dịch hoặc gel có chứa urea và đỏ phenol. Nếu trong mẫu sinh thiết có urease của H.pylori, urea bị thủy phân phóng thích ammonia, pH môi trường tăng và đổi sang màu hồng. Tại thời điểm 3 giờ, độ nhạy của thử nghiệm là 90%. Độ đặc hiệu 95%. Sử dụng kỹ thuật này, cho chẩn đoán nhanh hơn khảo sát mô học.

    Khảo sát mô học mẫu sinh thiết nhuộm eosin và hematoxylin chuẩn

    Khảo sát mô học các mảnh sinh thiết ở hang vị trong khi nội soi là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán H.pylori.

    Nuôi cấy

    Nội soi lấy mẫu để nuôi cấy H.pylori. Tuy nhiên, nuôi cấy thường qui H.pylori

    thường không thực hiện vì vi khuẩn khó mọc.

    Định type H.pylori

    Việc phát hiện và phân týp H.pylori có thể được thực hiện bằng nhiều phương pháp như giải trình tự, PCR và lai phân tử với mẫu dò đặc hiệu. Phương pháp PCR đã được sử dụng thành công để phát hiện và phân týp cagA vacA trực tiếp từ mẫu sinh thiết dạ dày. Thử nghiệm có độ nhạy 64% và độ đặc hiệu 80%.

    Các thử nghiệm H.pylori khác

    Thử nghiệm H.pylori chủ yếu cho tất cả bệnh nhân bị Loét dạ dày-tá tràng.

    Huyết thanh chẩn đoán H.pylori

    Thử nghiệm máu tìm kháng thể kháng H.pylori là thử nghiệm dễ thực hiện, nhanh và rẻ. Có độ nhạy 85% và độ đặc hiệu 79% để chẩn đoán nhiễm trùng H.pylori. Tuy nhiên, thử nghiệm này không phân biệt được nhiễm H.pylori đã xảy ra trong quá khứ và đang nhiễm H.pylori. Kháng thể vẫn còn có thể được phát hiện trong huyết thanh nhiều tháng sau điều trị tiệt trừ thành công. Do đó, không sử dụng thử nghiệm này để chứng minh hiệu quả của việc tiệt trừ vi khuẩn.

    Tìm kháng nguyên trong phân

    Thử nghiệm kháng nguyên trong phân là thử nghiệm không xâm lấn, xác định nhiễm trùng H.pylori hoạt động nhờ phát hiện kháng nguyên H.pylori trong phân. Thử nghiệm này chính xác hơn thử nghiệm kháng thể và ít tốn kém hơn so với thử nghiệm thở urea. Thử nghiệm tìm kháng nguyên H.pylori trong phân có độ nhạy 91% và độ đặc hiệu 93% để chẩn đoán nhiễm trùng H.pylori. Thử nghiệm này được sử dụng để chẩn đoán nhiễm H.pylori và để xác nhận hiệu quả của việc tiệt trừ H.pylori nếu được thực hiện ít nhất 4 tuần sau khi điều trị.

    Thở Urea

    Thử nghiệm thở urea phát hiện nhiễm H.pylori đang hoạt động dựa vào hoạt tính enzym urease của vi khuẩn. Nhờ sự hiện diện của urease (do H.pylori sản xuất) carbon đồng vị được đánh dấu (C13 hoặc C14) được sản sinh ra trong dạ dày, được hấp thu vào máu, khuếch tán vào phổi và thở ra. Thử nghiệm này không xâm lấn, cho kết quả nhanh trong vòng 20 phút, chính xác nhất để chẩn đoán nhiễm H.pylori, có độ nhạy và độ đặc hiệu 95%; thường được sử dụng để chứng minh hiệu quả của việc tiệt trừ vi khuẩn. Tuy nhiên, thử nghiệm này khá đắt tiền.

    Thử nghiệm kích thích Secretin

    Thử nghiệm kích thích tiết secretin có thể cần thiết nếu không thể chẩn đoán hội chứng Zollinger-Ellison dựa vào nồng độ gastrin máu đơn thuần. Thử nghiệm này có thể giúp chẩn đoán phân biệt hội chứng Zollinger-Ellison với các tình trạng bệnh khác đi kèm với nồng độ gastrin máu cao, như điều trị kháng tiết bằng các thuốc ức chế bơm proton, suy thận hoặc hẹp môn vị.

    BIẾN CHỨNG

    Xuất huyết, thủng/xuyên thấu và hẹp môn vị vẫn còn là những biến chứng chính đi kèm với Loét dạ dày-tá tràng mặc dù khả năng có được của thuốc trị loét có hiệu quả. Ở Mỹ, tỉ lệ biến chứng mỗi năm từ 2-5%.

    Ung thư dạ dày

    Bệnh nhân bị loét dạ dày có nguy cơ phát triển thành ung thư dạ dày. Nguy cơ này khoảng 2% trong 3 năm đầu. Một trong những yếu tố nguy cơ quan trọng là nhiễm H.pylori. H.pylori đi kèm với viêm teo dạ dày, viêm teo dạ dày tạo điều kiện thúc đẩy thành ung thư dạ dày. Nhiễm H.pylori đi kèm với lymphoma dạ dày hoặc lymphoma dạng MALT. Niêm mạc dạ dày bình thường không có mô dạng lympho. Nhiễm H.pylori khiến tiếp nhận thâm nhập tế bào dạng lympho và hình thành các đám hoặc nang dạng lympho từ đó bướu lymphoma dạng MALT phát triển. Tiệt trừ H.pylori rất quan trọng trong nhóm bệnh nhân này vì tiệt trừ H.pylori cho thấy giảm lymphoma dạng MALT. Cần nghi ngờ bệnh ác tính nếu loét dạ dày kéo dài không lành.

    Xuất huyết tiêu hóa

    (Bài đọc thêm ‘Chẩn đoán Xuất huyết tiêu hóa’, sách Bệnh học Nội)

    Xuất huyết tiêu hóa ảnh hưởng đến 5-20% (thường là loét tá tràng) và là biến chứng thường gặp nhất trong Loét dạ dày-tá tràng. Xuất huyết thường xảy ra ở nam nhiều hơn nữ. khoảng 75-80% trường hợp xuất huyết tự ngừng.

    Biểu hiện lâm sàng thường gặp là tiêu phân đen đơn thuần hoặc tiêu phân đen kèm nôn ra máu; hiếm khi tiêu máu đỏ.

    Chẩn đoán mức độ xuất huyết có thể dựa vào các dấu hiệu lâm sàng sau:

    nhẹ trung bình nặng
    Lượng máu mất <1 L 1–2 L 2 L
    Huyết áp tâm thu bình thường

    > 90 mmHg

    giới hạn dưới bình thường 80 – < 90 mmHg hạ áp

    < 80 mmHg

    Hạ áp tư thế Không có thể chắc chắn
    Mạch nhanh Không

    90 – < 100 lần/ ph

    vừa phải

     100 – 120 l / ph

    nhiều (>120 lần/phút)
    Da ấm,

    tưới máu tốt

    đổ mồ hôi mát – lạnh, ẩm ướt
    Nhịp thở bình thường bình thường

    – giảm nhẹ

    bất thường
    Nước tiểu bình thường giảm vô niệu
    Tri giác tỉnh/lo âu lo âu lẫn lộn/ngủ gà

    Nguồn: Initial Management of Acute Upper Gastrointestinal Bleeding: From Initial Evaluation up to Gastrointestinal Endoscopy – Cappell MS Friedel D – Med Clin N Am 92 (2008) 491–509.

    Cần lưu ý:

    • tốc độ mất máu và lượng máu mất là quan trọng
    • ở người trẻ khỏe
      • mất 500ml máu trong 15 phút: có thể không có triệu chứng
      • mất 1000ml máu / 15 phút: nhịp tim nhanh, hạ huyết áp, mệt mỏi
      • mất 2000ml máu trong 15 phút: sốc nặng, tử vong

    Tiên lượng Xuất huyết tiêu hóa trên do Loét dạ dày-tá tràng theo tiêu chuẩn Rochall để đánh giá nguy cơ tử vong:

    Yếu tố

    đánh giá

    Điểm 0 Điểm 1 Điểm 2 Điểm 3 Điểm tối đa

    cho yếu tố này

    Tuổi (năm) < 60 ≥ 0 & ≤ 79 ≥ 80 Tối đa 2
    Tình trạng choáng Không (Mạch <100

    HATT ≥ 100)

    Nhịp tim nhanh (Mạch ≥ 100

    HATT ≥ 100)

    Hạ huyết áp HATT < 100

    mmHg

    Tối đa 2
    Bệnh kèm theo Không Suy tim

    Thiếu máu cơ tim

    Bệnh ác tính chưa di căn

    Suy thận Suy gan Bệnh ác tính di

    căn

    Tối đa 3
    Chẩn đoán bệnh dựa nội soi Hội chứng Mallory Weiss

    Không tổn thương

    Loét dạ dày-tá tràng

    Viêm trợt Viêm thực quản

    Bệnh ác tính của đường tiêu hóa Tối đa 2
    Dấu hiệu mới xuất huyết khi nội soi Không cục máu đông Chấm đen phẳng Máu trong đường tiêu hóa Đang chảy máu

    Cục máu đông Lộ mạch

    Tối đa 2

    Thủng

    Thủng thường gặp ở người lớn tuổi điều trị NSAID kinh niên và thường gặp trong loét dạ dày nhiều hơn so với loét tá tràng. Tỉ lệ thủng ở nam cao hơn nữ. Khoảng 15% bệnh nhân tử vong do thủng ổ loét. Bệnh cảnh lâm sàng nặng và cấp. Bệnh sử và khám thực thể gợi ý chẩn đoán thủng. Dấu hiệu hơi tự do trong bụng chiếm tỉ lệ khoảng 70% trường hợp.

    Khoảng 5-10% bệnh nhân Loét dạ dày-tá tràng bị thủng vào xoang bụng. Thủng tự do xảy ra khi các chất chứa trong lòng dạ dày hoặc tá tràng đổ vào xoang bụng. Đây là một tình trạng bụng cấp, dễ chẩn đoán.

    5-10% ổ loét xói mòn toàn bộ thành dạ dày hoặc tá tràng vào cơ quan kề cận như tụy (thường gặp nhất), ống mật, gan, ruột non hoặc ruột già. Đợt khởi phát của

    các biến chứng đi kèm như viêm tụy cấp, viêm đường mật hoặc tiêu ra thức ăn chưa tiêu hóa gợi ý chẩn đoán bệnh. Chẩn đoán thủng vào các cơ quan khó hơn thủng tự do.

    Hẹp môn vị

    Ít hơn 5% bệnh nhân bị hẹp môn vị. Loét tá tràng thường gây hẹp môn vị nhiều hơn loét dạ dày. Loét dạ dày-tá tràng có thể gây hẹp môn vị với nhiều mức độ hẹp khác nhau do viêm sưng phồng ống môn vị hoặc do sẹo xơ hóa mạn tính. Bệnh nhân bị hẹp môn vị thường có bệnh sử buồn nôn, nôn và đau thượng vị hoặc đầy bụng. Cận lâm sàng có thể thấy thiếu máu, albumin huyết thanh thấp và kiềm hóa tăng kali máu. Khảo sát quang tuyến thường giúp chẩn đoán, bóng dạ dày to kèm mức nước hơi. Nội soi là phương pháp tốt nhất để đánh giá hẹp môn vị sau khi giải áp dạ dày 12-24 giờ.

    TIÊN LƯỢNG

    Khi giải quyết được nguyên nhân cơ bản, tiên lượng tốt. Hầu hết bệnh nhân được điều trị tiệt trừ nhiễm H.pylori thành công, tránh sử dụng NSAIDs và điều trị kháng tiết thích hợp. Tiệt trừ nhiễm H.pylori làm thay đổi diễn tiến tự nhiên của bệnh, giảm tỉ lệ loét tái phát từ 60-90% còn khoảng 10-20%. Tuy nhiên, hiện nay tỉ lệ loét tại phát cao hơn báo cáo trước đây, gợi ý số ca bệnh loét không do nhiễm H.pylori gia tăng.

    Đối với loét do NSAID, tỉ lệ mới bị thủng khoảng 0,3% mỗi bệnh nhân mỗi năm và tỉ lệ mới bị hẹp môn vị khoảng 0,1% mỗi bệnh nhân mỗi năm. Vừa loét dạ dày vừa loét tá tràng, tỉ lệ bị biến chứng trong tất cả các nhóm tuổi là khoảng 1- 2% mỗi vết loét mỗi năm.

    Tỉ lệ tử vong do Loét dạ dày-tá tràng khoảng 1/100.000 ca. Nếu xem xét tất cả những bệnh nhân loét tá tràng, tỉ lệ tử vong do xuất huyết do loét tá tràng khoảng 5%. Trong 20 năm qua, tỉ lệ tử vong do xuất huyết tiêu hóa do loét không thay đổi đáng kể mặc dù sự xuất hiện của các thuốc kháng thụ thể histamine-2 và các thuốc ức chế bơm proton. Tuy nhiên, chứng cứ từ các phân tích gộp và những nghiên cứu khác cho thấy tỉ lệ tử vong do Loét dạ dày-tá tràng xuất huyết giảm khi sử dụng thuốc ức chế bơm proton sau khi điều trị cầm máu qua nội soi thành công.

    PHÒNG NGỪA

    Béo phì có liên quan với bệnh Loét dạ dày-tá tràng, nên tư vấn về hiệu quả của việc giảm cân. Tư vấn giảm chấn động tâm lí có thể có lợi trong những trường hợp riêng lẻ nhưng không cần thiết thường qui.

    Phòng ngừa cấp một loét do NSAID gồm:

    • Tránh sự dụng NSAIDs khi không cần thiết
    • Sử dụng acetaminophen hoặc salicylates nonacetylated nếu được
    • Sử dụng liều hiệu quả thấp nhất NSAID và chuyển sang NSAIDs ít độc hơn, như NSAIDs thế hệ mới hơn hoặc các thuốc ức chế cyclooxygenase- 2 (COX-2), ở bệnh nhân có nguy cơ cao mà không có bệnh tim mạch

    Cân nhắc điều trị phòng ngừa đối với những bệnh nhân:

    • Bệnh nhân bị loét do NSAID, cần điều trị NSAID kinh niên mỗi ngày
    • Bệnh nhân trên 0 tuổi
    • Bệnh nhân có tiền sử Loét dạ dày-tá tràng hoặc biến chứng như xuất huyết tiêu hóa
    • Bệnh nhân sử dụng steroids hoặc kháng đông đồng thời hoặc bệnh nhân có bệnh nội khoa nặng đồng thời

    Phác đồ làm giảm đáng kể nguy cơ Loét dạ dày-tá tràng do NSAID gồm sử dụng thuốc đồng phân prostaglandin hoặc thuốc ức chế bơm prtoton.

    TÀI LIỆU THAM KHẢO

    1. Greenwald AD, Brandt JL (2010). The Upper Gastrointestinal Tract. In: Fillit MH, Rockwood K, Woodhouse K. Brocklehurst’s Textbook of Geriatric medicine and Gerontology, 7th ed., 614-615. Saunders, Philadelphia.
    2. Gyawali CP, Manasra A (2010). Gastrointestinal Diseases. In: Foster C, Mistry FN, Peddi FP, Sharma S. The Washington Manual of Medical Therapeutics, 33rd ed., 596-599. Wolters Kluwer  Lippincott Williams & Wilkins, United States.
    3. Gyawali CP (2012). Upper Gastrointestinal Bleeding. In: Kollef M, Isakow

    W. The Washington Mannual of Critical Care. 2nd 397-407. Wolters Kluwer 

    Lippincott Williams & Wilkins, USA.

    1. Malfertheiner P, Chan LKF, McColl LEK (2009). Peptic ulcer disease. Lancet, 374: 1449-1461.
    2. Valle DJ (2010). Peptic Ulcer Diseases and Related Disorders. In: Longo LD, Fauci SA. Harrison’s Gastroenterology and Hepatology, 125-144. The McGraw-Hill Companies, China.

  • Approach to the management of wide QRS complex tachycardias

    Author:

    Leonard I Ganz, MD, FHRS, FACC

    Section Editors:

    Peter J Zimetbaum, MD

    Ary L Goldberger, MD

    James Hoekstra, MD

    Deputy Editor:

    Brian C Downey, MD, FACC

    Contributor Disclosures

    All topics are updated as new evidence becomes available and our peer review process is complete.

    Literature review current through: Oct 2017. | This topic last updated: Jul 20, 2017.

    INTRODUCTION — Tachycardias are broadly categorized based upon the width of the QRS complex on the electrocardiogram (ECG).

    ●A narrow QRS complex (<120 msec) reflects rapid activation of the ventricles via the normal His-Purkinje system, which in turn suggests that the arrhythmia originates above or within the atrioventricular (AV) node (ie, a supraventricular tachycardia [SVT]).

    ●A widened QRS (≥120 msec) occurs when ventricular activation is abnormally slow for one of the following reasons (see “Approach to the diagnosis of wide QRS complex tachycardias”, section on ‘Causes of WCT’):

    •The arrhythmia originates outside of the normal conduction system (ie, ventricular tachycardia [VT])

    •Abnormalities within the His-Purkinje system (ie, SVT with aberrancy)

    •Pre-excitation with an SVT conducting antegrade over an accessory pathway, resulting in direct activation of the ventricular myocardium

    A wide complex tachycardia (WCT) represents a unique clinical challenge for two reasons:

    ●Diagnosing the arrhythmia is difficult – Although most WCTs are due to VT, the differential diagnosis includes a variety of SVTs. Diagnostic algorithms to differentiate these two etiologies are complex and imperfect.

    ●Urgent therapy is often required – Patients may be unstable at the onset of the arrhythmia or deteriorate rapidly at any time, particularly if the WCT is VT [1-4].

    The management of patients with a wide QRS complex tachycardia will be discussed here. The clinical manifestations, diagnosis, and initial evaluation of patients with a wide QRS complex tachycardia, as well as discussion of narrow QRS complex tachycardias, is presented separately. (See “Approach to the diagnosis of wide QRS complex tachycardias” and “Overview of the acute management of tachyarrhythmias” and “Secondary prevention of sudden cardiac death in heart failure and cardiomyopathy” and “Clinical manifestations, diagnosis, and evaluation of narrow QRS complex tachycardias”.)

    MANAGEMENT — The acute management of a patient with wide complex tachycardia (WCT) depends on the hemodynamic stability of the patient. Urgent or emergency management is required in unstable patients, with management taking precedence over further diagnostic workup until the patient has been stabilized. Following initial management and stabilization of the patient, chronic management of the patient with WCT will be directed by the etiology of the WCT (supraventricular versus ventricular).

    Initial management — All patients with a WCT should have a brief immediate assessment of the symptoms, vital signs, and level of consciousness to determine if they are hemodynamic stable or unstable. While the assessment of hemodynamic status is being performed by a clinician, other members of the health care team should:

    ●Administer supplemental oxygen

    ●Establish intravenous access

    ●Send blood for appropriate initial studies (see “Approach to the diagnosis of wide QRS complex tachycardias”, section on ‘Ancillary testing’)

    ●Attach the patient to a continuous cardiac monitor

    ●Obtain a 12-lead electrocardiogram (ECG)

    Differentiation between a hemodynamically stable versus unstable patient is as follows (see “Approach to the diagnosis of wide QRS complex tachycardias”, section on ‘Assessment of stability’):

    ●An unstable patient will have evidence of hemodynamic compromise, such as hypotension, altered mental status, chest pain, or heart failure, but generally remains awake with a discernible pulse. Patients who become unresponsive or pulseless are considered to have a cardiac arrest and are treated according to standard resuscitation algorithms.

    ●A stable patient shows no evidence of hemodynamic compromise despite a sustained rapid heart rate, but should have continuous monitoring and frequent reevaluations due to the potential for rapid deterioration as long as the WCT persists.

    Patients who are initially stable may rapidly become unstable, particularly in the setting of extremely rapid heart rates (greater than 200 beats per minute) or significant underlying cardiac comorbidities.

    Unstable patients — Hemodynamic compromise may occur with any WCT, regardless of the etiology, but is more likely in patients with ventricular tachycardia (VT). Patients who are felt to be hemodynamically unstable require prompt treatment with electrical cardioversion/defibrillation to prevent further clinical deterioration or sudden cardiac arrest (SCA).

    ●Patients with WCT who are hemodynamically unstable and pulseless, or who become pulseless during the course of evaluation and treatment, should be managed according to standard advance cardiac life support (ACLS) resuscitation algorithms, with immediate high-energy countershock and cardiopulmonary resuscitation (CPR) (algorithm 1). Patients should initially be treated with a synchronized (if possible) 120 to 200 joule shock from a biphasic defibrillator or a 360 joule shock from a monophasic defibrillator; if synchronization is not possible, then an unsynchronized countershock should be delivered, typically at higher energy doses [5]. (See “Advanced cardiac life support (ACLS) in adults” and “Basic life support (BLS) in adults” and “Supportive data for advanced cardiac life support in adults with sudden cardiac arrest”.)

    ●For patients with WCT who are hemodynamically unstable, but still responsive with a discernible blood pressure and pulse, we recommend urgent cardioversion (with procedural sedation when feasible). The selection of energy level and the choice between synchronized and unsynchronized shocks depends on the clinical situation (algorithm 2):

    •If the QRS complex and T wave can be distinguished, an attempt at emergent synchronized cardioversion can be performed. Initial cardioversion is performed with a synchronized shock of 100 joules using either a biphasic or monophasic defibrillator, with upward titration of the energy if additional shocks are needed [5].

    •If the QRS complex and T wave cannot be distinguished accurately, a synchronized shock is not possible. Patients should initially be treated with an unsynchronized 120 to 200 joule shock from a biphasic defibrillator or a 360 joule shock from a monophasic defibrillator [5].

    •Intravenous analgesics or sedatives should be cautiously administered if the blood pressure will tolerate their use. However, the use of such agents must be balanced against the risks of further hemodynamic deterioration, and therapy should not be unnecessarily delayed if the ability to administer conscious sedation is not readily available.

    Stable patients with uncertain WCT etiology — In a patient with WCT who is hemodynamically stable, additional time may be spent attempting to determine the diagnosis. If the initial diagnosis of WCT was made from a single-lead rhythm strip, a full 12-lead ECG should be obtained during the WCT and methodically reviewed as this may provide additional clues to the etiology. In addition, a trial of vagal maneuvers and/orpharmacologic intervention can provide both diagnostic information and, on occasion, prove therapeutic if there is resolution of the WCT. (See “Approach to the diagnosis of wide QRS complex tachycardias”, section on ‘Evaluation of the electrocardiogram’.)

    For hemodynamically stable patients with WCT which is regular and monomorphic in whom the etiology of the WCT remains uncertain, we suggest the following approach (algorithm 2):

    ●Perform vagal maneuvers (Valsalva, carotid sinus massage, etc) – Introducing transient block at the atrioventricular (AV) node can serve as a diagnostic/therapeutic challenge. Most supraventricular tachycardias (SVTs) are AV node dependent (eg, atrioventricular nodal reentrant tachycardia, atrioventricular reentrant tachycardia [AVRT]), so transient AV nodal block will terminate most SVTs. Atrial flutter and atrial tachycardia may be “unmasked” by transient AVN block. Vagal maneuvers should have no significant effect on VT. (See “Vagal maneuvers”.)

    ●Administer adenosine – Intravenous adenosine has essentially the same effect as vagal maneuvers on SVT and atrial flutter/tachycardia. Some idiopathic VTs (eg, right ventricular outflow tract [RVOT] VT) may terminate with adenosine. Resuscitation equipment should be immediately available as rarely adenosine will precipitate hemodynamic collapse. The initial dose of adenosine is 6 mg; if this has no effect, 12 mg can be administered.

    ●Avoidance of other pharmacologic agents – Intravenous beta blockers, calcium channel blockers, and digoxin are not typically used, due to the potential for hemodynamic deterioration (often the result of hypotension) in patients with a previously stable WCT.

    ●Further treatment is directed by the response to vagal maneuvers and/or adenosine, specifically targeting VT or the relevant SVT. If the WCT persists and the etiology remains uncertain, we proceed as though the WCT is VT and treat accordingly. (See ‘Stable patients with known WCT etiology’ below.)

    While any ECG analysis and diagnostic/therapeuticmaneuvers are being performed, close observation and continuous ECG monitoring are paramount, as patients with WCT who appear stable initially may experience a rapid deterioration of their clinical status with little or no warning.

    Vagal maneuvers — In patients with WCT of uncertain etiology, the response to vagal maneuvers may provide insight to the mechanism responsible for the arrhythmia. We perform one or more vagal maneuvers in all patients with WCT who are hemodynamically stable, often while preparing for pharmaceutical therapy or cardioversion. However, these interventions are associated with some risk, primarily the potential for hemodynamic deterioration in a borderline unstable patient, and as such should only be performed by experienced individuals in an environment capable of dealing with potential sequelae.

    Vagal maneuvers increase parasympathetic input to the heart, which slows the rate of sinus node impulse formation and slows AV node conduction velocity while simultaneously lengthening the refractory period. The Valsalva maneuver and carotid sinus massage, two of the most commonly performed vagal maneuvers which enhance vagal tone and therefore depresses sinus and AV nodal activity, can be easily and quickly done at the bedside. (See “Vagal maneuvers”.)

    Examples of how various arrhythmias respond to vagal stimulation include (see “Clinical manifestations, diagnosis, and evaluation of narrow QRS complex tachycardias”, section on ‘Possible outcomes following vagal maneuvers or adenosine administration’):

    ●Sinus tachycardia will gradually slow during the maneuver and then accelerate upon completion of the maneuver.

    ●During atrial tachycardia or atrial flutter, the ventricular response will transiently slow (due to increased AV nodal blockade). The arrhythmia itself, which occurs within the atria, is usually unaffected.

    ●A paroxysmal SVT (either atrioventricular nodal reentrant tachycardia [AVNRT] or AVRT) will frequently terminate because of the dependence on the AV node.

    ●VT is generally unaffected by vagal maneuvers, although these maneuvers may slow or block retrograde conduction. In some cases, this response exposes AV dissociation by altering the sinus rate (or PP intervals). Rarely, VT terminates in response to carotid sinus pressure.

    Pharmacologic interventions — In patients with WCT of uncertain etiology, the response to the administration of certain drugs can provide diagnostic information, which in certain circumstances may also provide a therapeutic benefit (eg, adenosine which may terminate some SVTs). However, some drugs used for the diagnosis or treatment of SVT (eg, verapamil, adenosine, or beta blockers) can cause severe hemodynamic deterioration (often the result of hypotension) in patients with a previously stable VT, potentially resulting in ventricular fibrillation (VF) and cardiac arrest [1-3]. Thus, other than adenosine, these medications are generally reserved for the treatment of patients in whom the diagnosis of SVT is already known; they are rarely used for diagnostic purposes for a WCT. (See ‘Supraventricular tachycardia’below.)

    Adenosine slows conduction time through the AV node. Arrhythmias that are dependent upon the AV node (eg, AVNRT, AVRT) will frequently be terminated following adenosine administration. Adenosine will usually not terminate other non-AV node dependent arrhythmias; a subgroup of atrial tachycardias may be adenosine sensitive. In addition, some idiopathic VTs (specifically RV outflow tract VT) may terminate with adenosine. If the tachycardia does not terminate, the ventricular response following adenosine administration is often helpful in distinguishing the etiology of the WCT. Not infrequently, adenosine will promote the conversion of SVT to atrial fibrillation (AF). If the patient has underlying Wolff-Parkinson-White (WPW) syndrome, this may lead to extremely rapid ventricular rates, and potentially deterioration to VF. Thus, an external defibrillator should always be available. (See “Clinical manifestations, diagnosis, and evaluation of narrow QRS complex tachycardias”, section on ‘Possible outcomes following vagal maneuvers or adenosine administration’.)

    ●If there is no change in the ventricular rate and rhythm, the WCT is likely VT. One exception would be if the adenosine was not properly administered (ie, rapid intravenous push followed by saline flush) and, because of its short half-life and metabolism by red blood cells, did not reach the heart.

    ●If the ventricular activity temporarily slows or ceases (for 5 to 10 seconds), the remaining atrial activity is typically easily seen on the ECG and can be analyzed to determine the etiology of WCT. A second dose of 12 mg of adenosine, although appropriate for the treatment of known SVT, is probably not appropriate for WCT that is not known to be SVT.

    Adenosine is administered via rapid intravenous push, followed immediately by 10 mL saline flush. Common side effects include facial flushing, shortness of breath, palpitations, chest pain, and lightheadedness. (See “Clinical manifestations, diagnosis, and evaluation of narrow QRS complex tachycardias”, section on ‘Administration and side effects’.)

    Stable patients with known WCT etiology — In a patient with WCT who is hemodynamically stable, therapy may be targeted to the specific arrhythmia (VT or SVT) when identifiable from the available data. (See “Approach to the diagnosis of wide QRS complex tachycardias”, section on ‘Our approach’.)

    ●VT should be suspected in patients with clearly identified AV dissociation, patients with QRS concordance and a right superior axis (or axis shift of greater than 40 degrees from baseline), and in patients with known structural heart disease. VT is typically regular, though slight variation of the RR interval may be seen.

    ●SVT should be suspected in young patients with structurally normal hearts in whom none of the historical (eg, family history of sudden cardiac death), physical, or ECG criteria supporting VT are present, or in patients with a history of SVT with a similar presentation. The RR interval in SVT is generally very regular.

    ●Significant irregularity in a WCT is most often seen in patients with AF and aberrant conduction, though polymorphic VT is also irregular. Patients with AF should have similar QRS morphologies for every beat, while the QRS morphology varies in polymorphic VT. An important exception is pre-excited AF in patients with WPW syndrome, in which the QRS morphology is variable in width and morphology. (See “Epidemiology, clinical manifestations, and diagnosis of the Wolff-Parkinson-White syndrome”, section on ‘Atrial fibrillation’.)

    Ventricular tachycardia — Once the WCT has been established as VT, therapy should be promptly provided. Patients with VT who are hemodynamically stable may remain stable or may become unstable rapidly and without warning. The choice of initial treatments for hemodynamically stable VT includes electrical or pharmacologic cardioversion. Some of our experts proceed directly to electrical cardioversion, while others prefer to begin with an intravenous antiarrhythmic agent and reserve cardioversion for refractory patients or for those who become unstable.

    ●If electrical cardioversion with appropriate procedural sedation is the chosen approach, intravenous analgesics or sedatives should be cautiously administered if the blood pressure will tolerate their use. If the QRS complex and T wave can be distinguished, an attempt at emergent synchronized cardioversion can be performed with a synchronized shock of 100 joules using either a biphasic or monophasic defibrillator. If the QRS complex and T wave cannot be distinguished accurately, and a synchronized shock is not possible, we administer an unsynchronized 120 to 200 joule shock from a biphasic defibrillator or a 360 joule shock from a monophasic defibrillator.

    ●If pharmacologic cardioversion is the chosen approach, we administer intravenous amiodarone (150 mg IV over 10 minutes, followed by 1 mg/minute for the next six hours) or procainamide (20 to 50 mg per minute until arrhythmia terminates or a maximum dose of 17 mg/kg is administered). Often administration of these drugs may result in hypotension, which may hasten the need for electrical cardioversion. (See ‘Recurrent or refractory WCT’ below.)

    ●Any associated conditions should be treated, including cardiac ischemia, heart failure, electrolyte abnormalities, or drug toxicities.

    ●For patients with one of the known syndromes of VT in structurally normal hearts, calcium channel blockers or beta blockers may be used, particularly if the patient has been successfully treated in the past with such medications. These drugs can be used either to terminate the arrhythmia, or after cardioversion to suppress recurrences. (See “Monomorphic ventricular tachycardia in the absence of apparent structural heart disease”.)

    Given the risk for hemodynamic deterioration at any time, an external defibrillator should be immediately available at all times prior to and during the administration of any antiarrhythmic drugs.

    Supraventricular tachycardia — Once the WCT has been definitively established as SVT, therapy directed at the SVT may be given. In such cases, management is similar to an SVT with a normal QRS duration. The ECG recording when the tachycardia slows or terminates can provide valuable information for diagnosing the specific type of SVT. Thus, in a stable patient, a continuous rhythm strip, preferably a 12-lead rhythm strip, should be recorded during any intervention intended to terminate the arrhythmia or slow the ventricular response.

    For patients with known SVT, we suggest the following approach:

    ●If the SVT is likely to be AVNRT or AVRT, or if the specific SVT diagnosis is uncertain, the following treatments are recommended:

    •Vagal maneuvers – We recommend Valsalva maneuver or carotid sinus pressure (if no carotid bruits are present) as the initial intervention, given the ease with which this can be rapidly performed at the bedside.

    •Adenosine – For patients with persistent SVT following vagal maneuvers, adenosine is highly effective in terminating many SVTs (eg, AVNRT, AVRT), and for others (eg, AF, atrial flutter), adenosine may facilitate the diagnosis by slowing the ventricular response to allow clearer assessment of atrial activity [6]. The usual initial dose is 6 mg, which can be followed by a maximal single dose of 12 mg if not successful. The drug is administered by rapid intravenous injection over one to two seconds at a peripheral site, followed by a normal saline flush, most easily accomplished through a three-way stopcock. Repeated dosing beyond the 12 mg bolus is not usually effective. If a central intravenous access site is used, the initial dose should not exceed 3 mg and may be as little as 1 mg. Not infrequently, adenosine will promote the conversion of SVT to AF. If the patient has underlying WPW syndrome, this may lead to extremely rapid ventricular rates, and potentially deterioration to VF. Thus, an external defibrillator should always be available. (See “Clinical manifestations, diagnosis, and evaluation of narrow QRS complex tachycardias”, section on ‘Administration and side effects’.)

    •Calcium channel blockers or beta blockers – If SVT persists after vagal maneuvers and adenosine administration, the choice of initial pharmacologic therapies includes non-dihydropyridine calcium channel blockers and beta blockers. We generally start with intravenous verapamil (2.5 to 5 mg IV) or diltiazem (5 to 20 mg IV), although a beta blocker (eg, metoprolol 5 to 10 mg IV) may be given. These medications can terminate AVNRT or AVRT, as well as some atrial tachycardias. If the specific SVT diagnosis remains unknown, these drugs may slow the ventricular response and facilitate diagnosis.

    •Cardioversion – Electrical cardioversion is rarely necessary in patients with a stable SVT. However, if WCT persist after the above interventions, synchronized cardioversion is usually effective in restoring sinus rhythm. Following appropriate procedural sedation, an initial synchronized shock of 100 to 200 joules (monophasic) or 50 to 100 joules (biphasic) is administered.

    ●If the arrhythmia is known to be atrial fibrillation, atrial flutter, or an atrial tachycardia, management options include rate control and cardioversion (ie, rhythm control). Decisions regarding which strategy is appropriate in a given patient are addressed separately. (See “Overview of atrial flutter” and “Overview of atrial fibrillation”.)

    After the WCT is terminated or controlled, the further management of an SVT depends upon which SVT is present. (See “Atrioventricular nodal reentrant tachycardia” and “Atrioventricular reentrant tachycardia (AVRT) associated with an accessory pathway”.)

    Patients with a pacemaker — Patients with a permanent pacemaker are subject to the same array of WCTs as patients without a pacemaker. Rarely, however, WCT can result from a pacemaker tracking an underlying atrial arrhythmia or be due to pacemaker-mediated tachycardia. Most patients with WCT involving a pacemaker will be hemodynamically stable, unless the resulting tachycardia exacerbated underlying comorbidities (eg, angina, heart failure, etc).

    If the WCT is thought to be directly related to the function of the pacemaker, the appropriate therapy is the placement of a magnet over the pacemaker. The magnet will disable all pacemaker sensing, thereby terminating the ability of the pacemaker to track atrial impulses. With the magnet, the pacemaker will function in an asynchronous, fixed-rate mode (ie, VOO or DOO). In this situation, there will be pacemaker stimuli that do not sense the P wave or QRS complex and will occur with a fixed rate (ie, the lower rate limit of the pacemaker). If WCT is due to pacemaker-mediated tachycardia (PMT) or “pseudo PMT” (non-reentrant repetitive VA synchrony), transient magnet application will terminate the WCT, and sinus rhythm will ensue when the magnet is removed. If the WCT is due to inappropriate tracking of atrial fibrillation or atrial flutter, the WCT will likely resume once the magnet is removed.

    Patients with pacemakers may also be subject to WCTs that do not involve the pacemaker, like other patients. In stable patients, the pacemaker programmer can be used to telemeter the intracardiac electrograms from the pacemaker leads. Examination of these electrograms may yield the diagnosis, as in the electrophysiology laboratory.

    Patients with an ICD — Patients with an implantable cardioverter-defibrillator (ICD) represent a specific high-risk population in whom WCT is far more likely to represent VT. Patients who underwent ICD implantation for secondary prevention have previously experienced a sustained ventricular tachyarrhythmia or sudden cardiac death, while those who received an ICD for primary prevention were felt to be at increased risk of sustained ventricular tachyarrhythmia. In either case, WCT in patients with an ICD should be treated as VT until proven otherwise. When no ICD therapy has been delivered, and the device cannot be immediately interrogated (due either to lack of equipment or personnel, or patient instability), the initial management should proceed as if no ICD were present.

    The presence of an ICD has a number of unique implications for patients with a WCT. Although the ICD should be programmed to delivery therapies (either antitachycardia pacing or shocks) for a WCT, such therapies are usually delivered within the first minutes of the arrhythmia.

    ●In a patient with a persistent or recurrent WCT, the ICD may not always provide definitive management if the device has reached the limit of programmed therapies. Patients with a WCT which persists following multiple ICD therapies most likely have either VT storm with an underlying trigger (eg, ischemia, hypokalemia) or an SVT with aberrant conduction which recurs or persists in spite of the ICD therapies. (See “Electrical storm and incessant ventricular tachycardia”.)

    ●Patients with and ICD and WCT will not receive therapy from the ICD if the WCT rate is lower than the programmed rate for ICD therapy.

    ●Patients with an ICD who receive multiple shocks but do not have a tachycardia most likely have device malfunction, usually related to lead malfunction. In these patients, magnet application can temporarily suspend tachycardia therapy and prevent further inappropriate shocks. Magnet application is also appropriate in patients receiving shocks for narrow complex tachyarrhythmias (SVT, AF, atrial flutter, sinus tachycardia). (See “Cardiac implantable electronic devices: Long-term complications”.)

    All modern ICDs also have the capacity to function as a pacemaker. Patients with a single lead ICD (typically an endovascular lead in the right ventricle) cannot sense and track atrial arrhythmias and, as such, are not subject to WCT associated with the device. Conversely, patients with both an atrial and a ventricular lead have the capacity to sense and track atrial arrhythmias and therefore can potentially develop WCT associated with the pacemaker. However, given the risk of WCT representing VT in a patient with an ICD, pacemaker-associated WCT should be considered only after exclusion of other WCT etiologies and following ICD interrogation. Magnet application does not force asynchronous pacing in ICDs and will therefore not terminate PMT in patients with ICDs. As in pacemaker patients, telemetered intracardiac recordings may be helpful diagnostically. (See ‘Patients with a pacemaker’above.)

    Recurrent or refractory WCT — If the WCT recurs or persists following initial attempts at vagal maneuvers, diagnostic pharmacologic interventions, and electrical cardioversion, suppression of the arrhythmia by pharmacologic means should be attempted and further evaluation should focus upon the presence of arrhythmia triggers (eg, ischemia, electrolyte abnormalities, and drug toxicity). Amiodarone is generally the most effective agent for treatment of recurrent or refractory WCT, particularly VT [5]. Cardioversion or defibrillation should be repeated as necessary in patients who are hemodynamically unstable. (See “Sustained monomorphic ventricular tachycardia in patients with a prior myocardial infarction: Treatment and prognosis”.)

    ●For patients with recurrent VT or WCT of uncertain etiology, we suggest the following:

    •Amiodarone is administered in most settings, due to its efficacy in the suppression of both atrial and ventricular arrhythmias. The initial dose is 150 mg IV over 10 minutes followed by an infusion of 1 mg/minute for six hours, then 0.5 mg/minute for an additional 18 hours or longer. Repeat amiodarone boluses can be administered if necessary.

    •Procainamide is an alternative to amiodarone that also suppresses both SVTs and VT. The initial dose is 15 to 18 mg/kg administered as slow infusion over 25 to 30 minutes, followed by 1 to 4 mg/minute by continuous infusion. In addition, because of its ability to suppress conduction over a bypass tract, procainamide is recommended if antidromic AVRT or an SVT conducting over a bypass tract is suspected. For pre-excited atrial fibrillation or atrial flutter, intravenous procainamide or ibutilide is recommended; amiodarone and AV nodal blocking agents are not recommended. (See “Treatment of symptomatic arrhythmias associated with the Wolff-Parkinson-White syndrome”.)

    ●For patients with a known SVT that recurs or persists, intravenous verapamil, diltiazem, or beta blockers may be used.

    Multiple recurrences of WCT should raise concern about cardiac ischemia, hypokalemia, digitalis toxicity, and polymorphic VT with or without QT prolongation, all of which have specific appropriate therapy. (See “Overview of the acute management of ST-elevation myocardial infarction” and “Overview of the acute management of non-ST elevation acute coronary syndromes” and “Cardiac arrhythmias due to digoxin toxicity” and “Clinical manifestations and treatment of hypokalemia in adults”, section on ‘Treatment’ and “Acquired long QT syndrome”, section on ‘Acute therapy of TdP’.)

    Chronic therapy — Chronic therapy for patients with WCT will be driven by the underlying etiology of the WCT.

    ●Patients with VT should generally undergo implantation of an ICD. Following ICD implantation, those patients with recurrent symptomatic VT, or those who have received multiple ICD therapies, may require adjunctive antiarrhythmic therapy in an effort to suppress recurrent VT. In some cases, radiofrequency catheter ablation may be an option to reduce the frequency of VT. An important exception is idiopathic VT, which is treated with ablation or pharmacologic therapy, not with ICD. (See “Sustained monomorphic ventricular tachycardia in patients with a prior myocardial infarction: Treatment and prognosis”, section on ‘Chronic therapy’ and “Secondary prevention of sudden cardiac death in heart failure and cardiomyopathy”, section on ‘Other treatment options’.)

    ●The approach to patients with WCT due to an SVT will vary significantly depending upon the etiology of the SVT.

    •Patients with AVNRT or AVRT associated with a concealed accessory pathway may require no therapy, may be able to self-terminate arrhythmias using vagal maneuvers, may be candidates for pharmacologic suppressive therapy, or may be effectively cured with catheter ablation. (See “Atrioventricular nodal reentrant tachycardia”, section on ‘Preventive therapy’ and “Treatment of symptomatic arrhythmias associated with the Wolff-Parkinson-White syndrome”, section on ‘Treatment to prevent recurrent arrhythmias’.)

    •Patients with AVRT associated with a manifest accessory pathway or pre-excited atrial fibrillation or atrial flutter (ie, patients with arrhythmias related to WPW) should undergo electrophysiology testing and catheter ablation of accessory pathway due to the small risk of sudden cardiac death in patients with symptomatic WPW syndrome. (See “Treatment of symptomatic arrhythmias associated with the Wolff-Parkinson-White syndrome”, section on ‘Treatment to prevent recurrent arrhythmias’.)

    •The approach to a patient with atrial fibrillation may include ventricular rate control, restoration of sinus rhythm, or catheter ablation. (See “Overview of atrial fibrillation”, section on ‘Treatment issues’.)

    SOCIETY GUIDELINE LINKS — Links to society and government-sponsored guidelines from selected countries and regions around the world are provided separately. (See “Society guideline links: Arrhythmias in adults”.)

    SUMMARY AND RECOMMENDATIONS

    ●The acute management of a patient with wide QRS complex tachycardia (WCT) depends on the hemodynamic stability of the patient. Urgent or emergency management is required in unstable patients, with management taking precedence over further diagnostic workup until the patient has been stabilized. Following initial management and stabilization of the patient, chronic management of the patient with WCT will be directed by the etiology of the WCT (supraventricular versus ventricular). (See ‘Management’ above.)

    ●All patients with a WCT should have a brief immediate assessment of the symptoms, vital signs, and level of consciousness to determine if they are hemodynamic stable or unstable. An unstable patient will have evidence of hemodynamic compromise, such as hypotension, altered mental status, chest pain, or heart failure, whereas a stable patient shows none of these despite a sustained rapid heart rate. (See ‘Initial management’ above.)

    ●While the assessment of hemodynamic status is being performed by a clinician, other members of the health care team should administer supplemental oxygen, establish intravenous access, send blood for appropriate initial studies, attach the patient to a continuous cardiac monitor, and obtain a 12-lead electrocardiogram (ECG). (See ‘Initial management’ above and “Approach to the diagnosis of wide QRS complex tachycardias”, section on ‘Ancillary testing’.)

    ●Patients with WCT who are hemodynamically unstable and pulseless, or who become pulseless during the course of evaluation and treatment, should be managed according to standard advance cardiac life support (ACLS) resuscitation algorithms, with immediate high-energy defibrillation and cardiopulmonary resuscitation (CPR) (algorithm 1). Patients should initially be treated with a synchronized (if possible) 120 to 200 joule shock from a biphasic defibrillator or a 360 joule shock from a monophasic defibrillator. An unsynchronized shock should be delivered if synchronization is not possible [5]. (See ‘Unstable patients’ above and “Advanced cardiac life support (ACLS) in adults” and “Basic life support (BLS) in adults”.)

    ●For patients with WCT who are hemodynamically unstable, but still responsive with a discernible blood pressure and pulse, we recommend urgent cardioversion (with procedural sedation when feasible) (Grade 1A). (See ‘Unstable patients’ above.)

    •If the QRS complex and T wave can be distinguished, an attempt at emergency synchronized cardioversion can be performed with a synchronized shock of 100 joules using either a biphasic or monophasic defibrillator.

    •If the QRS complex and T wave cannot be distinguished accurately, and a synchronized shock is not possible, we administer an unsynchronized 120 to 200 joule shock from a biphasic defibrillator or a 360 joule shock from a monophasic defibrillator.

    ●For hemodynamically stable patients with WCT which is regular and monomorphic in whom the etiology of the WCT remains uncertain, we suggest vagal maneuvers (ie, Valsalva, carotid sinus massage) followed by intravenous adenosine if no response to the vagal maneuvers (Grade 2C). Further treatment is directed by the response to vagal maneuvers and/or adenosine, specifically targeting ventricular tachycardia (VT) or the relevant supraventricular tachycardia (SVT). If the WCT persists and the etiology remains uncertain, we proceed as though the WCT is VT and treat accordingly. (See ‘Stable patients with uncertain WCT etiology’ above.)

    ●For patients who are hemodynamically stable and known to have VT, some of our experts proceed directly to electrical cardioversion, while others prefer to begin with an intravenous antiarrhythmic agent and reserve cardioversion for refractory patients or for those who become unstable. (See ‘Ventricular tachycardia’ above.)

    ●For patients who are hemodynamically stable and known to have SVT, we suggest the following approach (Grade 2C) (see ‘Supraventricular tachycardia’ above):

    •If the SVT is likely to be atrioventricular nodal reentrant tachycardia (AVNRT) or atrioventricular reciprocating tachycardia (AVRT), we perform vagal maneuvers, followed by adenosine, followed by intravenous verapamil or diltiazem, and, in refractory cases, electrical cardioversion. If the SVT terminates after any of the interventions, the subsequent interventions are not performed acutely.

    •If the arrhythmia is known to be atrial fibrillation (AF), atrial flutter, or an atrial tachycardia, management options include rate control and cardioversion (ie, rhythm control). (See “Overview of atrial flutter”and “Overview of atrial fibrillation”.)

    ●If the WCT is thought to be directly related to the function of pacemaker, the appropriate therapy is the placement of a magnet over the pacemaker. (See ‘Patients with a pacemaker’above.)

    ●Chronic therapy for patients with WCT will be driven by the underlying etiology of the WCT, with patients having VT generally considered for implantable cardioverter-defibrillator (ICD) implantation, while therapy for patients with SVT will need to be tailored to the underlying arrhythmia. (See ‘Chronic therapy’ above.)

    Use of UpToDate is subject to the Subscription and License Agreement.

    REFERENCES

    1. Buxton AE, Marchlinski FE, Doherty JU, et al. Hazards of intravenous verapamil for sustained ventricular tachycardia. Am J Cardiol 1987; 59:1107.
    2. Stewart RB, Bardy GH, Greene HL. Wide complex tachycardia: misdiagnosis and outcome after emergent therapy. Ann Intern Med 1986; 104:766.
    3. Dancy M, Camm AJ, Ward D. Misdiagnosis of chronic recurrent ventricular tachycardia. Lancet 1985; 2:320.
    4. Akhtar M, Shenasa M, Jazayeri M, et al. Wide QRS complex tachycardia. Reappraisal of a common clinical problem. Ann Intern Med 1988; 109:905.
    5. Link MS, Atkins DL, Passman RS, et al. Part 6: electrical therapies: automated external defibrillators, defibrillation, cardioversion, and pacing: 2010 American Heart Association Guidelines for Cardiopulmonary Resuscitation and Emergency Cardiovascular Care. Circulation 2010; 122:S706.
    6. Gupta AK, Thakur RK. Wide QRS complex tachycardias. Med Clin North Am 2001; 85:245.

    Topic 101641 Version 6.0

  • Approach to the diagnosis of wide QRS complex tachycardias

    Approach to the diagnosis of wide QRS complex tachycardias

    Author:

    Leonard I Ganz, MD, FHRS, FACC

    Section Editors:

    Peter J Zimetbaum, MD

    Ary L Goldberger, MD

    James Hoekstra, MD

    Deputy Editor:

    Brian C Downey, MD, FACC

    Contributor Disclosures

    All topics are updated as new evidence becomes available and our peer review process is complete.

    Literature review current through: Oct 2017. | This topic last updated: Oct 22, 2015.

    INTRODUCTION — Tachycardias are broadly categorized based upon the width of the QRS complex on the electrocardiogram (ECG).

    ●A narrow QRS complex (<120 msec) reflects rapid activation of the ventricles via the normal His-Purkinje system, which in turn suggests that the arrhythmia originates above or within the atrioventricular (AV) node (ie, a supraventricular tachycardia [SVT]).

    ●A widened QRS (≥120 msec) occurs when ventricular activation is abnormally slow for one of the following reasons (see ‘Causes of WCT’below):

    •The arrhythmia originates outside of the normal conduction system (ie, ventricular tachycardia [VT])

    •Abnormalities within the His-Purkinje system (ie, SVT with aberrancy)

    •Pre-excitation with a SVT conducting antegrade over an accessory pathway, resulting in direct activation of the ventricular myocardium

    A wide complex tachycardia (WCT) represents a unique clinical challenge for two reasons:

    ●Diagnosing the arrhythmia is difficult – Although most WCTs are due to ventricular tachycardia (VT), the differential diagnosis includes a variety of SVTs. Diagnostic algorithms to differentiate these two etiologies are complex and imperfect.

    ●Urgent therapy is often required – Patients may be unstable at the onset of the arrhythmia or deteriorate rapidly at any time, particularly if the WCT is VT [1-4].

    The clinical manifestations, diagnosis, and initial evaluation of patients with a wide QRS complex tachycardia will be discussed here. The management of wide QRS complex tachycardias, as well as discussion of narrow QRS complex tachycardias, is presented separately. (See “Approach to the management of wide QRS complex tachycardias” and “Overview of the acute management of tachyarrhythmias” and “Secondary prevention of sudden cardiac death in heart failure and cardiomyopathy” and “Clinical manifestations, diagnosis, and evaluation of narrow QRS complex tachycardias”.)

    INITIAL APPROACH — The first priority when evaluating a patient with a wide complex tachycardia (WCT) is an assessment of patient stability. Unstable patients should be treated immediately, before an extensive diagnostic evaluation. (See ‘Assessment of stability’ below and “Approach to the management of wide QRS complex tachycardias”, section on ‘Unstable patients’.)

    Stable patients will most often have already had an electrocardiogram (ECG) showing the presence of a WCT. In a stable patient, the ECG should be thoroughly and systematically reviewed in an effort to determine the etiology of the WCT. (See ‘Evaluation of the electrocardiogram’ below.)

    In a stable patient, a focused clinical evaluation should include the following:

    ●History

    ●Physical examination

    ●Laboratory testing

    ●Diagnostic maneuvers in selected patients

    The primary goals of the initial evaluation of a stable patient with WCT are to determine the etiology of the WCT (through evaluation of the ECG) and to elucidate any underlying conditions related to the event (eg, heart failure, myocardial ischemia, drug reaction, or electrolyte abnormalities). (See ‘Evaluation of the electrocardiogram’ below.)

    Assessment of stability — Immediate assessments of the patient’s symptoms, vital signs, and the level of consciousness are of primary importance [5]. In the discussions that follow, patients are categorized as follows:

    ●Unstable – An unstable patient with WCT will have evidence of hemodynamic compromise, such as hypotension, altered mental status, chest pain, or heart failure, but generally remains awake with a discernible pulse. In this setting, emergency synchronized cardioversion is the treatment of choice regardless of the mechanism of the arrhythmia. (See “Approach to the management of wide QRS complex tachycardias”, section on ‘Unstable patients’.)

    Patients who become unresponsive or pulseless are considered to have a cardiac arrest and are treated according to standard resuscitation algorithms. (See “Advanced cardiac life support (ACLS) in adults” and “Basic life support (BLS) in adults”.)

    ●Stable – A stable patient with WCT shows no evidence of hemodynamic compromise despite a sustained rapid heart rate. Such patients should have continuous monitoring and frequent reevaluations due to the potential for rapid deterioration as long as the WCT persists.

    The presence of hemodynamic stability should not be regarded as diagnostic of supraventricular tachycardia (SVT) [4,6]. Misdiagnosis of ventricular tachycardia (VT) as SVT based upon hemodynamic stability is a common error that can lead to inappropriate and potentially dangerous therapy [3,4]. (See “Approach to the management of wide QRS complex tachycardias”, section on ‘Pharmacologic interventions’.)

    History — When evaluating the stable patient with a WCT, the following historical features may help determine the likely etiology and/or guide therapy:

    ●History of heart disease – The presence of structural heart disease, especially coronary heart disease and/or a previous myocardial infarction, strongly suggests VT as an etiology [4,7]. It is also important to establish whether a cardiac arrhythmia has occurred in the past and, if so, whether the patient is aware of the etiology. (See ‘Epidemiology’ below.)

    ●Presence of an implantable cardioverter defibrillator (ICD) – The presence of an ICD implies a known increased risk of VTs and suggests strongly (but does not prove) that the WCT is VT. (See “Implantable cardioverter-defibrillators: Overview of indications, components, and functions”.)

    ●Presence of a pacemaker – The patient should be asked about the presence of pacemaker, which raises the possibility of a device-associated WCT. (See ‘Supraventricular tachycardia’ below.)

    ●Atrial arrhythmias – In a patient known to have persistent atrial fibrillation (AF), a regular WCT is likely VT as aberrant conduction during AF would create an irregular rhythm. An exception is when AF “organizes” into atrial flutter; this can occur spontaneously but occurs much more commonly in the setting of antiarrhythmic drugs (especially class IC agents, amiodarone, or dronedarone).

    ●Age – In a patient over the age of 35 years, a WCT is likely to be VT (positive predictive value 85 percent in one series) [8]. SVT is more likely in younger patients (positive predictive value 70 percent). However, VT must be considered in younger patients, particularly those with a family history of ventricular arrhythmias or premature sudden cardiac death.

    ●Duration of the tachycardia – SVT is more likely if the tachycardia has recurred over a period of more than three years [5]. The first occurrence of the tachycardia after a myocardial infarction strongly implies VT [7].

    ●Symptoms – Symptoms are not useful in determining the diagnosis, but they are important as an indicator of the severity of hemodynamic compromise. Symptoms are primarily due to the elevated heart rate, associated heart disease, and the presence of left ventricular dysfunction [4,5,7]. Some patients with a WCT have few or no symptoms (palpitations, lightheadedness, diaphoresis), while others have severe manifestations including chest pain or angina, syncope, shock, seizures, and cardiac arrest [5].

    Medications — Many medications have proarrhythmic effects, either directly by prolonging the QT interval or indirectly via alterations in electrolyte levels, and obtaining a medication history is among the first priorities in the evaluation of a patient with a WCT. The most common drug-induced WCT is a form of polymorphic VT called torsades de pointes (TdP). This arrhythmia is associated with QT interval prolongation when the patient is in sinus rhythm. Many medications (eg, antiarrhythmic drugs, anti-infective drugs, psychotropic drugs, etc) are known to prolong the QT interval (table 1) and are associated with a risk of polymorphic VT. An internet resource with updated lists of specific drugs that cause TdP is available at www.crediblemeds.org/. (See “Acquired long QT syndrome”, section on ‘Drug-induced TdP’.)

    The class I antiarrhythmic drugs (table 2) can cause both aberrancy during an SVT and also VT. These drugs, especially class IC agents, slow conduction and have a property of “use-dependency” (a progressive decrease in impulse conduction velocity and wider QRS complex duration at faster heart rates). As a result, these drugs can cause rate-related aberration and a wide QRS complex during any SVT. However, they can also cause VT with a very wide, bizarre QRS, which may be incessant [9,10]. (See ‘Supraventricular tachycardia’ below and “Myocardial action potential and action of antiarrhythmic drugs”.)

    Physical examination — As with the history, the initial physical examination should focus upon evidence of underlying cardiovascular disease which can impact the likelihood that the WCT is VT.

    Findings suggestive of cardiovascular disease include:

    ●Signs of acute or chronic heart failure. (See “Treatment of acute decompensated heart failure: General considerations” and “Evaluation of the patient with suspected heart failure”.)

    ●A healed sternal incision as evidence of previous cardiothoracic surgery.

    ●The sequelae of peripheral artery disease or stroke.

    ●A pacemaker or ICD. These devices are usually palpable and are in the left or, less commonly, right pectoral area below the clavicle; some earlier ICDs are found in the anterior abdominal wall.

    Ancillary testing — A number of additional tests may provide further insight to the mechanism of the tachycardia and the presence of associated conditions.

    ●Laboratory testing – Initial laboratory testing in all patients with a WCT should include electrolytes and cardiac troponin, with additional testing for elevated serum drug levels in patients taking certain medications.

    •The plasma potassium and magnesium concentrations should be measured as part of the initial evaluation, since hypokalemia and hypomagnesemia both predispose to the development of VTs. Hyperkalemia can cause a wide QRS complex rhythm with the loss of a detectable P wave, although this usually is a supraventricular rhythm with a slow rate (so-called “sinoventricular rhythm”). (See “Causes and evaluation of hyperkalemia in adults” and “ECG tutorial: Miscellaneous diagnoses”, section on ‘Hyperkalemia’.)

    •Cardiac troponin testing should be performed in patients with WCT, especially if the patient is having ongoing chest pain or hemodynamic instability. Cardiac troponin can be elevated in the setting of myocardial ischemia (as the result of myocardial oxygen supply and demand mismatch) or myocardial infarction (as a possible cause of the arrhythmia). Elevated cardiac troponin is associated with an increased risk of adverse outcomes and may guide hospital admission decisions, cardiac testing, and/or anti-ischemic therapy.

    •In patients taking digoxinquinidine, or procainamide, plasma concentrations of these drugs should be measured to assist in evaluating possible toxicity.

    ●Chest radiograph – A chest radiograph can provide evidence suggestive of structural heart disease, such as cardiomegaly. Evidence of previous cardiothoracic surgery and the presence of a pacemaker or ICD can also be detected.

    Early diagnostic/therapeutic interventions — In patients with a WCT who are hemodynamically stable, certain vagal maneuvers (ie, carotid sinus massage) or the administration of certain intravenous medications (eg, adenosine, beta blockers, verapamil) may be both helpful for establishing the diagnosis and potentially therapeutic, although they do carry a risk of hemodynamic deterioration and should only be performed in closely monitored settings by experienced clinicians. These potential interventions are discussed in detail separately. (See “Approach to the management of wide QRS complex tachycardias”, section on ‘Vagal maneuvers’.)

    EPIDEMIOLOGY — Ventricular tachycardia (VT) is the most common cause of wide complex tachycardia (WCT), particularly in patients with a history of cardiac disease. In series of unselected patients, VT accounted for up to 80 percent of cases of WCT [2,4,5,11]. VT frequency can exceed 90 percent in patients with structural heart disease (eg, those with a prior myocardial infarction) [7].

    Supraventricular tachycardia (SVT) results in WCT much less frequently than VT. Among patients with WCT due to SVT, aberrant conduction is the most common reason for a widened QRS (21 percent of cases in one series) [11]. However, an aberrantly conducted SVT is still much less common than VT as the cause of WCT.

    Antidromic atrioventricular reentrant tachycardia (AVRT) is a relatively uncommon cause of WCT (6 percent of cases in one series) [11].

    CLINICAL MANIFESTATIONS — Patients with wide complex tachycardia (WCT) are rarely asymptomatic, although the type and intensity of symptoms will vary depending upon the rate of the WCT, the presence or absence of significant comorbid conditions, and whether the WCT is ventricular tachycardia (VT) or supraventricular tachycardia (SVT). Patients with WCT typically present with one or more of the following symptoms:

    ●Palpitations

    ●Chest pain

    ●Shortness of breath

    ●Syncope or presyncope

    ●Sudden cardiac arrest

    Few physical examination findings in patients with a WCT are unique to WCT. By definition, patients will have a pulse exceeding 100 beats per minute related to the tachycardia. Patients may be hypotensive, which may result in alterations in consciousness. Patients with underlying heart disease in whom heart failure results from the WCT may have crackles on lung examination.

    In addition, the physical examination in patients with WCT can reveal evidence of atrioventricular (AV) dissociation, which is present in up to 75 percent of patients with VT, although it is not always easy to detect [5,7,12]. During AV dissociation, the normal coordination of atrial and ventricular contraction is lost, which may produce characteristic physical findings. The presence of AV dissociation strongly suggests VT, although its absence is less helpful.

    Although AV dissociation is typically diagnosed on the electrocardiogram (ECG), characteristic physical examination findings include (see ‘AV dissociation’below):

    ●Marked fluctuations in the blood pressure because of the variability in the degree of left atrial contribution to left ventricular filling, stroke volume, and cardiac output.

    ●Variability in the occurrence and intensity of heart sounds (especially S1) (“cacophony of heart sounds”), which is heard more frequently when the rate of the tachycardia is slower.

    ●Cannon “A” waves – Cannon A waves are intermittent and irregular jugular venous pulsations of greater amplitude than normal waves. They reflect simultaneous atrial and ventricular activation, resulting in contraction of the right atrium against a closed tricuspid valve. Prominent A waves can also be seen during some SVTs. Such prominent waves result from simultaneous atrial and ventricular contraction occurring with every beat. (See “Examination of the jugular venous pulse”.)

    CAUSES OF WCT — Wide complex tachycardias (WCTs) most often result from ventricular tachycardia (VT), with other less common causes which include supraventricular tachycardia (SVT) with aberrant conduction, SVT with preexcitation, SVT with ventricular pacing, and some types of artifact mimicking WCT (table 3).

    Ventricular tachycardia — VT usually originates within the ventricular myocardium, outside of the normal conduction system, resulting in direct myocardial activation. Compared with a normally conducted supraventricular beat (which activates the ventricular myocardium via the normal atrioventricular [AV] node-His-Purkinje system), ventricular activation during VT is slower and proceeds in a different sequence. Thus, the QRS complex is wide and abnormal (waveform 1). As there may be slight changes of the activation sequence during the VT, reflecting the abnormal pathway of impulse conduction, there may be subtle changes in QRS complex morphology or in the ST-T waves.

    VT may be either monomorphic (having a uniform and a fairly stable QRS morphology during an episode), polymorphic (having a continuously varying QRS complex morphology and/or axis during an episode), or bidirectional (in which every other beat has a different axis as it travels alternately down different conduction pathways). The features of each form of VT are discussed separately. (See “Sustained monomorphic ventricular tachycardia: Clinical manifestations, diagnosis, and evaluation”and “Catecholaminergic polymorphic ventricular tachycardia and other polymorphic ventricular tachycardias with a normal QT interval” and “Congenital long QT syndrome: Epidemiology and clinical manifestations”.)

    Artifact mimicking VT — ECG artifact, particularly when observed on a single-lead rhythm strip, may be misdiagnosed as VT (waveform 2) [13]. The presence of narrow-complex beats that can be seen to “march” through the supposed WCT at a fixed rate strongly supports the diagnosis of artifact.

    Supraventricular tachycardia — When an SVT conducts to the ventricles via the normal AV node and His-Purkinje system, the activation wavefront spreads quickly through the ventricles and the QRS is usually narrow. In addition, the pathway of conduction to the ventricles is fixed and the same for each impulse, accounting for the uniformity of the QRS complexes and ST-T waves. However, SVT can also produce a widened QRS by a number of mechanisms, including aberrant conduction, preexcitation, and the activation of ventricular pacing.

    Aberrant conduction — The conduction of a supraventricular impulse can be delayed or blocked in the bundle branches or in the distal Purkinje system, resulting in a wide, abnormal QRS. This phenomenon is referred to as aberrancy. (See “Basic approach to delayed intraventricular conduction”.)

    Aberrant conduction may either be present at baseline or under certain conditions, such as faster heart rates.

    ●In patients with a left bundle branch block (LBBB), right bundle branch block (RBBB), or a nonspecific intraventricular conduction delay (IVCD) on their baseline electrocardiogram (ECG), any SVT will have a widened QRS. Thus, if time allows, review of a baseline ECG can be helpful in differentiating VT from SVT with aberrancy. The presence of a conduction abnormality on the baseline ECG does not prove that the tachycardia is SVT with aberrancy, but the more similar the QRS during the WCT is to the QRS during sinus rhythm, the more likely it is that the WCT is an SVT with aberrancy.

    In patients with aberrancy at baseline who manifest a WCT in which the QRS complex is narrower than the baseline QRS, the WCT is likely VT originating near the ventricular septum, with early engagement of the specialized conducting system. This scenario is extremely unusual.

    ●In patients with a narrow QRS complex at baseline which widens at faster heart rates, conduction is normal during sinus rhythm but aberrant during the tachycardia. The most common reason for this is rate-related aberration (functional bundle branch block), in which rapidly generated impulses reach the conducting fibers before they have fully recovered from the previous impulse. Such a delay in recovery may also be the result of underlying disease of the His-Purkinje system, hyperkalemia, or the actions of antiarrhythmic drugs, particularly the class IC agents (eg, flecainidepropafenone). (See “Myocardial action potential and action of antiarrhythmic drugs”.)

    Preexcitation syndrome — In the preexcitation syndromes, AV conduction can occur over the normal conduction system and also via an accessory AV pathway (figure 1A-C). These two pathways create the anatomic substrate for a reentrant circuit (macroreentrant circuit), facilitating the development of a circus movement or reentrant tachycardia known as atrioventricular reentrant tachycardia (AVRT). (See “ECG tutorial: Preexcitation syndromes” and “Atrioventricular reentrant tachycardia (AVRT) associated with an accessory pathway”, section on ‘Orthodromic AVRT’ and “Atrioventricular reentrant tachycardia (AVRT) associated with an accessory pathway”, section on ‘Antidromic AVRT’.)

    AVRT can present with a narrow or a wide QRS complex:

    ●If antegrade conduction to the ventricles occurs over the AV node and retrograde conduction is over the accessory pathway, the QRS complex will be narrow (unless there is aberrant conduction at baseline with a wide QRS complex). This narrow complex AVRT is known as an orthodromic AVRT (figure 2 and waveform 3). Orthodromic AVRT can also occur with rate-related aberrancy, creating a WCT.

    ●If antegrade conduction occurs over an accessory pathway and retrograde conduction occurs over the AV node or a second accessory pathway, the QRS complex will be wide with an unusual morphology. This is known as an antidromic AVRT (figure 3 and waveform 4). Antidromic AVRT is difficult to differentiate from VT, because ventricular activation starts outside the normal intraventricular conduction system in both types of tachycardia (ie there is direct myocardial activation). (See ‘VT versus AVRT’below.)

    In addition, patients with an accessory pathway may develop a different SVT (eg, atrial tachycardia, atrial fibrillation [AF], or atrial flutter). In such cases, the atrial impulses may use the accessory pathway to conduct to the ventricles, and the QRS could be either narrow or wide, depending upon whether ventricular activation occurs over the normal conduction system, the accessory pathway, or both (waveform 5 and waveform 6 and waveform 7). (See “Epidemiology, clinical manifestations, and diagnosis of the Wolff-Parkinson-White syndrome”, section on ‘Arrhythmias associated with WPW’.)

    Pacemakers — When the ventricles are activated by a pacing device, the QRS complex is generally wide:

    ●Most transvenous ventricular pacemakers pace the right ventricle, causing a wide QRS complex of the LBBB type. Typically, the surface ECG shows a broad R wave in lead I, indicating conduction from right to left. (See “Overview of cardiac pacing in heart failure”.)

    ●Pacemakers used in cardiac resynchronization therapy (CRT) usually pace both ventricles. Although CRT generates a QRS complex that is narrower than the patient’s baseline (a chronically widened QRS is one of the components of the indication for CRT), it is still usually longer than 120 msec. The surface ECG typically shows a Q wave or QS complex in lead I, indicating activation from left to right. (See “Cardiac resynchronization therapy in heart failure: Indications”.)

    Recognizing that a QRS complex is due to ventricular pacing can be challenging, particularly during a tachycardia. In addition to characteristic QRS morphology, a pacing “spike” or stimulus artifact can often be identified. The stimulus artifact is a narrow electrical signal too rapid to represent myocardial depolarization.

    Among patients with a pacemaker or an ICD, further possibilities need to be considered in addition to the usual differential diagnosis of a WCT. These include:

    ●In the presence of sinus tachycardia or some SVTs (eg, an atrial tachycardia, AF, or atrial fibrillation), the device may “track” the atrial impulse and pace the ventricle at the rapid rate, resulting in a WCT. (See “Modes of cardiac pacing: Nomenclature and selection”, section on ‘Mode switching’.)

    ●A WCT can result if ventricular paced beats are conducted retrograde (backward) through the AV node to the atrium, resulting in an atrial signal, which the pacemaker senses and tracks with another ventricular stimulus. This ventricular paced beat is also conducted retrograde, and the cycle repeats indefinitely, a process termed pacemaker-mediated tachycardia (PMT) or endless loop tachycardia. PMT usually occurs at the upper rate limit. A different mechanism of pacemaker-associated tachycardia, non-reentrant repetitive VA synchrony, also creates a wide complex rhythm, but usually at the lower rate limit or sensor mediated rate rather than at the upper rate limit.

    These and other arrhythmias associated with pacemakers are discussed in detail separately. (See “Unexpected rhythms with normally functioning dual-chamber pacing systems”, section on ‘Pacemaker-mediated tachycardia’.)

    EVALUATION OF THE ELECTROCARDIOGRAM — In most patients, a probable diagnosis (ventricular tachycardia [VT] or supraventricular tachycardia [SVT]) may be made by closely reviewing the electrocardiogram (ECG), although definitive diagnosis is not always possible and may be time-consuming, especially for clinicians unfamiliar with the criteria for distinguishing VT from SVT. To perform an adequate ECG analysis, both a 12-lead ECG and a rhythm strip should be obtained. If available, a previous ECG when the patient was in normal sinus rhythm may be helpful. However, if there are any questions regarding the patient’s stability, detailed ECG evaluation should be deferred in favor of urgent therapy, although if time allows, an ECG should be obtained for later review prior to urgent cardioversion. (See “Approach to the management of wide QRS complex tachycardias”, section on ‘Unstable patients’.)

    Basic features — As with the interpretation of any ECG, the standard initial approach includes an assessment of rate, regularity, axis, QRS duration, and QRS morphology.

    ●Rate – The rate of the wide complex tachycardia (WCT) is of limited use in distinguishing VT from SVT. When the rate is approximately 150 beats per minute, atrial flutter with 2:1 atrioventricular (AV) block and with aberrant conduction should be considered, although this diagnosis should not be accepted without other supporting evidence.

    ●Regularity – VT is generally regular, although slight variation in the RR intervals is sometimes seen. Slight irregularity suggests VT as opposed to most SVTs, which are characterized by uniformity of the RR intervals. When the onset of the arrhythmia is available for analysis, a period of irregularity (“warm-up phenomenon”), suggests VT. More marked irregularity of RR intervals occurs in polymorphic VT and in atrial fibrillation (AF) with aberrant conduction.

    ●Morphology – When describing WCTs, the QRS morphology in lead V1 is the key. If the complex is primarily negative in lead V1, the WCT is said to be left bundle branch block (LBBB)-like. If the QRS is primarily positive in lead V1, the WCT is said to be right bundle branch block (RBBB)-like. (See ‘QRS morphology’ below.)

    ●Axis – The QRS axis in the frontal plane can be useful in distinguishing SVT from VT. (See “Basic principles of electrocardiographic interpretation”, section on ‘QRS axis’.)

    •A right superior axis (axis from -90 to ±180 degrees), sometimes called an indeterminate or “northwest” axis, is rare in SVT and strongly suggests VT [5]. There are two exceptions to this rule. The first is an antidromic atrioventricular reentrant tachycardia (AVRT) seen with ventricular preexcitation. In this situation there is direct activation of the ventricular myocardium, bypassing the normal His-Purkinje system, and the QRS complex may have an indeterminate axis. The second is a biventricular pacemaker in which the axis is often indeterminate with an initial Q wave in lead I.

    •Compared with the axis during sinus rhythm (when an old ECG is available for review), an axis shift during the WCT of more than 40 degrees suggests VT [14].

    •In a patient with a RBBB-like WCT, a QRS axis to the left of -30 degrees suggests VT. (See ‘QRS morphology’ below.)

    •In a patient with an LBBB-like WCT, a QRS axis to the right of +90 degrees suggests VT [15]. (See ‘QRS morphology’ below.)

    ●QRS duration – In general, a wider QRS favors VT. In a RBBB-like WCT, a QRS duration >140 msec suggests VT; while in a LBBB-like WCT, a QRS duration >160 msec suggests VT [5,15]. (See ‘QRS morphology’ below.)

    In an analysis of several studies, a QRS duration >160 msec was a strong predictor of VT (likelihood ratio >20:1) [16]. However, a QRS duration >160 msec is not helpful in some settings, including SVT with an AV accessory pathway; the presence of drugs capable of slowing intraventricular conduction, such as class I antiarrhythmic drugs; and in association with hyperkalemia [15,17,18]. A very wide QRS complex may also be seen with a dilated cardiomyopathy in which diffuse fibrosis may produce a marked slowing of impulse conduction through the ventricular myocardium. (See ‘VT versus AVRT’ below and ‘Medications’above.)

    A QRS duration <140 msec does not exclude VT, since VT originating from the septum or within the His-Purkinje system (as opposed to the myocardium) may be associated with a relatively narrow QRS complex. (See “Monomorphic ventricular tachycardia in the absence of apparent structural heart disease”, section on ‘Idiopathic left ventricular tachycardia’.)

    Concordance — Concordance is present when the QRS complexes in all six precordial leads (V1 through V6) are monophasic with the same polarity. They can either all be entirely positive with tall, monophasic R waves, or all be entirely negative with deep monophasic QS complexes. If any of the six leads has a biphasic QRS (qR or RS complexes), concordance is not present.

    ●Negative concordance is strongly suggestive of VT but is not definitive. Rarely, SVT with LBBB aberrancy will demonstrate negative concordance, but there is almost always some evidence of an R wave in the lateral precordial leads.

    ●Positive concordance is most often due to VT but can also occur in the relatively rare case of antidromic AVRT with a left posterior accessory pathway [5,15]. (See “Anatomy, pathophysiology, and localization of accessory pathways in the preexcitation syndrome”.)

    While the presence of concordance strongly suggests VT (>90 percent specificity), its absence is not helpful diagnostically (approximately 20 percent sensitivity) [11].

    AV dissociation — AV dissociation is characterized by atrial activity that is independent of ventricular activity (waveform 8).

    In a WCT with AV dissociation, an atrial rate slower than the ventricular rate strongly suggests VT. An atrial rate that is faster than the ventricular rate is seen with some SVTs, such as atrial flutter or an atrial tachycardia with 2:1 AV conduction. In these settings, however, there is a consistent relationship between the P waves and the QRS complexes, so there is not true AV dissociation.

    While the presence of AV dissociation largely establishes VT as the diagnosis, its absence is not as helpful for two reasons:

    ●AV dissociation may be present but not obvious on the ECG.

    ●In some cases of VT, the ventricular impulses conduct backwards through the AV node and capture the atrium (referred to as 1:1 retrograde conduction), so in fact there is AV association rather than AV dissociation [19]. This may be seen more commonly when the rate of VT is slower. VT with retrograde Wenckebach conduction, or with 2:1 VA conduction, technically does not exhibit AV dissociation, though the ventricular rate exceeds the atrial rate. In all cases in which there is retrograde VA conduction, the P waves will be inverted in the inferior leads.

    Dissociated P waves — P waves are said to be dissociated if they are not consistently coupled to the QRS complexes, as evidenced by the following:

    ●PP and RR intervals are different

    ●PR intervals are variable

    ●There is no association between P and QRS complexes

    ●The presence of a P wave with one, but not all, QRS complexes

    During a WCT, P waves are often difficult to identify. If P waves are not evident on the surface ECG, direct recordings of atrial activity (eg, via an implanted pacemaker or implantable cardioverter-defibrillator [ICD], or via an esophageal electrode or temporary pacing catheter or epicardial pacing wires after heart surgery) can reveal AV dissociation [20].

    Fusion and capture beats — Fusion and/orcapture beats, when identified on the surface ECG in a patient with WCT, are diagnostic for VT.

    ●Fusion beats occur when one impulse originating from the ventricle and a second supraventricular impulse simultaneously activate the ventricular myocardium. The resulting QRS complex has a morphology intermediate between that of a sinus beat and a purely ventricular complex (waveform 9). Intermittent fusion beats during a WCT are diagnostic of AV dissociation and therefore of VT.

    ●Capture beats, or Dressler beats, are QRS complexes during a WCT that are identical to the sinus QRS complex (waveform 9). The term “capture beat” implies that the normal conduction system has momentarily “captured” control of ventricular activation from the VT focus.

    Fusion beats and capture beats are more commonly seen when the tachycardia rate is slower.

    QRS morphology — Frequently, the above criteria do not provide a definitive diagnosis. Further ECG evaluation involves assessment of the morphology of the QRS complex.

    Analysis of QRS morphology is based upon an understanding of the relationships between the sites of tachycardia origin, ventricular activation patterns, and the resulting morphologies of the QRS complex in the 12 standard ECG leads.

    Diagnostic criteria — A number of criteria have been developed to facilitate the evaluation of QRS morphology. Most of these approaches involve classifying the WCTs as having one of two patterns:

    ●An RBBB-like pattern – QRS polarity is positive in lead V1

    ●An LBBB-like pattern – QRS polarity is negative in lead V1

    This distinction does not, by itself, make the diagnosis, but additional features favor VT in either RBBB-like or LBBB-like WCTs. However, the value of these morphologic criteria is subject to several limitations:

    ●Associations between the QRS morphology and WCT diagnosis are often based upon statistical correlations with substantial overlap.

    ●Morphologic criteria favoring VT can be present in patients with an intraventricular conduction delay or bundle branch block during sinus rhythm, limiting their applicability in these cases [21]. On occasion a rate-related bundle branch block may have atypical features, suggesting VT.

    ●Morphologic criteria tend to misclassify antidromic AVRT as VT. They may also misclassify SVT associated with a cardiomyopathy. (See ‘VT versus AVRT’ below.)

    In the discussions that follow, upper- and lower-case letters are used to indicate the relative magnitude of the described electrocardiographic waves. As examples, the term “qR” implies a small Q wave followed by a large R wave.

    V1-positive (RBBB) pattern – In the patient with a WCT and positive QRS polarity in lead V1, the following associations have been made [5,11,15,22-24]:

    •Findings in lead V1 – A monophasic R or biphasic qR complex in lead V1 favors VT.

    A triphasic RSR’ or RsR’ complex (the so-called “rabbit-ear” sign) in lead V1 usually favors SVT. As an exception, if the left peak of the RsR’ complex is taller than the right peak, VT is more likely [16,25].

    •Findings in lead V6 – An rS complex (R wave smaller than S wave) in lead V6 favors VT [16]. By contrast, an Rs complex (R wave larger than S wave) in lead V6 favors SVT.

    V1-negative (LBBB) pattern – In the patient with a WCT and negative QRS polarity in lead V1, the following associations have been made [5,11,15,22-24]:

    •Findings in lead V1 or V2 – A broad initial R wave of 40 msec duration or longer in lead V1 or V2 favors VT. In contrast, the absence of an initial R wave or a small initial R wave of less than 40 msec in lead V1 or V2 favors SVT.

    Two other findings that favor VT are a slurred or notched downstroke of the S wave in lead V1 or V2, and a duration from the onset of the QRS complex to the nadir of the QS or S wave of ≥60 msec in lead V1 or V2. In an analysis of several studies, the presence of any of these three criteria (broad R wave, slurred or notched downstroke of S wave, and delayed nadir of S wave) was a strong predictor of VT [16].

    By contrast, a swift, smooth downstroke of the S wave in lead V1 or V2 with a duration of <60 msec favors SVT.

    •Findings in lead V6 – The presence of any Q or QS wave in lead V6 favors VT [16]. By contrast, the absence of a Q wave in lead V6 favors SVT.

    Variation in QRS and ST-T shape — Subtle, non-rate-related fluctuations or variations in QRS and ST-T wave configuration suggest VT and may reflect variations in the VT reentrant circuit within the myocardium as well as a subtle difference in the activation sequence of the myocardium reflecting activation that bypasses the normal conduction system. AV dissociation can cause variability in the ST segment and T wave morphology. By contrast, SVT, because it follows a fixed conduction pathway to and through the ventricular myocardium, is characterized by uniformity of QRS and ST-T shape unless the rate changes.

    DIAGNOSIS — Most patients with wide complex tachycardia (WCT) will have some, but not all, of the electrocardiogram (ECG) features favoring ventricular tachycardia (VT). There is no single criterion or combination of criteria that provides complete diagnostic accuracy in evaluating a WCT. It is typically necessary, therefore, to integrate multiple ECG findings into a diagnostic strategy. Several strategies have been proposed, of which the Brugada criteria are the most widely known [16,26,27]. (See ‘Brugada criteria’ below.)

    However, because the diagnosis of a WCT cannot always be made with complete certainty even when using multiple ECG criteria, an unknown or uncertain rhythm should be presumed to be VT in the absence of contrary evidence [28]. VT is far more common than supraventricular tachycardia (SVT), by a factor of four in unselected populations and by as much as 10-fold in patients with prior myocardial infarction. Additionally, presuming VT guards against inappropriate and potentially dangerous therapies directed at an SVT which can precipitate hemodynamic deterioration in patients with VT, and treatment of SVT as if it were VT is safe and frequently effective in restoring sinus rhythm. (See “Approach to the management of wide QRS complex tachycardias”, section on ‘Management’.)

    An algorithmic approach to the diagnosis of a WCT will be reviewed here, with emphasis on the distinction between VT and SVT. The approach to a narrow QRS complex tachycardia is discussed separately. (See “Clinical manifestations, diagnosis, and evaluation of narrow QRS complex tachycardias”.)

    Our approach — Once a WCT has been identified on the ECG, prompt diagnosis and management is important. Unstable patients should be presumed to have VT and treated as such. While the Brugada criteria are the most widely known and applied criteria for distinguishing VT from SVT, time and/ortechnical limitations may not allow for immediate review of the ECG in such detail, particularly in a symptomatic or borderline unstable patient. Our approach emphasizes immediate ECG review for key high-yield features in parallel with a brief history that can guide the management of most patients with a WCT.

    ●Is the rhythm regular or irregular? – VT and most SVTs are generally regular, though slight variation of the RR interval can be seen in VT. An irregular WCT usually represents atrial fibrillation (AF) with aberrant conduction, although polymorphic VT should also be considered. (See ‘Basic features’ above.)

    ●What is the QRS axis? – A right superior axis (axis from -90 to ±180 degrees) strongly favors VT, as does any axis shift of greater than 40 degrees when compared with baseline or concordance of the QRS complexes. (See ‘Basic features’ above and ‘Concordance’above.)

    ●Is there atrioventricular (AV) dissociation? – If AV dissociation can be quickly identified, an atrial rate slower than the ventricular rate, along with any fusion or capture beats, strongly suggests VT. (See ‘AV dissociation’ above.)

    ●Is there a history of heart disease or arrhythmias? – A quick history focusing on structural heart disease, particularly coronary heart disease and/or prior myocardial infarction, as well as any known arrhythmias or cardiac implantable electronic devices (eg, pacemaker or implantable cardioverter-defibrillator [ICD]), can aid in identifying the most likely etiology of WCT. The WCT is far more likely to be VT in patients over 35 years of age with known coronary heart disease or prior myocardial infarction, and in those with an ICD. (See ‘History’ above.)

    The absence of the historical or ECG features of VT does not confirm a diagnosis of SVT. The diagnosis of SVT should be considered primarily in young patients, whose hearts are structurally normal, in whom none of the historical (eg, family history of sudden cardiac death), physical, or ECG criteria supporting VT are present, or in patients with a history of SVT with a similar presentation. When the diagnosis of a WCT remains uncertain, we recommend that the patient be treated as if the rhythm is VT until definitively proven otherwise.

    Brugada criteria — The Brugada criteria are a stepwise approach in which four criteria for VT are sequentially assessed (algorithm 1) [26]. If any of the criteria is satisfied, the diagnosis of VT is made, and if none are fulfilled, an SVT is diagnosed. An exception is an antidromic atrioventricular reentrant tachycardia (AVRT) in Wolff-Parkinson-White syndrome.

    The steps are as follows:

    ●Leads V1-V6 are inspected to detect an RS complex. If there are no RS complexes, concordance is present and the diagnosis of VT can be made. (See ‘Concordance’ above.)

    ●If an RS complex is present, measure the interval between the onset of the R wave and the nadir of the S wave (RS interval). If the longest RS interval in any lead is >100 msec and the R wave is wider than the S wave, the diagnosis of VT can be made. This reflects that with VT, the entire QRS complex is wide and abnormal (even the initial R wave portion), while aberration is due to a terminal delay resulting in a wider terminal portion of the QRS complex (ie, S wave).

    This criterion, however, may be limited in the presence of an underlying diffuse cardiomyopathy, as in this situation even initial ventricular activation may be slow and abnormal.

    ●If the longest RS interval is <100 msec, the presence or absence of AV dissociation is assessed. If AV dissociation is seen, the diagnosis of VT is made. (See ‘AV dissociation’above.)

    ●If AV dissociation cannot clearly be demonstrated, the QRS morphology criteria for V1-positive and V1-negative wide QRS complex tachycardias are considered. QRS morphology criteria consistent with VT must be present in leads V1 or V2 and in lead V6 to diagnose VT. If either the V1-V2 or the V6 criteria are not consistent with VT, an SVT is assumed. (See ‘QRS morphology’ above.)

    Alternative approaches — Several alternative approaches have been proposed in the literature, although none are as commonly used as the Brugada criteria. These approaches are generally best performed in consultation with an electrophysiologist with expertise in the diagnosis of WCT.

    ●An alternative algorithm (Vereckei approach) uses a stepwise approach similar to the Brugada criteria, but includes different ECG features (algorithm 2) [27]. Two unique features of this algorithm include an initial R wave in aVR (diagnostic of VT), and the Vi:Vt ratio. Vi and Vt are the magnitude of voltage change in the initial and terminal 40 msec of a QRS, respectively. Vi and Vt should be measured from the same biphasic or multiphasic QRS complex. A Vi:Vt ratio ≤1 is diagnostic of VT.

    One study of 51 patients with WCT induced during electrophysiology study showed equivalent sensitivity for diagnosis between the Vereckei and Brugada approaches (89 versus 90 percent), but the Vereckei approach yielded significantly fewer incorrect diagnoses following the first step (2 versus 27 percent) and was slightly faster to perform (9.1 versus 9.9 seconds) [29].

    ●A Bayesian approach utilizes likelihood ratios (LR) for six ECG criteria [16]. Patients are presumed to start with a “prior odds ratio” of 4.0 (4:1) in favor of VT. As each criterion is evaluated sequentially, the associated LR is multiplied by the prior odds ratio to calculate the new probability of VT. The final odds ratio (posterior probability) is considered consistent with VT if the value is ≥1.0, and SVT if the value is <1.0.

    ●Intravenous adenosine may be administered as both a diagnostic and potentially therapeutic agent. (See “Approach to the management of wide QRS complex tachycardias”, section on ‘Pharmacologic interventions’.)

    VT versus AVRT — Differentiation between VT and antidromic AVRT is particularly difficult. Because there is direct myocardial activation since ventricular activation begins outside of the normal conduction system in both VT and antidromic AVRT, many of the standard criteria are not able to discriminate antidromic AVRT from VT. The clinical significance of this problem is often limited, however, because preexcitation is an uncommon cause of WCT (6 percent in one series), particularly if other clinical factors (eg, age, underlying heart disease) suggest VT [11].

    For cases in which preexcitation is thought to be likely (such as a young patient without structural heart disease, or a patient with a known accessory pathway), a separate algorithm was developed which consists of the following three steps (algorithm 3) [26]:

    ●The predominant polarity of the QRS complex in leads V4 through V6 is defined either as positive or negative. If predominantly negative, the diagnosis of VT can be made.

    ●If the polarity of the QRS complex is predominantly positive in V4 through V6, the ECG should be examined for the presence of a qR complex in one or more of precordial leads V2 through V6. If a qR complex can be identified, VT can be diagnosed.

    ●If a qR wave in leads V2 through V6 is absent, the AV relationship is then evaluated (AV dissociation). If a 1:1 AV relationship is not present and there are more QRS complexes present than P waves, VT can be diagnosed.

    When any of these criteria are met, VT is likely. However, if the ECG does not display any of the three morphologic characteristics diagnostic of VT in this algorithm, the diagnosis of antidromic AVRT must be considered. Importantly, the QRS complex morphology and ST-T waves are uniform with AVRT as every impulse to the ventricle is conducted through the same accessory pathway.

    Algorithm performance — Algorithms often perform well in initial reports. However, such studies include selected populations and experienced ECG analysts.

    ●In its initial description, the reported sensitivity and specificity of the Brugada criteria were 98.7 and 96.5 percent, respectively [26]. However, in two subsequent reports in which a total of nine clinicians (two cardiologists, two emergency department clinicians, and five internists) used these criteria in interpreting a total of 168 WCTs that had been diagnosed with electrophysiologic testing, the sensitivity ranged from 79 to 92 percent, and specificity from 43 to 70 percent [30,31].

    ●In a comparison of the Brugada criteria and the Bayesian approach, the two approaches performed similarly, with sensitivities of 92 and 97 and specificities of 44 and 56 percent, respectively [31].

    ●In the initial description of the alternative algorithm described above, it was significantly more accurate than the Brugada criteria [27]. Further study is necessary to confirm both the overall accuracy of this approach and its superiority to the Brugada criteria.

    SOCIETY GUIDELINE LINKS — Links to society and government-sponsored guidelines from selected countries and regions around the world are provided separately. (See “Society guideline links: Arrhythmias in adults”.)

    INFORMATION FOR PATIENTS — UpToDate offers two types of patient education materials, “The Basics” and “Beyond the Basics.” The Basics patient education pieces are written in plain language, at the 5th to 6th grade reading level, and they answer the four or five key questions a patient might have about a given condition. These articles are best for patients who want a general overview and who prefer short, easy-to-read materials. Beyond the Basics patient education pieces are longer, more sophisticated, and more detailed. These articles are written at the 10thto 12th grade reading level and are best for patients who want in-depth information and are comfortable with some medical jargon.

    Here are the patient education articles that are relevant to this topic. We encourage you to print or e-mail these topics to your patients. (You can also locate patient education articles on a variety of subjects by searching on “patient info” and the keyword(s) of interest.)

    ●Basics topics (see “Patient education: Ventricular tachycardia (The Basics)”)

    SUMMARY AND RECOMMENDATIONS

    ●Ventricular tachycardia (VT) is the most common cause of wide complex tachycardia (WCT), particularly in patients with a history of cardiac disease, while supraventricular tachycardia (SVT) results in WCT (due to aberrant conduction, preexcitation, or ventricular pacing) much less frequently. WCT is identified as VT in up to 80 percent of unselected patients and more than 90 percent of patients with known structural heart disease. (See ‘Epidemiology’ above and ‘Causes of WCT’above.)

    ●Patients with WCT are rarely asymptomatic, although the type and intensity of symptoms will vary depending upon the rate of the WCT, the presence or absence of significant comorbid conditions, and whether the WCT is VT or SVT. Patients with WCT typically present with one or more of palpitations, chest pain, shortness of breath, syncope/presyncope, or sudden cardiac arrest. (See ‘Clinical manifestations’ above.)

    ●The first priority when evaluating a patient with a WCT is an immediate assessment of patient stability, including the patient’s symptoms, vital signs, and the level of consciousness. An unstable patient will have evidence of hemodynamic compromise, such as hypotension, altered mental status, chest pain, or heart failure.

    •A patient who is unresponsive or pulseless should be treated according to standard advanced cardiac life support (ACLS) algorithms (algorithm 4). (See ‘Assessment of stability’ above and “Advanced cardiac life support (ACLS) in adults”.)

    •For a patient who is unstable but conscious, we recommend immediate synchronized cardioversion (Grade 1B). (See ‘Assessment of stability’ above and “Approach to the management of wide QRS complex tachycardias”, section on ‘Unstable patients’.)

    •In a stable patient, or following cardioversion to stabilize an unstable patient, our initial approach includes the following:

    -A succinct history and physical examination, focusing on the presence of structural heart disease, especially coronary heart disease and/or a previous myocardial infarction, as well as the history of any arrhythmias and the presence of a pacemaker or implantable cardioverter defibrillator (ICD). (See ‘History’ above and ‘Physical examination’ above.)

    -Review of the patient’s medications for drugs which may be proarrhythmic (by prolonging the QT interval or promoting electrolyte disturbances). (See ‘Medications’ above.)

    -Ancillary testing including serum electrolyte levels, cardiac troponin, and a chest radiograph in all patients. (See ‘Ancillary testing’ above.)

    ●In most patients with WCT, a probable diagnosis (VT or SVT) may be made by closely reviewing the electrocardiogram (ECG), although definitive diagnosis is not always possible and may be time-consuming. The standard initial approach to ECG interpretation includes an assessment of rate, regularity, axis, QRS duration, and QRS morphology. (See ‘Evaluation of the electrocardiogram’ above.)

    ●Most patients with WCT will have some, but not all, of the ECG features favoring VT. There is no single criterion or combination of criteria that provides complete diagnostic accuracy in evaluating a WCT, even when employing an algorithmic approach to the diagnosis of a WCT, most commonly using the Brugada criteria. (See ‘Diagnosis’ above.)

    •ECG features consistent with VT include concordance, AV dissociation, fusion/capture beats, and specific QRS morphologies.

    •The absence of the historical or ECG features of VT does not confirm a diagnosis of SVT. The diagnosis of SVT should be considered primarily in young patients, whose hearts are structurally normal, in whom none of the historical (eg, family history of sudden cardiac death), physical, or ECG criteria supporting VT are present, or in patients with a history of SVT with a similar presentation.

    •When the diagnosis of a WCT is uncertain, we recommend that the patient be treated as if the rhythm is VT (Grade 1B).

    ACKNOWLEDGMENT — The editorial staff at UpToDate would like to acknowledge Philip Podrid, MD, who contributed to an earlier version of this topic review.

    Use of UpToDate is subject to the Subscription and License Agreement.

    REFERENCES

    1. Buxton AE, Marchlinski FE, Doherty JU, et al. Hazards of intravenous verapamil for sustained ventricular tachycardia. Am J Cardiol 1987; 59:1107.
    2. Stewart RB, Bardy GH, Greene HL. Wide complex tachycardia: misdiagnosis and outcome after emergent therapy. Ann Intern Med 1986; 104:766.
    3. Dancy M, Camm AJ, Ward D. Misdiagnosis of chronic recurrent ventricular tachycardia. Lancet 1985; 2:320.
    4. Akhtar M, Shenasa M, Jazayeri M, et al. Wide QRS complex tachycardia. Reappraisal of a common clinical problem. Ann Intern Med 1988; 109:905.
    5. Gupta AK, Thakur RK. Wide QRS complex tachycardias. Med Clin North Am 2001; 85:245.
    6. Morady F, Baerman JM, DiCarlo LA Jr, et al. A prevalent misconception regarding wide-complex tachycardias. JAMA 1985; 254:2790.
    7. Tchou P, Young P, Mahmud R, et al. Useful clinical criteria for the diagnosis of ventricular tachycardia. Am J Med 1988; 84:53.
    8. Baerman JM, Morady F, DiCarlo LA Jr, de Buitleir M. Differentiation of ventricular tachycardia from supraventricular tachycardia with aberration: value of the clinical history. Ann Emerg Med 1987; 16:40.
    9. Ranger S, Talajic M, Lemery R, et al. Kinetics of use-dependent ventricular conduction slowing by antiarrhythmic drugs in humans. Circulation 1991; 83:1987.
    10. Ranger S, Talajic M, Lemery R, et al. Amplification of flecainide-induced ventricular conduction slowing by exercise. A potentially significant clinical consequence of use-dependent sodium channel blockade. Circulation 1989; 79:1000.
    11. Miller JM, Hsia HH, Rothman SA, et al. Ventricular tachycardia versus supraventricular tachycardia with aberration: electrocardiographic distinctions. In: Cardiac Electrophysiology From Cell to Bedside, Zipes DP, Jalife Jose (Eds), W.B. Saunders, Philadelphia 2000. p.696.
    12. Wellens HJ, Bär FW, Lie KI. The value of the electrocardiogram in the differential diagnosis of a tachycardia with a widened QRS complex. Am J Med 1978; 64:27.
    13. Knight BP, Pelosi F, Michaud GF, et al. Physician interpretation of electrocardiographic artifact that mimics ventricular tachycardia. Am J Med 2001; 110:335.
    14. Griffith MJ, de Belder MA, Linker NJ, et al. Multivariate analysis to simplify the differential diagnosis of broad complex tachycardia. Br Heart J 1991; 66:166.
    15. Wellens HJ. Electrophysiology: Ventricular tachycardia: diagnosis of broad QRS complex tachycardia. Heart 2001; 86:579.
    16. Lau EW, Pathamanathan RK, Ng GA, et al. The Bayesian approach improves the electrocardiographic diagnosis of broad complex tachycardia. Pacing Clin Electrophysiol 2000; 23:1519.
    17. Crijns HJ, van Gelder IC, Lie KI. Supraventricular tachycardia mimicking ventricular tachycardia during flecainide treatment. Am J Cardiol 1988; 62:1303.
    18. Murdock CJ, Kyles AE, Yeung-Lai-Wah JA, et al. Atrial flutter in patients treated for atrial fibrillation with propafenone. Am J Cardiol 1990; 66:755.
    19. Militianu A, Salacata A, Meissner MD, et al. Ventriculoatrial conduction capability and prevalence of 1:1 retrograde conduction during inducible sustained monomorphic ventricular tachycardia in 305 implantable cardioverter defibrillator recipients. Pacing Clin Electrophysiol 1997; 20:2378.
    20. Haley JH, Reeder GS. Images in cardiovascular Medicine. Wide-complex tachycardia. Circulation 2000; 102:E52.
    21. Alberca T, Almendral J, Sanz P, et al. Evaluation of the specificity of morphological electrocardiographic criteria for the differential diagnosis of wide QRS complex tachycardia in patients with intraventricular conduction defects. Circulation 1997; 96:3527.
    22. Kindwall KE, Brown J, Josephson ME. Electrocardiographic criteria for ventricular tachycardia in wide complex left bundle branch block morphology tachycardias. Am J Cardiol 1988; 61:1279.
    23. Rosenbaum MB. Classification of ventricular extrasystoles according to form. J Electrocardiol 1969; 2:289.
    24. Swanick EJ, LaCamera F Jr, Marriott HJ. Morphologic features of right ventricular ectopic beats. Am J Cardiol 1972; 30:888.
    25. Gozensky C, Thorne D. Rabbit ears: an aid in distinguishing ventricular ectopy from aberration. Heart Lung 1974; 3:634.
    26. Brugada P, Brugada J, Mont L, et al. A new approach to the differential diagnosis of a regular tachycardia with a wide QRS complex. Circulation 1991; 83:1649.
    27. Vereckei A, Duray G, Szénási G, et al. Application of a new algorithm in the differential diagnosis of wide QRS complex tachycardia. Eur Heart J 2007; 28:589.
    28. European Heart Rhythm Association, Heart Rhythm Society, Zipes DP, et al. ACC/AHA/ESC 2006 guidelines for management of patients with ventricular arrhythmias and the prevention of sudden cardiac death: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force and the European Society of Cardiology Committee for Practice Guidelines (Writing Committee to Develop Guidelines for Management of Patients With Ventricular Arrhythmias and the Prevention of Sudden Cardiac Death). J Am Coll Cardiol 2006; 48:e247.
    29. Kaiser E, Darrieux FC, Barbosa SA, et al. Differential diagnosis of wide QRS tachycardias: comparison of two electrocardiographic algorithms. Europace 2015; 17:1422.
    30. Isenhour JL, Craig S, Gibbs M, et al. Wide-complex tachycardia: continued evaluation of diagnostic criteria. Acad Emerg Med 2000; 7:769.
    31. Lau EW, Ng GA. Comparison of the performance of three diagnostic algorithms for regular broad complex tachycardia in practical application. Pacing Clin Electrophysiol 2002; 25:822.

    Topic 920 Version 22.0

  • BÀI GIẢNG UNG THƯ DẠ DÀY CẬP NHẬT MỚI NHẤT

    UNG THƯ DẠ DÀY

    ThS Phạm Văn Nhân

    MỤC TIÊU BÀI GIẢNG

    • Nêu được dịch tể học và các yếu tố nguy cơ của ung thư dạ dày.
    • Mô tả được các cách phân loại ung thư dạ dày.
    • Mô tả được các triệu chứng lâm sàng, cận lâm sàng, biến chứng và cách tiếp cận chẩn đoán ung thư biểu mô dạ dày.
    • Nêu được các nội dung trong điều trị ung thư biểu mô dạ dày.
    • Nhận diện được các đặc trưng riêng của các dạng ung thư dạ dày ít gặp như : lymphoma, GIST và carcinoid.

    NỘI DUNG BÀI GIẢNG

    1. Đại cương ung thư dạ dày, dịch tể học và các yếu tố nguy cơ
    2. Các cách phân loại ung thư dạ dày
    3. Triệu chứng lâm sàng ung thư biểu mô dạ dày
    4. Các dấu hiệu cận lâm sàng ung thư biểu mô dạ dày
    5. Biến chứng của ung thư dạ dày
    6. Tiếp cận chẩn đoán ung thư dạ dày
    7. Điều trị ung thư dạ dày
    8. Tiên lượng ung thư dạ dày
    9. Lymphoma dạ dày
    10. Carcinoid dạ dày
    11. GIST ở dạ dày
    12. Polyp dạ dày
    13. Đại cương

    Mỗi năm có khoảng 900000 – 950000 BN ung thư dạ dày mới xuất hiện trên thế giới, tính riêng tại Mỹ có khoảng hơn 20000 ca. Tần suất mắc bệnh khác nhau theo từng vùng địa lý. Tỷ lệ mắc bệnh mới mỗi năm trong nam giới ở Mỹ là 10/100000, ở Châu Âu khoảng 35/100000, và cao nhất ở Costa Rica là 63/100000. Tuy nhiên tỷ lệ này đã giảm và chỉ còn bằng 1/3 so với 35 năm trước. Điều này có lẽ có liên quan đến sự giảm tỷ lệ nhiễm H. pylori, một trong những nguyên nhân gây nên ung thư dạ dày. H. pylori được biết đến như một tác nhân gây viêm teo dạ dày mãn tính, một dạng thương tổn tiềm ẩn nguy cơ gây ung thư dạ dày.

    Các nghiên cứu dịch tể học đã chỉ ra rằng những người có nhiễm H. pylori có nguy cơ ung thư biểu mô dạ dày ở phần thân vị và hang vị tăng lên từ 3,6 đến 18 lần, và nguy cơ này tương quan với nồng độ kháng thể kháng H. pylori trong huyết thanh. Tuy nhiên sự hiện diện của H. pylori không liên quan đến một dạng mô học chuyên biệt nào của ung thư biểu mô dạ dày.

    Các nghiên cứu cũng chứng minh nguy cơ ung thư dạ dày tăng lên với chế độ ăn thừa muối và nitrat, thường có nhiều trong các thực phẩm lên men để lâu, chế độ ăn thiếu rau quả mà thừa tinh bột. Nguy cơ ung thư dạ dày cũng tăng lên ở nhóm người béo phì, người hút thuốc lá.

    Yếu tố di truyền trong ung thư dạ dày đã được đề cập lần đầu tiên từ thế kỹ thứ XVII. Có khoảng 3% ung thư dạ dày là do các hội chứng di truyền, mà biểu hiện thường gặp nhất là dạng ung thư dạ dày lan tỏa di truyền. Các bệnh nhân này xuất hiện ung thư khi còn trẻ tuổi với thương tổn dạng đa nốt ung thư lan tỏa. Khoảng 30-40% thành viên trong họ hàng anh em khắng khít của gia đình mắc bệnh này có mang đột biến gen CDH1 (khi chưa bị đột biến, CDH1 là gen ức chế sinh ung). Các thành viên mang đột biến gen này có 60 – 90% nguy cơ phát triển thành ung thư dạ dày lan tỏa trong suốt cuộc đời của họ. Do đó đã có những khuyến cáo nên cắt dạ dày triệt căn dự phòng sớm ở những người có mang đột biến gen CDH1, tuy nhiên cũng có ý kiến khuyên chỉ nên nội soi dạ dày tầm soát hàng loạt sớm và định kỳ ở những đối tượng này, và phẫu thuật cắt dạ dày sẽ thực hiện khi nào có bằng chứng ung thư qua sinh thiết.

    Ung thư dạ dày nhìn chung cho tất cả các thể khác nhau ít xuất hiện ở tuổi dưới 40, và tăng dần tần suất sau tuổi này đến đỉnh điểm ở tuổi 63, nam giới nhiều gấp đôi nữ giới.

    1. Phân loại

    Ung thư dạ dày về mô học chủ yếu gồm 4 loại. Ung thư biểu mô dạ dày (carcinoma) thường gặp nhất chiếm tỷ lệ trên 95%, có diễn tiến nhanh và tiên lượng nặng nhất. Ung thư mô lympho của dạ dày được gọi là lymphoma dạ dày chiếm tỷ lệ khoảng 2%. Ung thư mô đệm dưới niêm mạc của dạ dày được gọi là GIST ở dạ dày, và ung thư tế bào có nguồn gốc thần kinh nội tiết ở dạ dày được gọi là carcinoid ở dạ dày hiếm gặp hơn và có tiên lượng tốt hơn.

    Hầu như tất cả ung thư biểu mô của dạ dày là ung thư biểu mô tuyến. Một số ít ung thư biểu mô dạng tế bào vảy ở gần tâm vị là ung thư thứ phát sau ung thư thực quản. Theo hình thái học, ung thư biểu mô ở dạ dày có 5 loại :

    1. Ung thư dạ dày dạng loét chiếm 25%. Nó là một ổ loét sâu trên nền khối u, lúc này khối u đã xâm lấn qua tất cả các lớp của thành dạ dày, có khi đến cả các cơ quan lân cận, bờ ổ loét không nhô ra như trong các ổ loét lành tính.

    2. Ung thư dạ dày dạng polyp chiếm 25%. Chúng là những khối u kích thước lớn, đáy rộng, phát triển vào trong lòng dạ dày và có khuynh hướng di căn muộn.

    3. Ung thư dạ dày dạng lan tỏa bề mặt chiếm 5%. Chúng được xem như K dạ dày sớm, thương tổn chỉ khu trú ở lớp niêm mạc và dưới niêm mạc. Di căn xảy ra chỉ khoảng 30% các trường hợp. Ngay khi đã di căn thì tiên lượng của BN sau cắt dạ dày vẫn tốt hơn các thương tổn ung thư xâm lấn vào lớp sâu của các K dạ dày tiến triển. Tại Nhật các chương trình tầm soát K dạ dày đã thành công khi các ung thư dạ dày sớm chiếm đến 30% các ung thư dạ dày được phẫu thuật. Điều này làm thời gian sống còn sau mổ tăng lên rõ rệt.

    4. Ung thư dạng thâm nhiễm xơ cứng dạ dày ( linitis plastica ) chiếm 10%. Thương tổn này khác với thể lan tỏa bề mặt ở chỗ nó xâm nhập tất cả các lớp của thành dạ dày và có khuynh hướng lan rộng, làm thành dạ dày xơ cứng, dạ dày mất mềm mại. Nội soi dạ dày sinh thiết không phải lúc nào cũng nhanh chóng nhận diện được tế bào ác tính nên hay dẫn đến chẩn đoán muộn. Mặt khác ung thư dạng này khuynh hướng gieo rắc sớm. Do đó khả năng phẫu thuật được là ít và thường tiên lượng rất xấu.

    5. Ung thư dạ dày tiến triển chiếm 35%. Chúng bao gồm các khối u lớn được nhìn thấy từ trong lòng dạ dày và cả từ phía ngoài dạ dày, có thể ban đầu chúng cũng khu trú nhưng phát triển nhanh từ giai đoạn sớm.

    Ung thư biểu mô tuyến dạ dày còn được phân loại dựa vào độ biệt hóa của các tế bào ác tính. Có 3 độ biệt hóa là : tốt, trung bình và kém biệt hóa. Độ biệt hóa càng kém thì tính chất ác tính càng cao biểu hiện ở tốc độ và phạm vi lan tràn của tế bào ung thư. Ở góc độ mô học, các khối u mà tế bào của nó có cấu trúc tuyến ống tiên lượng tốt hơn khi có cấu trúc lan tỏa.

    Gọi là ung thư biểu mô dạ dày tế bào nhẫn khi hiện diện hơn 50% số lượng tế bào có dạng nhẫn trên tiêu bản giải phẫu bệnh. K dạ dày tế bào nhẫn ngày càng gia tăng và đến nay chiếm gần 1/3 các trường hợp K dạ dày. Chúng là dạng ung thư thường có cấu trúc lan tỏa, thường gặp hơn ở các BN nữ, BN trẻ tuổi, và các khối u thường nằm ở phía phần xa của dạ dày. Ung thư dạ dày tế bào nhẫn có liên quan đến các yếu tố di truyền. Ngày nay sinh học phân tử đã xác định được sự hiện diện của gen đột biến CDH1 trong cơ chế bệnh sinh , và nếu BN có mang gen đột biến gây bệnh này thì được khuyên cắt toàn bộ dạ dày trước khi khối u ác tính xuất hiện, tuy nhiên nhóm bệnh này chiếm tỷ lệ rất nhỏ.

    Vị trí ung thư biểu mô dạ dày hình thành được phân bố như sau : 40% ở hang vị nhưng chủ yếu nằm ở bờ cong nhỏ, 30% ở thân vị và đáy vị, 25% ở tâm vị, còn 5% lan tỏa khắp dạ dày.

    Sự lan rộng của ung thư xảy ra khi khối u lan ra trong thành dạ dày, phát triển ra phía ngoài dạ dày đến các cơ quan lân cận, di căn đến các hạch bạch huyết hay di căn xa (TNM). Trong thành dạ dày, khối u có khuynh hướng phát triển về phía đầu gần hơn là đầu xa ( theo hướng ngược chiều nhu động ống tiêu hóa ). Việc đánh giá giai đoạn bệnh lý có liên quan chặt chẽ đến tiên lượng sống còn, thông thường có đến ¾ BN đã có di căn khi được phẫu thuật ( thường là giai đoạn T3, T4 ). Giai đoạn T3 thường đi kèm di căn hạch, giai đoạn T4 thường kèm di căn hạch cộng với di căn xa và xâm lấn cơ quan lân cận.

    Gọi là ung thư dạ dày giai đoạn sớm khi thương tổn chỉ khu trú ở lớp niêm mạc hay lớp dưới niêm dù có hay không có di căn hạch ( Tis,T1 ). Lúc này tiên lượng sống còn 5 năm sau phẫu thuật đạt đến 90%.

    C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\20150909_100104.jpg

    Hình 1 : Sơ đồ đánh giá các giai đoạn khối u ( T ) của ung thư biểu mô dạ dày. ( Nguồn : Gerard M. Doherty, Lawrence W. Way; Stomach and Duodenum; Current Diagnosis and Treatment Surgery 2010; 13th Edition )

    1. Lâm sàng

    Dấu hiệu sớm nhất thường gặp là cảm giác nặng bụng mơ hồ sau ăn mà BN thường không coi trọng. Đôi khi có rối loạn tiêu hóa với tần suất và sự dai dẳng khác với những lần trước đây, chán ăn nhất là ăn thịt, ăn khó tiêu.

    Đau bụng trên sau ăn không thường xuyên, có thể buồn nôn hay nôn, đặc biệt nôn là dấu hiệu nổi bật khi có hẹp môn vị, lúc này nôn ra thức ăn cũ, nôn ra máu nếu có chảy máu từ khối u.

    Nuốt khó chỉ xảy ra nếu khối u nằm ở tâm vị. Đại tiện phân đen gặp trong một số ít trường hợp, thường là xuất huyết tiêu hóa dạng vi thể, có thể táo bón do ăn uống kém hay hẹp môn vị.

    Toàn trạng biểu hiện thiếu máu, da xanh, niêm nhạt trong khoảng 40% các trường hợp. Sụt cân là dấu hiệu hay gặp nhất nhưng không đặc hiệu, tuy nhiên sụt cân xuất hiện đột ngột trong vài tháng ở BN có các triệu chứng dạ dày thì nên cảnh giác ung thư dạ dày.

    Khối u vùng thượng vị có thể sờ được trong ¼ các trường hợp, khối u nằm lệch phải khi ung thư gần môn vị, nằm lệch trái khi ung thư ở đáy vị, khối u có thể di động khi chưa xâm lấn các cơ quan lân cận. Gan to chiếm khoảng 10%. Dấu óc ách buổi sáng xuất hiện khi có hẹp môn vị.

    Mặc dù các dấu hiệu báo động ung thư dạ dày thông thường là không đặc hiệu, nhưng khi ung thư dạ dày có các dấu hiệu báo động xuất hiện càng rõ thì bệnh càng tiến triển và tiên lượng sống còn càng ngắn.

    Khám lâm sàng có thể phát hiện các dấu di căn của K dạ dày giai đoạn muộn như hạch trên đòn trái (hạch Troisier), hạch dọc bên cổ (hạch Virchow), mảng lổn nhổn phúc mạc trước trực tràng (mảng Blumer), khối u buồng trứng do di căn (u Krukenberg), khối u dạ dày xâm lấn tụy, báng bụng, sự gieo rắc ung thư ở gan, mạc nối lớn, phúc mạc, phổi, não và xương.

    1. Cận lâm sàng

    Xét nghiệm máu thường phát hiện thiếu máu nhược sắc, có khi thiếu máu nặng, albumin có thể thấp, rất hiếm khi có bilirubin tăng do khối u xâm lấn gây tắc mật, dấu ấn ung thư CEA có thể tăng trong 65% các trường hợp. Xét nghiệm phân phát hiện máu ẩn trong 50% các trường hợp.

    Chụp X-quang dạ dày cản quang có giá trị chẩn đoán, nhưng có khoảng 20% âm tính giả do khó phát hiện ung thư giai đoại sớm, ung thư dạng loét, hay không thể phân biệt được ổ loét ác tính hay lành tính. Nhưng X-quang cho những dấu chứng khá đặc hiệu trong hội chứng hẹp môn vị hay K dạ dày thể thâm nhiễm (plastica).

    Nội soi kết hợp sinh thiết là công cụ hữu hiệu nhất giúp xác định chẩn đoán ung thư biểu mô dạ dày, hầu hết các thương tổn không quá nhỏ đều xuất hiện trên màn hình nội soi. Không chỉ các thương tổn dạng khối u mà các thương tổn khác như polyp, loét, hay thậm chí chỉ là sự thay đổi bất thường màu sắc và hình thái của niêm mạc dạ dày đều phải được bấm sinh thiết hàng loạt hay chải mô làm xét nghiệm tế bào học. Thỉnh thoảng nội soi cũng có thể bỏ sót ung thư do chúng ta chủ quan không sinh thiết, hay lấy sinh thiết không đúng vị trí, không đủ số mẫu. Để có được một kết quả sinh thiết chính xác cao nhất cần phải lấy ít nhất là 6 mẫu sinh thiết.

    Siêu âm thông thường chỉ phát hiện được các thương tổn tương đối lớn hay K dạ dày đã di căn. Các hình ảnh trên siêu âm như dày thành dạ dày bất thường, phát hiện các hạch di căn quanh dạ dày, ở rốn gan hay trong ổ bụng, thương tổn xâm lấn tụy, di căn gan, buồng trứng, phúc mạc hay dịch ổ bụng. Ngày nay các thiết bị siêu âm qua nội soi đưa vào trong lòng dạ dày có thể phát hiện được các ung thư dạ dày giai đoạn sớm, đồng thời giúp đánh giá giai đoạn ung thư rất tốt trước khi can thiệp ngoại khoa.

    Chụp CTscan bụng cản quang tuy tốn kém nhưng có nhiều ưu điểm hơn siêu âm bụng, lưu ý là bệnh nhân cần được làm căng dạ dày bằng uống nước có pha loảng thuốc cản quang tan trong nước. Các dấu hiệu bất thường về hình ảnh học có độ nhạy và độ đặc hiệu cao hơn nhiều so với siêu âm.

    1. Các biến chứng của K dạ dày

    Thiếu máu vừa là triệu chứng vừa là biến chứng của K dạ dày. Thiếu máu do ăn uống kém, do rối loạn hấp thu, do xuất huyết tiêu hóa đại thể hay vi thể dai dẵng, do bệnh cảnh ung thư. Thiếu máu từ nhẹ đến nặng. Trong những trường hợp thiếu máu nặng có đi cùng các dấu hiệu xuất huyết tiêu hóa cấp thì mức độ thiếu máu thường không tương đồng với mức độ xuất huyết tiêu hóa cấp, mức độ thiếu máu toàn thân thường trầm trọng hơn mức độ xuất huyết tiêu hóa do BN vừa mất máu cấp trên nền đã thiếu máu bán cấp hay mạn tính do ung thư dạ dày. Thiếu máu thường đi kèm với suy dinh dưỡng, có khi albumin giảm nhiều đến mức BN xuất hiện phù chân.

    Xuất huyết tiêu hóa cũng vừa là triệu chứng vừa là biến chứng. Có khi có biến chứng xuất huyết tiêu hóa trầm trọng với ói ra máu hay đại tiện ra máu. Nhưng hiếm khi biến chứng xuất huyết tiêu hóa do ung thư dạ dày cần chỉ định phẫu thuật cắt dạ dày cấp cứu.

    Hẹp môn vị là biến chứng hay gặp của ung thư phần xa của dạ dày, lúc này ung thư không còn sớm nữa. BN có thể ói ít hay nhiều, ói dày hay thưa là tùy thuộc vào giai đoạn của hẹp môn vị, ói ra thức ăn mà không kèm dịch mật, thường có dấu óc ách buổi sáng, táo bón, toàn thân suy sụp nhanh, dạ dày có thể giãn to ở bụng trên hay có khi giãn đến hạ vị. BN cần được hồi sức đầy đủ trước khi phẫu thuật bán khẩn, có khi còn cắt được dạ dày nhưng cũng có khi quá trễ chỉ còn nối vị tràng. Lưu ý, các khối u ung thư ở phần thân vị, đáy vị hay ung thư thể thâm nhiễm lan tỏa (linitis plastica) có khi rất to và ung thư ở giai đoạn rất trễ nhưng thường không có hội chứng hẹp môn vị.

    Tắc tâm vị do ung thư vùng tâm vị hay gần tâm vị xâm lấn. BN suy sụp nhanh do không ăn uống được, nuốt khó, nuốt nghẹn, trớ ra thức ăn mới, đau vùng hõm ức. Cần phân biệt với ung thư thực quản, co thắt tâm vị hay hẹp môn vị bằng nội soi chẩn đoán, X-quang thực quản dạ dày cản quang. Phẫu thuật triệt để phức tạp hơn do phải cắt thêm một phần thực quản.

    Thủng dạ dày do ung thư ít gặp, thường xảy ra ở ung thư dạ dày thể loét. Ngoài các triệu chứng của thủng dạ dày, BN còn nổi bật với các triệu chứng thiếu máu, suy kiệt, có khi phát hiện được dấu dày thành dạ dày trên chẩn đoán hình ảnh, nhưng cũng có khi chỉ xác định được ung thư gây thủng khi mổ hay thậm chí khi có kết quả giải phẫu bệnh. Xử lý ngoại khoa lúc này gặp nhiều khó khăn do bệnh nhân kèm theo viêm phúc mạc, suy kiệt và phải mổ cấp cứu.

    Hiếm khi có ung thư dạ dày xâm lấn đường mật gây tắc mật hay xâm lấn đại tràng ngang gây tắc ruột. Tuy nhiên những ung thư tái phát sau cắt dạ dày có thể xâm lấn đầu tụy gây tắc mật hay di căn hạch rốn gan gây tắc mật, xâm lấn đại tràng ngang hay di căn ruột non gây tắc ruột, xâm lấn ra sau phúc mạc gây tắc niệu quản.

    Ung thư dạ dày có thể di căn đến các cơ quan như gan, phổi, não, xương…, gây nên các ung thư thứ phát và biến chứng ở các cơ quan này.

    1. Chẩn đoán

    Từ các dấu hiệu lâm sàng và cận lâm sàng nghi ngờ dù không đặc hiệu, hay tiền sử gia đình có người bị ung thư dạ dày, chẩn đoán xác định hầu hết được thực hiện nhờ nội soi dạ dày sinh thiết. Tuy nhiên, nếu nội soi dạ dày sinh thiết cho kết quả âm tính trong khi sự nghi ngờ ung thư vẫn còn thì chưa vội loại trừ. Cần nội soi sinh thiết lại đúng kỹ thuật và đủ số mẫu cần thiết để đánh giá. Có thể kết hợp thêm chụp X-quang dạ dày cản quang hay chụp CT scan để tránh bỏ sót ung thư. Có một số tình huống ung thư dạ dày chẩn đoán khó qua nội soi, như ung thư thể thâm nhiễm lan tỏa (plastica), việc nội soi sinh thiết một lần không phải lúc nào cũng chẩn đoán xác định ngay được, lúc này việc kết hợp X-quang hay CT scan là rất có ý nghĩa. Vai trò của chụp dạ dày cản quang ngày nay giảm dần nhờ sự kết hợp của nội soi dạ dày và chụp CT scan.

    Trên thực tế chẩn đoán K dạ dày hay chậm trễ và có thể bị bỏ sót do các biểu hiện lâm sàng không đặc hiệu và thường giống với các bệnh thông thường như viêm loét dạ dày, trào ngược dạ dày thực quản…, cộng với sự chủ quan của Bác sỹ lâm sàng không cho chỉ định nội soi dạ dày. Tuy nhiên nếu bám sát vào các dấu hiệu báo động như : rối loạn tiêu hóa kéo dài hơn bình thường và đáp ứng không rõ ràng với điều trị nội khoa, sụt cân, thiếu máu, xuất huyết tiêu hóa, nôn ói, hay bệnh viêm loét dạ dày đã biết trước nhưng gần đây đáp ứng kém với điều trị… mà cho chỉ định sớm nội soi dạ dày kèm sinh thiết thì phần lớn có thể chẩn đoán xác định được bệnh. Cũng cần lưu ý là có một tỷ lệ nhỏ các ung thư dạ dày tiến triển nhưng trên lâm sàng không có dấu hiệu báo động nào rõ rệt, cần khám kỹ lưỡng và có sự nhạy cảm lâm sàng để sớm chỉ định các cận lâm sàng mở rộng xác định chẩn đoán.

    Các ung thư dạ dày sớm hầu như không có dấu hiệu báo động nào trên lâm sàng, chẩn đoán xác định được thực hiện nhờ nội soi dạ dày tầm soát trên các đối tượng có yếu tố nguy cơ, siêu âm bề mặt niêm mạc dạ dày qua nội soi góp phần đánh giá giai đoạn ung thư trước khi can thiệp ngoại khoa.

    Đánh giá mức độ tiến triển của bệnh hay di căn dựa vào chụp CT scan là chính, hay kết hợp sinh thiết mô nghi ngờ di căn. Đánh giá giai đoạn TNM có vai trò rất quan trọng trong kế hoạch phẫu thuật mà cụ thể là xác định ung thư có còn cắt bỏ được hay không và phạm vi cắt bỏ đến đâu là tối ưu. Việc đánh giá giai đoạn này được thực hiện trước mổ và sẽ đánh giá lại chính xác hơn trong mổ.

    C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\20150927_172052.jpg

    Hình 2 : Sơ đồ đánh số vị trí hạch di căn trong ung thư dạ dày. ( Nguồn : John T. Langell, Sean J. Mulvihill; Gastric Adenocarcinoma And Other Gastric Neoplasms; Maingot’s Abdominal Operations 2013 )

    C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\20150927_172307.jpg

    Bảng 1 : Phân loại giai đoạn ung thư dạ dày theo TNM của Hiệp hội ung thư Hoa Kỳ (AJCC). ( Nguồn : Greene FL, Page DL, Fleming ID, et al. AJCC Cancer Staging Manual. 6th ed. Philadelphia, PA: JB Lippincott; 2002:111–118 )

    C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\20150927_172430.jpg

    Bảng 2 : Mô tả chi tiết nội dung từng giai đoạn của khối u dạ dày, hạch và di căn ( TNM ). ( Nguồn : Greene FL, Page DL, Fleming ID, et al. AJCC Cancer Staging Manual. 6th ed. Philadelphia, PA: JB Lippincott; 2002:111–118 )

    Chẩn đoán ung thư dạ dày cần được xác định rõ vị trí khối u ở đâu trên dạ dày, vì điều này liên quan trực tiếp đến giới hạn cắt dạ dày.

    Đánh giá độ biệt hóa của ung thư làm cơ sở để tiên lượng thời gian sống còn, nguy cơ tái phát, góp phần phát thảo kế hoạch phẫu thuật, hóa trị và xạ trị.

    Xác định mô học của ung thư da dày là ung thư biểu mô, lymphoma hay GIST để có kế hoạch phối hợp điều trị giữa phẫu thuật, hóa trị, xạ trị hay nghiệm pháp trúng đích.

    Cũng cần chẩn đoán các biến chứng nếu có để có kế hoạch điều trị toàn diện, đem lại kết quả tối ưu nhất cho BN.

    1. Điều trị

    Trước khi can thiệp phẫu thuật cần ổn định nội khoa bao gồm : điều chỉnh rối loạn nước điện giải, nhất là khi có hẹp môn vị, truyền máu nếu có thiếu máu. Nếu có suy dinh dưỡng nặng cần hỗ trợ dinh dưỡng tích cực bằng đường tiêu hóa tối đa có thể, phối hợp với đường tĩnh mạch thời gian khoảng 1 tuần trước phẫu thuật. Nếu dạ dày giãn to phù nề ứ đọng dịch và thức ăn cũ do hẹp môn vị thì cần đặt sonde mũi – dạ dày vài hôm trước phẫu thuật bán khẩn. Nếu có xuất huyết dạ dày do khối u không cầm được với điều trị nội thì cân nhắc phẫu thuật cấp cứu cắt dạ dày cầm máu.

    Phẫu thuật cắt dạ dày là phương cách duy nhất có thể điều trị triệt để ung thư biểu mô dạ dày. Tuy nhiên chỉ có 85% BN còn có thể phẫu thuật được, và chỉ còn ½ trong số đó có chỉ định cắt dạ dày bán phần hay toàn phần hiệu quả (giai đoạn I, II, III), 1/2 còn lại vì giai đoạn quá muộn (giai đoạn IV) mà chỉ áp dụng các biện pháp phẫu thuật tạm bợ như nối vị tràng hay mở hỗng tràng nuôi ăn. Trong số các trường hợp cắt được dạ dày thì chỉ ½ trường hợp là có khả năng phẫu thuật triệt để nhờ ở giai đoạn mà các tế bào ung thư chưa lan tràn ra khỏi diện cắt.

    Cắt dạ dày do ung thư bao gồm các nội dung : cắt phần dạ dày chứa khối u với các bờ cắt an toàn phía trên u ít nhất là 5 – 6cm và phía dưới u qua khỏi môn vị, có thể đến 3-4 cm của tá tràng nếu khối u ở gần môn vị, cắt toàn bộ mạc nối lớn, mạc nối nhỏ, nạo hạch lân cận (N1), hạch theo hệ mạch thân tạng, hạch rốn lách, hạch rốn gan, hạch quanh tụy, hạch dọc theo bó mạch mạc treo tràng trên, hạch theo động mạch kết tràng giữa (N2), hiếm khi cần đến nạo hạch dọc theo động mạch chủ bụng (N3), trong một số trường hợp cân nhắc cắt lách hay cắt một phần cơ quan lân cận nếu có ung thư xâm lấn. Phục hồi lưu thông tiêu hóa sau cắt dạ dày có thể theo kiểu Billroth I hay Billroth II, nhưng kiểu Billroth II an toàn hơn vì ít nguy cơ tắc miệng nối do ung thư tái phát tại chỗ và không bị áp lực phải chừa phần dạ dày lại đủ nhiều để nối trực tiếp với tá tràng.

    C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\20150928_235420.jpg

    Hình 3 : Sơ đồ nối vị tràng theo kiểu Billroth II sau cắt bán phần xa của dạ dày. ( Nguồn : John T. Langell, Sean J. Mulvihill; Gastric Adenocarcinoma And Other Gastric Neoplasms; Maingot’s Abdominal Operations 2013 )

    C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\20150928_235340.jpg

    Hình 4 : Sơ đồ nối vị tràng theo kiểu Billroth I sau cắt bán phần xa của dạ dày. ( Nguồn : John T. Langell, Sean J. Mulvihill; Gastric Adenocarcinoma And Other Gastric Neoplasms; Maingot’s Abdominal Operations 2013 )

    Việc đánh giá giai đoạn ung thư và chỉ định cắt dạ dày trước khi mở bụng không phải lúc nào cũng chính xác, do đó cần đánh giá lại chính xác hơn trong mổ và thay đổi quyết định ngoại khoa nếu cần thiết. Chính vì vậy nội soi ổ bụng thám sát đôi khi là một lựa chọn hợp lý để tránh mở bụng ra mà không cắt dạ dày được. Phẫu thuật nội soi cắt dạ dày kèm nạo hạch cũng có thể được áp dụng cho những ung thư dạ dày giai đoạn không quá muộn và thương tổn khá đơn giản.

    Khuynh hướng lan tràn ung thư dưới niêm mạc về phía trên của khối u cần được đánh giá chính xác trong mổ, nếu có điều kiện nên sinh thiết lạnh bờ diện cắt trên trước khi làm miệng nối, nếu có hiện diện tế bào ung thư thì phải mở rộng phạm vi cắt dạ dày lên trên.

    Cắt dạ dày toàn bộ khi khối u ở về phía tâm vị hay ung thư dạ dày lan tỏa (thể linitis plastica). Việc cắt lách kèm theo hay không đến nay vẫn còn bàn cãi. Tái lập lưu thông tiêu hóa bằng miệng nối thực quản – hỗng tràng theo kiểu Roux-en-Y. Việc tạo hình túi hỗng tràng để chứa thức ăn thay thế dạ dày bị cắt không có ý nghĩa về mặt dinh dưỡng mà còn làm tăng nguy cơ các biến chứng.

    C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\20150928_235142.jpg

    Hình 5 : Sơ đồ nối thực quản – hỗng tràng theo kiểu Roux-en-Y sau cắt dạ dày toàn bộ. ( Nguồn : John T. Langell, Sean J. Mulvihill; Gastric Adenocarcinoma And Other Gastric Neoplasms; Maingot’s Abdominal Operations 2013 )

    Đối với ung thư tâm vị, cắt bán phần dạ dày đoạn gần và một phần thực quản trên tâm vị, có thể kết hợp cắt lách, thực hiện miệng nối thực quản – dạ dày trong lồng ngực. Cuộc mổ thường gồm 2 thì : thì đầu mở bụng và thì sau mở lồng ngực bên phải phía sau.

    Ngày nay những ung thư dạ dày giai đoạn rất sớm (giai đoạn 0 hay 1A) với thương tổn nhỏ dưới 2cm khu trú chỉ ở lớp niêm mạc có thể được điều trị bằng cắt hớt dưới niêm mạc qua nội soi dạ dày ( Endoscopic submucosal Resection) mà không cần phẫu thuật cắt dạ dày.

    Ngoài phẫu thuật, điều trị hỗ trợ bằng hóa trị và xạ trị vẫn còn nhiều bàn cãi. Có thể áp dụng điều trị trước mổ với hóa trị, xạ trị, hay kết hợp hóa trị với xạ trị. Hiệu quả của điều trị tiền phẫu được đánh giá qua các khía cạnh như : đánh giá độ nhạy cảm với hóa chất của khối u làm cơ sở chuẩn bị cho hóa trị hậu phẫu, vai trò điều trị sớm các di căn xa vi thể, tác dụng phụ của mỗi liệu pháp, khả năng giảm bậc trong đánh giá giai đoạn ung thư sau điều trị tiền phẫu giúp tăng số bệnh nhân có khả năng phẫu thuật cắt bỏ triệt để.

    Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng phẫu thuật kết hợp với hóa trị hỗ trợ trước và sau phẫu thuật sẽ cho ra kết quả tiên lượng tốt hơn phẫu thuật đơn thuần. Hóa trị kết hợp xạ trị sau mổ làm tăng tỷ lệ sống còn của bệnh nhân sau phẫu thuật.

    Đối với các ung thư dạ dày tiến xa, hóa trị hỗ trợ cân nhắc sử dụng các hóa chất như doxorubicin hay fluorouracil nhưng kết quả có đáp ứng với mỗi loại thuốc trên BN chỉ khoảng 20%.

    1. Tiên lượng

    Nhìn chung tiên lượng sống sau 5 năm ung thư biểu mô dạ dày chỉ 12%, riêng nhóm ung thư dạ dày sớm được phẫu thuật triệt để thì tỷ lệ sống sau 5 năm lên đến 90%. Tỷ lệ sống còn sau 5 năm giảm dần khi giai đoạn của ung thư tăng lên, đến giai đoạn II còn 30%, giai đoạn III còn 10%, không BN nào giai đoạn IV sống sau 5 năm.

    Tử vong do K dạ dày có thể do ung thư di căn đến các cơ quan khác, do tắc nghẽn đường tiêu hóa, do chảy máu tiêu hóa dai dẵng và do cả suy mòn dần dần.

    1. Lymphoma dạ dày

    Lymphoma dạ dày là thương tổn ung thư nguyên phát mô lympho trong lớp niêm mạc dạ dày, chiếm chỉ 2% tổng số ung thư dạ dày, nhưng đứng thứ hai trong số các ung thư nguyên phát của dạ dày, chỉ sau ung thư biểu mô tuyến dạ dày chiếm đến 95%. Lymphoma dạ dày gần như tất cả là lymphoma loại non-Hodgkin, tế bào dòng B. Có khoảng 20% lymphoma dạ dày có kèm theo đồng thời lymphoma nguyên phát ở một cơ quan khác như lymphoma các hạch vùng cổ, hạch nách, hạch bẹn, hạch mạc treo, hạch sau phúc mạc, hạch trung thất, lách, ruột non hay tủy xương…

    Các triệu chứng chính là đau thượng vị và sụt cân, gần giống như ung thư biểu mô dạ dày. Dấu hiệu đặc trưng là khối u thường có kích thước lớn ở thời điểm bệnh được phát hiện, và kích thước của khối u liên quan không chặt chẽ với các triệu chứng khác của lymphoma dạ dày. Khối u ở thượng vị có thể sờ thấy trong 50% các trường hợp.

    Chụp X-quang dạ dày cản quang có thể phát hiện thương tổn, nhưng hay nhầm lẫn với ung thư biểu mô tuyến dạ dày hay các ổ loét lành tính. Nội soi dạ dày sinh thiết cho chẩn đoán chính xác trước mổ đến 75% các trường hợp. Nếu không có sự xác định của giải phẫu bệnh trước mổ có thể dẫn đến quyết định sai lầm của phẫu thuật viên khi nghĩ rằng đây là khối u ung thư biểu mô dạ dày có kích thước quá lớn và không còn khả năng phẫu thuật. CT scan có vai trò khá lớn trong chẩn đoán và đánh giá giai đoạn trước mổ, đôi khi sinh thiết tủy xương cũng cần thực hiện.

    Điều trị lymphoma dạ dày cần kết hợp linh hoạt cả hóa trị, xạ trị và phẫu thuật, tuy nhiên đến nay vẫn còn nhiều bàn cãi. Thông thường lymphoma dạ dày biệt hóa kém cần hóa trị dài ngày còn lymphoma dạ dày biệt hóa tốt cần xạ trị vùng bụng trước phẫu thuật. Hóa trị bổ sung cần được tiếp tục sau mổ cho những trường hợp có nguy cơ tái phát hay thương tổn lan rộng không thể cắt bỏ triệt để được. Phẫu thuật bao gồm cắt dạ dày, cắt lách khi tổn thương ung thư xâm lấn trực tiếp vào lách, đánh giá giai đoạn ung thư trong mổ bao gồm cả việc sinh thiết bằng kim hai thùy gan và các hạch dọc động mạch thân tạng và động mạch chủ. Nếu thương tổn lan đến thực quản hay tá tràng thì không cần thiết phải cắt bỏ các cơ quan này mà cần hóa trị bổ sung sau mổ.

    Tỷ lệ sống còn sau 5 năm khoảng 50%. Tỷ lệ này phụ thuộc vào giai đoạn của bệnh, độ xâm lấn của thương tổn vào các lớp của thành dạ dày và độ biệt hóa của lymphoma. Hầu hết tái phát xuất hiện trong vòng 2 năm sau phẫu thuật, 2/3 các trường hợp tái phát là ở các cơ quan ngoài ổ bụng.

    Rất khó phân biệt lymphoma với giả lymphoma dạ dày trước phẫu thuật. Đó là khối u mô lympho trong thành dạ dày với ổ loét trên bề mặt. Nó được cho là kết quả của đáp ứng viêm mãn tính. BN cũng có các triệu chứng như đau thượng vị, sụt cân, và hình ảnh khối u trên chẩn đoán hình ảnh. Điều trị giả lymphoma đơn giản chỉ là cắt bỏ và chẩn đoán chính xác dựa vào giải phẫu bệnh sau mổ, không cần hóa trị bổ sung vì chúng không phải là ung thư.

    1. Carcinoid ở dạ dày

    Carcinoid ở dạ dày là một dạng ung thư nguyên phát của dạ dày, phát sinh từ những tế bào có nguồn gốc thần kinh nội tiết, đó là các tế bào giống tế bào ưa crôm ruột (ECL) tồn tại trong lớp niêm mạc bài tiết acid ở thân vị và đáy vị, chiếm khoảng 1,8% các ung thư nguyên phát của dạ dày.

    Các triệu chứng thường gặp của carcinoid dạ dày là đau bụng, xuất huyết tiêu hóa và thiếu máu. Các triệu chứng ít gặp hơn là sụt cân, trào ngược dạ dày thực quản, hẹp môn vị hay tắc tâm vị, đôi khi có thể có triệu chứng ngứa, thở khò khè và ban đỏ ở da.

    Nội soi dạ dày sinh thiết đủ cơ sở để xác định chẩn đoán. Tuy nhiên để tăng độ chính xác cần sinh thiết nhiều vị trí ở hang vị, thân vị, đáy vị, dọc theo bờ cong lớn và bờ cong nhỏ. Những thương tổn phát triển dưới niêm mạc gây khó khăn cho sinh thiết qua nội soi, lúc này có thể phải dùng đến chọc sinh thiết bằng kim nhỏ (FNA) dưới hướng dẫn của siêu âm qua nội soi. Các xét nghiệm sinh hóa góp phần chẩn đoán và phân loại làm cơ sở cho điều trị và tiên lượng.

    C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\20150929_114555.jpg

    Bảng 3 : Bảng phân loại các type ung thư của carcinoid dạ dày. ( Nguồn : John T. Langell, Sean J. Mulvihill; Gastric Adenocarcinoma And Other Gastric Neoplasms; Maingot’s Abdominal Operations 2013 )

    Điều trị carcinoid dạ dày dựa vào phân loại và phạm vi lan tràn của bệnh. Các tổn thương type I có kích thước dưới 1cm và không quá 6 thương tổn khu trú ở lớp niêm mạc và dưới niêm mạc trong dạ dày có thể được cắt và theo dõi qua nộ soi dạ dày. Các thương tổn phức tạp hơn của type I có chỉ định cắt da dày bán phần và cần kết hợp cắt hang vị. Các thương tổn type II tùy phạm vi lan rộng mà có chỉ định cắt u gastrin, hay cắt dạ dày bán phần hay toàn phần. Các thương tổn type III có độ ác tính cao được điều trị phối hợp phẫu thuật với hóa trị giống như ung thư biểu mô dạ dày.

    Đối với các tổn thương di căn, có thể phối hợp điều trị hỗ trợ với hóa trị, xạ trị hay liệu pháp chất đồng đẳng somatostatin, nhưng hiệu quả còn hạn chế.

    1. GIST (gastrointestinal stromal tumor) ở dạ dày

    GIST là những khối u ác tính mô đệm phát triển ở dưới lớp niêm mạc đường tiêu hóa, trước đây hay gọi là leiomyosarcomas. Nó có thể phát triển thành một khối lớn và thường biểu hiện bằng triệu chứng xuất huyết tiêu hóa khi tổn thương phá thủng lớp niêm mạc bao phủ trên bề mặt khối u. Khối u thường có một ổ loét trung tâm do hoại tử ở vùng cuối cùng của tưới máu. Trong phần lớn các trường hợp khối u thường hiện diện ở phần gần của dạ dày.

    GIST có thể phát triển vào trong lòng dạ dày, nhô lên trên bề mặt của niêm mạc hay phát triển ra ngoài tạo nên u nhú vào trong khoang phúc mạc. GIST phát triển lan tràn bằng sự xâm lấn trực tiếp vùng lân cận hay di căn theo đường máu. CTscan giúp ích rất nhiều cho chẩn đoán.

    Khối u GIST phải được cắt bỏ triệt để, và nếu điều kiện kỹ thuật cho phép thì việc cắt kết hợp các tổn thương di căn sẽ làm nâng cao kết quả điều trị.

    Tỷ lệ sống còn sau 5 năm là 20%. Tiên lượng của bệnh có liên quan đến kích thước và phân loại khối u, hình thái thương tổn ở nhiễm sắc thể.

    GIST không đáp ứng với xạ trị, nhưng đáp ứng với liệu pháp nhắm trúng đích sau khi có kết quả xét nghiệm sinh học phân tử. Imatinib mesylate (Gleevec) tỏ ra khá hiệu quả. Nó được chỉ định khi mầm bệnh lan tràn và cũng được nghiên cứu điều trị như một điều trị hỗ trợ sau phẫu thuật.

    1. Polyp dạ dày

    Polyp dạ dày bắt đầu là những thương tổn lành tính, thường gặp ở người lớn tuổi, hay hiện diện ở phần xa của dạ dày, có thể yên lặng hay có triệu chứng. Một tỷ lệ nhỏ của polyp dạ dày có thể liên quan đến ung thư dạ dày trong quá trình phát triển. Do đó bất cứ khi nào phát hiện polyp dạ dày chúng ta cần phải khảo sát để loại trừ ung thư dạ dày.

    Về mô học, polyp dạ dày được phân làm 3 loại chính : polyp tăng sản (hyperplastic), polyp u tuyến (adenomatous), và polyp dạng viêm (inflammatory). Ngoài ra còn có các loại polyp ít gặp hơn như polyp tuyến lạc chỗ (heterotopic), polyp dạng u mô thừa (hamartomatous) và các thương tổn dạng polyp hiếm gặp hơn như leiomyoma hay các khối u carcinoid.

    Polyp tăng sản là sự phát triển quá mức của biểu mô bình thường, nó chiếm đa số, khoảng 80% các trường hợp. Chúng không phải là khối u và không có mối liên quan với ung thư dạ dày. Polyp dạng viêm có rất ít nguy cơ chuyển thành ác tính.

    Polyp dạ dày dạng u tuyến tuy ít gặp, chiếm khoảng 10-15% các trường hợp, nhưng cần lưu ý vì có khoảng 30% của dạng này có chứa mầm mống sinh ung thư biểu mô tuyến dạ dày. Ngay trong số các polyp u tuyến dạ dày lành tính cũng có đến 20% BN có nguy cơ bị ung thư biểu mô tuyến ở một nơi khác nào đó trong dạ dày. Tần suất ung thư hóa polyp u tuyến tăng lên theo kích thước của polyp. Những polyp có cuống và kích thước nhỏ hơn 2cm đường kính thường không ác tính. Khoảng 10% các polyp u tuyến lành tính có thể phát triển thành ung thư trong suốt thời gian tồn tại của nó.

    Bệnh nhân có polyp dạ dày có thể thiếu máu nhẹ do quá trình chảy máu mạn tính từ polyp hay rối loạn hấp thu sắt. Hơn 90% BN thiếu acid HCL trong dịch vị. Hấp thu vitamin B12 sụt giảm trong 25% BN. Triệu chứng lâm sàng polyp dạ dày thường mơ hồ và thường được phát hiện tình cờ khi soi dạ dày.

    Các polyp dạ dày cần được cắt bỏ qua nội soi dạ dày và làm xét nghiệm giải phẫu bệnh. Đối với các polyp quá lớn và không có cuống mà không thể cắt trọn qua nội soi được thì cần sinh thiết trước khi quyết định phẫu thuật, nhưng tốt nhất là mở dạ dày cắt trọn polyp và sinh thiết lạnh để có kết quả ngay. Nếu polyp được xác định là đã ung thư, cắt dạ dày được chỉ định. Những polyp lành tính nhưng không cắt được qua nội soi dạ dày thì cũng cần cắt bỏ qua mở dạ dày và làm sinh thiết lại.

    Cắt bán phần xa dạ dày được chỉ định khi có đa polyp tập trung ở phần xa dạ dày. Nếu có khoảng 10-20 polyp rải rác khắp dạ dày, chúng ta sẽ cắt hang vị và qua đó cắt hết các polyp còn lại trong dạ dày. Cắt dạ dày toàn bộ có thể được chỉ định trong bệnh đa polyp dạ dày lan tỏa có triệu chứng.

    Mặc dù polyp dạ dày tái phát sau khi cắt trọn hết là không nhiều, nhưng những BN polyp dạ dày cần được theo dõi trong thời gian dài bởi họ có nguy cơ thiếu máu mạn và một nguy cơ nhỏ ung thư dạ dày về sau, nhất là polyp có kích thước lớn hay polyp thể u tuyến.

    TỪ KHÓA : ung thư, dạ dày, biểu mô, lymphoma, carcinoid, GIST

    CÂU HỎI LƯỢNG GIÁ :

    1. Đặc điểm nào sau đây đúng nhất với ung thư dạ dày tế bào nhẫn :
    2. Trên tiêu bản hầu hết các tế bào có dạng nhẫn.
    3. Thường gặp ở nam nhiều gấp đôi nữ.
    4. Thường gặp ở phụ nữ tuổi tương đối trẻ.
    5. Tuổi thường gặp nhất là 63 tuổi.
    6. Yếu tố nào sau đây không thuộc nhóm các yếu tố nguy cơ gây ung thư dạ dày :
    7. Helicobacter pylori.
    8. Rượu.
    9. Thuốc lá.
    10. Chế độ ăn quá nhiều muối và tinh bột.

    1. Ung thư dạ dày thường gặp nhất là carcinoma. Loại thương tổn nào ở dạ dày sau đây không thuộc nhóm các ung thư ít gặp của dạ dày :
    2. Lymphoma.
    3. Carcinoid.
    4. Polyp.
    5. GIST .

    1. Trong các nhóm carcinoma dạ dày, nhóm thương tổn hình thái học nào sau đây gây khó khăn nhất cho chẩn đoán, thường dẫn đến chẩn đoán trễ và có tiên lượng xấu nhất :
    2. Ung thư dạng loét.
    3. Ung thư dạng polyp.
    4. Ung thư dạng tiến triển.
    5. Ung thư dạng thâm nhiễm (plastica).
    6. Nhận định nào sau đây là đúng nhất trong tiếp cận chẩn đoán ung thư dạ dày :
    7. Các dấu hiệu báo động ung thư dạ dày thường là đặc hiệu.
    8. Các dấu hiệu báo động ung thư dạ dày xuất hiện rõ ràng khi bệnh đã ở vào các giai đoạn sau.
    9. Khi khám lâm sàng cẩn thận và hệ thống, một số dấu thực thể thường phát hiện được ngay khi ung thư ở giai đoạn chưa muộn.
    10. Chỉ định nội soi dạ dày sinh thiết khi lâm sàng có các dấu hiệu tương đối rõ ràng.
    11. Khi có một số dấu hiệu lâm sàng, xét nghiệm máu và phân nghi ngờ ung thư dạ dày nhưng nội soi dạ dày sinh thiết trả lời viêm dạ dày mạn tính, công việc tiếp theo nên làm có thể là :
    12. Nội soi dạ dày lại và sinh thiết đúng kỹ thuật.
    13. Chụp X quang dạ dày cản quang.
    14. Chụp CT scan bụng cản quang.
    15. Tất cả đều đúng.
    16. Biến chứng thường gặp nhất của ung thư thân vị là :
    17. Thiếu máu.
    18. Hẹp môn vị.
    19. Thủng dạ dày.
    20. Vàng da tắc mật.
    21. Trong điều trị ung thư dạ dày không còn ở giai đoạn sớm, nhưng còn khả năng phẫu thuật được, khuyến cáo nào sau đây là không phù hợp :
    22. Phẫu thuật cắt dạ dày là cách duy nhất có thể điều trị triệt để.
    23. Nếu cắt dạ dày bán phần xa thì nên nối theo kiểu Billroth II để hạn chế biến chứng tắc miệng nối khi K tái phát.
    24. Nếu cắt dạ dày bán phần xa thì nên nối theo kiểu Billroth I để phòng các biến chứng như hội chứng quai đến hay hội chứng Dumping.
    25. Nên kết hợp phẫu thuật với hóa trị và xạ trị để nâng cao kết quả điều trị và cải thiện tiên lượng.
    26. Đặc điểm nào sau đây là không đúng đối với lymphoma dạ dày :
    27. Thường hiếm gặp.
    28. Khối u lymphoma dạ dày trên lâm sàng thường lớn hơn và sờ được dễ hơn khối u do carcinoma dạ dày.
    29. Chẩn đoán xác định trong khá nhiều trường hợp phải chờ đợi đến kết quả giải phẫu bệnh sau mổ.
    30. Tiên lượng xấu hơn carcinoma dạ dày.
    31. Đặc điểm nào sau đây là không đúng đối với GIST ở dạ dày :
    32. Triệu chứng thường gặp là xuất huyết tiêu hóa.
    33. Nếu có biến chứng, hẹp môn vị là hay gặp.
    34. Ngoài phẫu thuật, nghiệm pháp nhắm trúng đích với Imatinib mesylate góp phần cải thiện đáng kể kết quả điều trị.
    35. Tiên lượng tốt hơn carcinoma dạ dày.

    TÀI LIỆU THAM KHẢO

    1. Gerard M. Doherty, Lawrence W. Way; ( 2010); Stomach and Duodenum; Current Diagnosis and Treatment Surgery; 13th Edition, pp. 501-505.
    2. Lan S. Soriano, Daniel T. Dempsey; ( 2013); Benign Gastric Disorders; Maingot’s Abdominal Operations 2013, pp. 458.
    3. John T. Langell, Sean J. Mulvihill; (2013); Gastric Adenocarcinoma And Other Gastric Neoplasms; Maingot’s Abdominal Operations 2013, pp. 463-485.

    MỤC TIÊU BÀI GIẢNG

    • Nêu được dịch tể học và các yếu tố nguy cơ của ung thư dạ dày.
    • Mô tả được các cách phân loại ung thư dạ dày.
    • Mô tả được các triệu chứng lâm sàng, cận lâm sàng, biến chứng và cách tiếp cận chẩn đoán ung thư biểu mô dạ dày.
    • Nêu được các nội dung trong điều trị ung thư biểu mô dạ dày.
    • Nhận diện được các đặc trưng riêng của các dạng ung thư dạ dày ít gặp như : lymphoma, GIST và carcinoid.

    NỘI DUNG BÀI GIẢNG

    1. Đại cương ung thư dạ dày, dịch tể học và các yếu tố nguy cơ
    2. Các cách phân loại ung thư dạ dày
    3. Triệu chứng lâm sàng ung thư biểu mô dạ dày
    4. Các dấu hiệu cận lâm sàng ung thư biểu mô dạ dày
    5. Biến chứng của ung thư dạ dày
    6. Tiếp cận chẩn đoán ung thư dạ dày
    7. Điều trị ung thư dạ dày
    8. Tiên lượng ung thư dạ dày
    9. Lymphoma dạ dày
    10. Carcinoid dạ dày
    11. GIST ở dạ dày
    12. Polyp dạ dày
    13. Đại cương

    Mỗi năm có khoảng 900000 – 950000 BN ung thư dạ dày mới xuất hiện trên thế giới, tính riêng tại Mỹ có khoảng hơn 20000 ca. Tần suất mắc bệnh khác nhau theo từng vùng địa lý. Tỷ lệ mắc bệnh mới mỗi năm trong nam giới ở Mỹ là 10/100000, ở Châu Âu khoảng 35/100000, và cao nhất ở Costa Rica là 63/100000. Tuy nhiên tỷ lệ này đã giảm và chỉ còn bằng 1/3 so với 35 năm trước. Điều này có lẽ có liên quan đến sự giảm tỷ lệ nhiễm H. pylori, một trong những nguyên nhân gây nên ung thư dạ dày. H. pylori được biết đến như một tác nhân gây viêm teo dạ dày mãn tính, một dạng thương tổn tiềm ẩn nguy cơ gây ung thư dạ dày.

    Các nghiên cứu dịch tể học đã chỉ ra rằng những người có nhiễm H. pylori có nguy cơ ung thư biểu mô dạ dày ở phần thân vị và hang vị tăng lên từ 3,6 đến 18 lần, và nguy cơ này tương quan với nồng độ kháng thể kháng H. pylori trong huyết thanh. Tuy nhiên sự hiện diện của H. pylori không liên quan đến một dạng mô học chuyên biệt nào của ung thư biểu mô dạ dày.

    Các nghiên cứu cũng chứng minh nguy cơ ung thư dạ dày tăng lên với chế độ ăn thừa muối và nitrat, thường có nhiều trong các thực phẩm lên men để lâu, chế độ ăn thiếu rau quả mà thừa tinh bột. Nguy cơ ung thư dạ dày cũng tăng lên ở nhóm người béo phì, người hút thuốc lá.

    Yếu tố di truyền trong ung thư dạ dày đã được đề cập lần đầu tiên từ thế kỹ thứ XVII. Có khoảng 3% ung thư dạ dày là do các hội chứng di truyền, mà biểu hiện thường gặp nhất là dạng ung thư dạ dày lan tỏa di truyền. Các bệnh nhân này xuất hiện ung thư khi còn trẻ tuổi với thương tổn dạng đa nốt ung thư lan tỏa. Khoảng 30-40% thành viên trong họ hàng anh em khắng khít của gia đình mắc bệnh này có mang đột biến gen CDH1 (khi chưa bị đột biến, CDH1 là gen ức chế sinh ung). Các thành viên mang đột biến gen này có 60 – 90% nguy cơ phát triển thành ung thư dạ dày lan tỏa trong suốt cuộc đời của họ. Do đó đã có những khuyến cáo nên cắt dạ dày triệt căn dự phòng sớm ở những người có mang đột biến gen CDH1, tuy nhiên cũng có ý kiến khuyên chỉ nên nội soi dạ dày tầm soát hàng loạt sớm và định kỳ ở những đối tượng này, và phẫu thuật cắt dạ dày sẽ thực hiện khi nào có bằng chứng ung thư qua sinh thiết.

    Ung thư dạ dày nhìn chung cho tất cả các thể khác nhau ít xuất hiện ở tuổi dưới 40, và tăng dần tần suất sau tuổi này đến đỉnh điểm ở tuổi 63, nam giới nhiều gấp đôi nữ giới.

    1. Phân loại

    Ung thư dạ dày về mô học chủ yếu gồm 4 loại. Ung thư biểu mô dạ dày (carcinoma) thường gặp nhất chiếm tỷ lệ trên 95%, có diễn tiến nhanh và tiên lượng nặng nhất. Ung thư mô lympho của dạ dày được gọi là lymphoma dạ dày chiếm tỷ lệ khoảng 2%. Ung thư mô đệm dưới niêm mạc của dạ dày được gọi là GIST ở dạ dày, và ung thư tế bào có nguồn gốc thần kinh nội tiết ở dạ dày được gọi là carcinoid ở dạ dày hiếm gặp hơn và có tiên lượng tốt hơn.

    Hầu như tất cả ung thư biểu mô của dạ dày là ung thư biểu mô tuyến. Một số ít ung thư biểu mô dạng tế bào vảy ở gần tâm vị là ung thư thứ phát sau ung thư thực quản. Theo hình thái học, ung thư biểu mô ở dạ dày có 5 loại :

    1. Ung thư dạ dày dạng loét chiếm 25%. Nó là một ổ loét sâu trên nền khối u, lúc này khối u đã xâm lấn qua tất cả các lớp của thành dạ dày, có khi đến cả các cơ quan lân cận, bờ ổ loét không nhô ra như trong các ổ loét lành tính.

    2. Ung thư dạ dày dạng polyp chiếm 25%. Chúng là những khối u kích thước lớn, đáy rộng, phát triển vào trong lòng dạ dày và có khuynh hướng di căn muộn.

    3. Ung thư dạ dày dạng lan tỏa bề mặt chiếm 5%. Chúng được xem như K dạ dày sớm, thương tổn chỉ khu trú ở lớp niêm mạc và dưới niêm mạc. Di căn xảy ra chỉ khoảng 30% các trường hợp. Ngay khi đã di căn thì tiên lượng của BN sau cắt dạ dày vẫn tốt hơn các thương tổn ung thư xâm lấn vào lớp sâu của các K dạ dày tiến triển. Tại Nhật các chương trình tầm soát K dạ dày đã thành công khi các ung thư dạ dày sớm chiếm đến 30% các ung thư dạ dày được phẫu thuật. Điều này làm thời gian sống còn sau mổ tăng lên rõ rệt.

    4. Ung thư dạng thâm nhiễm xơ cứng dạ dày ( linitis plastica ) chiếm 10%. Thương tổn này khác với thể lan tỏa bề mặt ở chỗ nó xâm nhập tất cả các lớp của thành dạ dày và có khuynh hướng lan rộng, làm thành dạ dày xơ cứng, dạ dày mất mềm mại. Nội soi dạ dày sinh thiết không phải lúc nào cũng nhanh chóng nhận diện được tế bào ác tính nên hay dẫn đến chẩn đoán muộn. Mặt khác ung thư dạng này khuynh hướng gieo rắc sớm. Do đó khả năng phẫu thuật được là ít và thường tiên lượng rất xấu.

    5. Ung thư dạ dày tiến triển chiếm 35%. Chúng bao gồm các khối u lớn được nhìn thấy từ trong lòng dạ dày và cả từ phía ngoài dạ dày, có thể ban đầu chúng cũng khu trú nhưng phát triển nhanh từ giai đoạn sớm.

    Ung thư biểu mô tuyến dạ dày còn được phân loại dựa vào độ biệt hóa của các tế bào ác tính. Có 3 độ biệt hóa là : tốt, trung bình và kém biệt hóa. Độ biệt hóa càng kém thì tính chất ác tính càng cao biểu hiện ở tốc độ và phạm vi lan tràn của tế bào ung thư. Ở góc độ mô học, các khối u mà tế bào của nó có cấu trúc tuyến ống tiên lượng tốt hơn khi có cấu trúc lan tỏa.

    Gọi là ung thư biểu mô dạ dày tế bào nhẫn khi hiện diện hơn 50% số lượng tế bào có dạng nhẫn trên tiêu bản giải phẫu bệnh. K dạ dày tế bào nhẫn ngày càng gia tăng và đến nay chiếm gần 1/3 các trường hợp K dạ dày. Chúng là dạng ung thư thường có cấu trúc lan tỏa, thường gặp hơn ở các BN nữ, BN trẻ tuổi, và các khối u thường nằm ở phía phần xa của dạ dày. Ung thư dạ dày tế bào nhẫn có liên quan đến các yếu tố di truyền. Ngày nay sinh học phân tử đã xác định được sự hiện diện của gen đột biến CDH1 trong cơ chế bệnh sinh , và nếu BN có mang gen đột biến gây bệnh này thì được khuyên cắt toàn bộ dạ dày trước khi khối u ác tính xuất hiện, tuy nhiên nhóm bệnh này chiếm tỷ lệ rất nhỏ.

    Vị trí ung thư biểu mô dạ dày hình thành được phân bố như sau : 40% ở hang vị nhưng chủ yếu nằm ở bờ cong nhỏ, 30% ở thân vị và đáy vị, 25% ở tâm vị, còn 5% lan tỏa khắp dạ dày.

    Sự lan rộng của ung thư xảy ra khi khối u lan ra trong thành dạ dày, phát triển ra phía ngoài dạ dày đến các cơ quan lân cận, di căn đến các hạch bạch huyết hay di căn xa (TNM). Trong thành dạ dày, khối u có khuynh hướng phát triển về phía đầu gần hơn là đầu xa ( theo hướng ngược chiều nhu động ống tiêu hóa ). Việc đánh giá giai đoạn bệnh lý có liên quan chặt chẽ đến tiên lượng sống còn, thông thường có đến ¾ BN đã có di căn khi được phẫu thuật ( thường là giai đoạn T3, T4 ). Giai đoạn T3 thường đi kèm di căn hạch, giai đoạn T4 thường kèm di căn hạch cộng với di căn xa và xâm lấn cơ quan lân cận.

    Gọi là ung thư dạ dày giai đoạn sớm khi thương tổn chỉ khu trú ở lớp niêm mạc hay lớp dưới niêm dù có hay không có di căn hạch ( Tis,T1 ). Lúc này tiên lượng sống còn 5 năm sau phẫu thuật đạt đến 90%.

    C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\20150909_100104.jpg

    Hình 1 : Sơ đồ đánh giá các giai đoạn khối u ( T ) của ung thư biểu mô dạ dày. ( Nguồn : Gerard M. Doherty, Lawrence W. Way; Stomach and Duodenum; Current Diagnosis and Treatment Surgery 2010; 13th Edition )

    1. Lâm sàng

    Dấu hiệu sớm nhất thường gặp là cảm giác nặng bụng mơ hồ sau ăn mà BN thường không coi trọng. Đôi khi có rối loạn tiêu hóa với tần suất và sự dai dẳng khác với những lần trước đây, chán ăn nhất là ăn thịt, ăn khó tiêu.

    Đau bụng trên sau ăn không thường xuyên, có thể buồn nôn hay nôn, đặc biệt nôn là dấu hiệu nổi bật khi có hẹp môn vị, lúc này nôn ra thức ăn cũ, nôn ra máu nếu có chảy máu từ khối u.

    Nuốt khó chỉ xảy ra nếu khối u nằm ở tâm vị. Đại tiện phân đen gặp trong một số ít trường hợp, thường là xuất huyết tiêu hóa dạng vi thể, có thể táo bón do ăn uống kém hay hẹp môn vị.

    Toàn trạng biểu hiện thiếu máu, da xanh, niêm nhạt trong khoảng 40% các trường hợp. Sụt cân là dấu hiệu hay gặp nhất nhưng không đặc hiệu, tuy nhiên sụt cân xuất hiện đột ngột trong vài tháng ở BN có các triệu chứng dạ dày thì nên cảnh giác ung thư dạ dày.

    Khối u vùng thượng vị có thể sờ được trong ¼ các trường hợp, khối u nằm lệch phải khi ung thư gần môn vị, nằm lệch trái khi ung thư ở đáy vị, khối u có thể di động khi chưa xâm lấn các cơ quan lân cận. Gan to chiếm khoảng 10%. Dấu óc ách buổi sáng xuất hiện khi có hẹp môn vị.

    Mặc dù các dấu hiệu báo động ung thư dạ dày thông thường là không đặc hiệu, nhưng khi ung thư dạ dày có các dấu hiệu báo động xuất hiện càng rõ thì bệnh càng tiến triển và tiên lượng sống còn càng ngắn.

    Khám lâm sàng có thể phát hiện các dấu di căn của K dạ dày giai đoạn muộn như hạch trên đòn trái (hạch Troisier), hạch dọc bên cổ (hạch Virchow), mảng lổn nhổn phúc mạc trước trực tràng (mảng Blumer), khối u buồng trứng do di căn (u Krukenberg), khối u dạ dày xâm lấn tụy, báng bụng, sự gieo rắc ung thư ở gan, mạc nối lớn, phúc mạc, phổi, não và xương.

    1. Cận lâm sàng

    Xét nghiệm máu thường phát hiện thiếu máu nhược sắc, có khi thiếu máu nặng, albumin có thể thấp, rất hiếm khi có bilirubin tăng do khối u xâm lấn gây tắc mật, dấu ấn ung thư CEA có thể tăng trong 65% các trường hợp. Xét nghiệm phân phát hiện máu ẩn trong 50% các trường hợp.

    Chụp X-quang dạ dày cản quang có giá trị chẩn đoán, nhưng có khoảng 20% âm tính giả do khó phát hiện ung thư giai đoại sớm, ung thư dạng loét, hay không thể phân biệt được ổ loét ác tính hay lành tính. Nhưng X-quang cho những dấu chứng khá đặc hiệu trong hội chứng hẹp môn vị hay K dạ dày thể thâm nhiễm (plastica).

    Nội soi kết hợp sinh thiết là công cụ hữu hiệu nhất giúp xác định chẩn đoán ung thư biểu mô dạ dày, hầu hết các thương tổn không quá nhỏ đều xuất hiện trên màn hình nội soi. Không chỉ các thương tổn dạng khối u mà các thương tổn khác như polyp, loét, hay thậm chí chỉ là sự thay đổi bất thường màu sắc và hình thái của niêm mạc dạ dày đều phải được bấm sinh thiết hàng loạt hay chải mô làm xét nghiệm tế bào học. Thỉnh thoảng nội soi cũng có thể bỏ sót ung thư do chúng ta chủ quan không sinh thiết, hay lấy sinh thiết không đúng vị trí, không đủ số mẫu. Để có được một kết quả sinh thiết chính xác cao nhất cần phải lấy ít nhất là 6 mẫu sinh thiết.

    Siêu âm thông thường chỉ phát hiện được các thương tổn tương đối lớn hay K dạ dày đã di căn. Các hình ảnh trên siêu âm như dày thành dạ dày bất thường, phát hiện các hạch di căn quanh dạ dày, ở rốn gan hay trong ổ bụng, thương tổn xâm lấn tụy, di căn gan, buồng trứng, phúc mạc hay dịch ổ bụng. Ngày nay các thiết bị siêu âm qua nội soi đưa vào trong lòng dạ dày có thể phát hiện được các ung thư dạ dày giai đoạn sớm, đồng thời giúp đánh giá giai đoạn ung thư rất tốt trước khi can thiệp ngoại khoa.

    Chụp CTscan bụng cản quang tuy tốn kém nhưng có nhiều ưu điểm hơn siêu âm bụng, lưu ý là bệnh nhân cần được làm căng dạ dày bằng uống nước có pha loảng thuốc cản quang tan trong nước. Các dấu hiệu bất thường về hình ảnh học có độ nhạy và độ đặc hiệu cao hơn nhiều so với siêu âm.

    1. Các biến chứng của K dạ dày

    Thiếu máu vừa là triệu chứng vừa là biến chứng của K dạ dày. Thiếu máu do ăn uống kém, do rối loạn hấp thu, do xuất huyết tiêu hóa đại thể hay vi thể dai dẵng, do bệnh cảnh ung thư. Thiếu máu từ nhẹ đến nặng. Trong những trường hợp thiếu máu nặng có đi cùng các dấu hiệu xuất huyết tiêu hóa cấp thì mức độ thiếu máu thường không tương đồng với mức độ xuất huyết tiêu hóa cấp, mức độ thiếu máu toàn thân thường trầm trọng hơn mức độ xuất huyết tiêu hóa do BN vừa mất máu cấp trên nền đã thiếu máu bán cấp hay mạn tính do ung thư dạ dày. Thiếu máu thường đi kèm với suy dinh dưỡng, có khi albumin giảm nhiều đến mức BN xuất hiện phù chân.

    Xuất huyết tiêu hóa cũng vừa là triệu chứng vừa là biến chứng. Có khi có biến chứng xuất huyết tiêu hóa trầm trọng với ói ra máu hay đại tiện ra máu. Nhưng hiếm khi biến chứng xuất huyết tiêu hóa do ung thư dạ dày cần chỉ định phẫu thuật cắt dạ dày cấp cứu.

    Hẹp môn vị là biến chứng hay gặp của ung thư phần xa của dạ dày, lúc này ung thư không còn sớm nữa. BN có thể ói ít hay nhiều, ói dày hay thưa là tùy thuộc vào giai đoạn của hẹp môn vị, ói ra thức ăn mà không kèm dịch mật, thường có dấu óc ách buổi sáng, táo bón, toàn thân suy sụp nhanh, dạ dày có thể giãn to ở bụng trên hay có khi giãn đến hạ vị. BN cần được hồi sức đầy đủ trước khi phẫu thuật bán khẩn, có khi còn cắt được dạ dày nhưng cũng có khi quá trễ chỉ còn nối vị tràng. Lưu ý, các khối u ung thư ở phần thân vị, đáy vị hay ung thư thể thâm nhiễm lan tỏa (linitis plastica) có khi rất to và ung thư ở giai đoạn rất trễ nhưng thường không có hội chứng hẹp môn vị.

    Tắc tâm vị do ung thư vùng tâm vị hay gần tâm vị xâm lấn. BN suy sụp nhanh do không ăn uống được, nuốt khó, nuốt nghẹn, trớ ra thức ăn mới, đau vùng hõm ức. Cần phân biệt với ung thư thực quản, co thắt tâm vị hay hẹp môn vị bằng nội soi chẩn đoán, X-quang thực quản dạ dày cản quang. Phẫu thuật triệt để phức tạp hơn do phải cắt thêm một phần thực quản.

    Thủng dạ dày do ung thư ít gặp, thường xảy ra ở ung thư dạ dày thể loét. Ngoài các triệu chứng của thủng dạ dày, BN còn nổi bật với các triệu chứng thiếu máu, suy kiệt, có khi phát hiện được dấu dày thành dạ dày trên chẩn đoán hình ảnh, nhưng cũng có khi chỉ xác định được ung thư gây thủng khi mổ hay thậm chí khi có kết quả giải phẫu bệnh. Xử lý ngoại khoa lúc này gặp nhiều khó khăn do bệnh nhân kèm theo viêm phúc mạc, suy kiệt và phải mổ cấp cứu.

    Hiếm khi có ung thư dạ dày xâm lấn đường mật gây tắc mật hay xâm lấn đại tràng ngang gây tắc ruột. Tuy nhiên những ung thư tái phát sau cắt dạ dày có thể xâm lấn đầu tụy gây tắc mật hay di căn hạch rốn gan gây tắc mật, xâm lấn đại tràng ngang hay di căn ruột non gây tắc ruột, xâm lấn ra sau phúc mạc gây tắc niệu quản.

    Ung thư dạ dày có thể di căn đến các cơ quan như gan, phổi, não, xương…, gây nên các ung thư thứ phát và biến chứng ở các cơ quan này.

    1. Chẩn đoán

    Từ các dấu hiệu lâm sàng và cận lâm sàng nghi ngờ dù không đặc hiệu, hay tiền sử gia đình có người bị ung thư dạ dày, chẩn đoán xác định hầu hết được thực hiện nhờ nội soi dạ dày sinh thiết. Tuy nhiên, nếu nội soi dạ dày sinh thiết cho kết quả âm tính trong khi sự nghi ngờ ung thư vẫn còn thì chưa vội loại trừ. Cần nội soi sinh thiết lại đúng kỹ thuật và đủ số mẫu cần thiết để đánh giá. Có thể kết hợp thêm chụp X-quang dạ dày cản quang hay chụp CT scan để tránh bỏ sót ung thư. Có một số tình huống ung thư dạ dày chẩn đoán khó qua nội soi, như ung thư thể thâm nhiễm lan tỏa (plastica), việc nội soi sinh thiết một lần không phải lúc nào cũng chẩn đoán xác định ngay được, lúc này việc kết hợp X-quang hay CT scan là rất có ý nghĩa. Vai trò của chụp dạ dày cản quang ngày nay giảm dần nhờ sự kết hợp của nội soi dạ dày và chụp CT scan.

    Trên thực tế chẩn đoán K dạ dày hay chậm trễ và có thể bị bỏ sót do các biểu hiện lâm sàng không đặc hiệu và thường giống với các bệnh thông thường như viêm loét dạ dày, trào ngược dạ dày thực quản…, cộng với sự chủ quan của Bác sỹ lâm sàng không cho chỉ định nội soi dạ dày. Tuy nhiên nếu bám sát vào các dấu hiệu báo động như : rối loạn tiêu hóa kéo dài hơn bình thường và đáp ứng không rõ ràng với điều trị nội khoa, sụt cân, thiếu máu, xuất huyết tiêu hóa, nôn ói, hay bệnh viêm loét dạ dày đã biết trước nhưng gần đây đáp ứng kém với điều trị… mà cho chỉ định sớm nội soi dạ dày kèm sinh thiết thì phần lớn có thể chẩn đoán xác định được bệnh. Cũng cần lưu ý là có một tỷ lệ nhỏ các ung thư dạ dày tiến triển nhưng trên lâm sàng không có dấu hiệu báo động nào rõ rệt, cần khám kỹ lưỡng và có sự nhạy cảm lâm sàng để sớm chỉ định các cận lâm sàng mở rộng xác định chẩn đoán.

    Các ung thư dạ dày sớm hầu như không có dấu hiệu báo động nào trên lâm sàng, chẩn đoán xác định được thực hiện nhờ nội soi dạ dày tầm soát trên các đối tượng có yếu tố nguy cơ, siêu âm bề mặt niêm mạc dạ dày qua nội soi góp phần đánh giá giai đoạn ung thư trước khi can thiệp ngoại khoa.

    Đánh giá mức độ tiến triển của bệnh hay di căn dựa vào chụp CT scan là chính, hay kết hợp sinh thiết mô nghi ngờ di căn. Đánh giá giai đoạn TNM có vai trò rất quan trọng trong kế hoạch phẫu thuật mà cụ thể là xác định ung thư có còn cắt bỏ được hay không và phạm vi cắt bỏ đến đâu là tối ưu. Việc đánh giá giai đoạn này được thực hiện trước mổ và sẽ đánh giá lại chính xác hơn trong mổ.

    C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\20150927_172052.jpg

    Hình 2 : Sơ đồ đánh số vị trí hạch di căn trong ung thư dạ dày. ( Nguồn : John T. Langell, Sean J. Mulvihill; Gastric Adenocarcinoma And Other Gastric Neoplasms; Maingot’s Abdominal Operations 2013 )

    C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\20150927_172307.jpg

    Bảng 1 : Phân loại giai đoạn ung thư dạ dày theo TNM của Hiệp hội ung thư Hoa Kỳ (AJCC). ( Nguồn : Greene FL, Page DL, Fleming ID, et al. AJCC Cancer Staging Manual. 6th ed. Philadelphia, PA: JB Lippincott; 2002:111–118 )

    C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\20150927_172430.jpg

    Bảng 2 : Mô tả chi tiết nội dung từng giai đoạn của khối u dạ dày, hạch và di căn ( TNM ). ( Nguồn : Greene FL, Page DL, Fleming ID, et al. AJCC Cancer Staging Manual. 6th ed. Philadelphia, PA: JB Lippincott; 2002:111–118 )

    Chẩn đoán ung thư dạ dày cần được xác định rõ vị trí khối u ở đâu trên dạ dày, vì điều này liên quan trực tiếp đến giới hạn cắt dạ dày.

    Đánh giá độ biệt hóa của ung thư làm cơ sở để tiên lượng thời gian sống còn, nguy cơ tái phát, góp phần phát thảo kế hoạch phẫu thuật, hóa trị và xạ trị.

    Xác định mô học của ung thư da dày là ung thư biểu mô, lymphoma hay GIST để có kế hoạch phối hợp điều trị giữa phẫu thuật, hóa trị, xạ trị hay nghiệm pháp trúng đích.

    Cũng cần chẩn đoán các biến chứng nếu có để có kế hoạch điều trị toàn diện, đem lại kết quả tối ưu nhất cho BN.

    1. Điều trị

    Trước khi can thiệp phẫu thuật cần ổn định nội khoa bao gồm : điều chỉnh rối loạn nước điện giải, nhất là khi có hẹp môn vị, truyền máu nếu có thiếu máu. Nếu có suy dinh dưỡng nặng cần hỗ trợ dinh dưỡng tích cực bằng đường tiêu hóa tối đa có thể, phối hợp với đường tĩnh mạch thời gian khoảng 1 tuần trước phẫu thuật. Nếu dạ dày giãn to phù nề ứ đọng dịch và thức ăn cũ do hẹp môn vị thì cần đặt sonde mũi – dạ dày vài hôm trước phẫu thuật bán khẩn. Nếu có xuất huyết dạ dày do khối u không cầm được với điều trị nội thì cân nhắc phẫu thuật cấp cứu cắt dạ dày cầm máu.

    Phẫu thuật cắt dạ dày là phương cách duy nhất có thể điều trị triệt để ung thư biểu mô dạ dày. Tuy nhiên chỉ có 85% BN còn có thể phẫu thuật được, và chỉ còn ½ trong số đó có chỉ định cắt dạ dày bán phần hay toàn phần hiệu quả (giai đoạn I, II, III), 1/2 còn lại vì giai đoạn quá muộn (giai đoạn IV) mà chỉ áp dụng các biện pháp phẫu thuật tạm bợ như nối vị tràng hay mở hỗng tràng nuôi ăn. Trong số các trường hợp cắt được dạ dày thì chỉ ½ trường hợp là có khả năng phẫu thuật triệt để nhờ ở giai đoạn mà các tế bào ung thư chưa lan tràn ra khỏi diện cắt.

    Cắt dạ dày do ung thư bao gồm các nội dung : cắt phần dạ dày chứa khối u với các bờ cắt an toàn phía trên u ít nhất là 5 – 6cm và phía dưới u qua khỏi môn vị, có thể đến 3-4 cm của tá tràng nếu khối u ở gần môn vị, cắt toàn bộ mạc nối lớn, mạc nối nhỏ, nạo hạch lân cận (N1), hạch theo hệ mạch thân tạng, hạch rốn lách, hạch rốn gan, hạch quanh tụy, hạch dọc theo bó mạch mạc treo tràng trên, hạch theo động mạch kết tràng giữa (N2), hiếm khi cần đến nạo hạch dọc theo động mạch chủ bụng (N3), trong một số trường hợp cân nhắc cắt lách hay cắt một phần cơ quan lân cận nếu có ung thư xâm lấn. Phục hồi lưu thông tiêu hóa sau cắt dạ dày có thể theo kiểu Billroth I hay Billroth II, nhưng kiểu Billroth II an toàn hơn vì ít nguy cơ tắc miệng nối do ung thư tái phát tại chỗ và không bị áp lực phải chừa phần dạ dày lại đủ nhiều để nối trực tiếp với tá tràng.

    C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\20150928_235420.jpg

    Hình 3 : Sơ đồ nối vị tràng theo kiểu Billroth II sau cắt bán phần xa của dạ dày. ( Nguồn : John T. Langell, Sean J. Mulvihill; Gastric Adenocarcinoma And Other Gastric Neoplasms; Maingot’s Abdominal Operations 2013 )

    C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\20150928_235340.jpg

    Hình 4 : Sơ đồ nối vị tràng theo kiểu Billroth I sau cắt bán phần xa của dạ dày. ( Nguồn : John T. Langell, Sean J. Mulvihill; Gastric Adenocarcinoma And Other Gastric Neoplasms; Maingot’s Abdominal Operations 2013 )

    Việc đánh giá giai đoạn ung thư và chỉ định cắt dạ dày trước khi mở bụng không phải lúc nào cũng chính xác, do đó cần đánh giá lại chính xác hơn trong mổ và thay đổi quyết định ngoại khoa nếu cần thiết. Chính vì vậy nội soi ổ bụng thám sát đôi khi là một lựa chọn hợp lý để tránh mở bụng ra mà không cắt dạ dày được. Phẫu thuật nội soi cắt dạ dày kèm nạo hạch cũng có thể được áp dụng cho những ung thư dạ dày giai đoạn không quá muộn và thương tổn khá đơn giản.

    Khuynh hướng lan tràn ung thư dưới niêm mạc về phía trên của khối u cần được đánh giá chính xác trong mổ, nếu có điều kiện nên sinh thiết lạnh bờ diện cắt trên trước khi làm miệng nối, nếu có hiện diện tế bào ung thư thì phải mở rộng phạm vi cắt dạ dày lên trên.

    Cắt dạ dày toàn bộ khi khối u ở về phía tâm vị hay ung thư dạ dày lan tỏa (thể linitis plastica). Việc cắt lách kèm theo hay không đến nay vẫn còn bàn cãi. Tái lập lưu thông tiêu hóa bằng miệng nối thực quản – hỗng tràng theo kiểu Roux-en-Y. Việc tạo hình túi hỗng tràng để chứa thức ăn thay thế dạ dày bị cắt không có ý nghĩa về mặt dinh dưỡng mà còn làm tăng nguy cơ các biến chứng.

    C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\20150928_235142.jpg

    Hình 5 : Sơ đồ nối thực quản – hỗng tràng theo kiểu Roux-en-Y sau cắt dạ dày toàn bộ. ( Nguồn : John T. Langell, Sean J. Mulvihill; Gastric Adenocarcinoma And Other Gastric Neoplasms; Maingot’s Abdominal Operations 2013 )

    Đối với ung thư tâm vị, cắt bán phần dạ dày đoạn gần và một phần thực quản trên tâm vị, có thể kết hợp cắt lách, thực hiện miệng nối thực quản – dạ dày trong lồng ngực. Cuộc mổ thường gồm 2 thì : thì đầu mở bụng và thì sau mở lồng ngực bên phải phía sau.

    Ngày nay những ung thư dạ dày giai đoạn rất sớm (giai đoạn 0 hay 1A) với thương tổn nhỏ dưới 2cm khu trú chỉ ở lớp niêm mạc có thể được điều trị bằng cắt hớt dưới niêm mạc qua nội soi dạ dày ( Endoscopic submucosal Resection) mà không cần phẫu thuật cắt dạ dày.

    Ngoài phẫu thuật, điều trị hỗ trợ bằng hóa trị và xạ trị vẫn còn nhiều bàn cãi. Có thể áp dụng điều trị trước mổ với hóa trị, xạ trị, hay kết hợp hóa trị với xạ trị. Hiệu quả của điều trị tiền phẫu được đánh giá qua các khía cạnh như : đánh giá độ nhạy cảm với hóa chất của khối u làm cơ sở chuẩn bị cho hóa trị hậu phẫu, vai trò điều trị sớm các di căn xa vi thể, tác dụng phụ của mỗi liệu pháp, khả năng giảm bậc trong đánh giá giai đoạn ung thư sau điều trị tiền phẫu giúp tăng số bệnh nhân có khả năng phẫu thuật cắt bỏ triệt để.

    Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng phẫu thuật kết hợp với hóa trị hỗ trợ trước và sau phẫu thuật sẽ cho ra kết quả tiên lượng tốt hơn phẫu thuật đơn thuần. Hóa trị kết hợp xạ trị sau mổ làm tăng tỷ lệ sống còn của bệnh nhân sau phẫu thuật.

    Đối với các ung thư dạ dày tiến xa, hóa trị hỗ trợ cân nhắc sử dụng các hóa chất như doxorubicin hay fluorouracil nhưng kết quả có đáp ứng với mỗi loại thuốc trên BN chỉ khoảng 20%.

    1. Tiên lượng

    Nhìn chung tiên lượng sống sau 5 năm ung thư biểu mô dạ dày chỉ 12%, riêng nhóm ung thư dạ dày sớm được phẫu thuật triệt để thì tỷ lệ sống sau 5 năm lên đến 90%. Tỷ lệ sống còn sau 5 năm giảm dần khi giai đoạn của ung thư tăng lên, đến giai đoạn II còn 30%, giai đoạn III còn 10%, không BN nào giai đoạn IV sống sau 5 năm.

    Tử vong do K dạ dày có thể do ung thư di căn đến các cơ quan khác, do tắc nghẽn đường tiêu hóa, do chảy máu tiêu hóa dai dẵng và do cả suy mòn dần dần.

    1. Lymphoma dạ dày

    Lymphoma dạ dày là thương tổn ung thư nguyên phát mô lympho trong lớp niêm mạc dạ dày, chiếm chỉ 2% tổng số ung thư dạ dày, nhưng đứng thứ hai trong số các ung thư nguyên phát của dạ dày, chỉ sau ung thư biểu mô tuyến dạ dày chiếm đến 95%. Lymphoma dạ dày gần như tất cả là lymphoma loại non-Hodgkin, tế bào dòng B. Có khoảng 20% lymphoma dạ dày có kèm theo đồng thời lymphoma nguyên phát ở một cơ quan khác như lymphoma các hạch vùng cổ, hạch nách, hạch bẹn, hạch mạc treo, hạch sau phúc mạc, hạch trung thất, lách, ruột non hay tủy xương…

    Các triệu chứng chính là đau thượng vị và sụt cân, gần giống như ung thư biểu mô dạ dày. Dấu hiệu đặc trưng là khối u thường có kích thước lớn ở thời điểm bệnh được phát hiện, và kích thước của khối u liên quan không chặt chẽ với các triệu chứng khác của lymphoma dạ dày. Khối u ở thượng vị có thể sờ thấy trong 50% các trường hợp.

    Chụp X-quang dạ dày cản quang có thể phát hiện thương tổn, nhưng hay nhầm lẫn với ung thư biểu mô tuyến dạ dày hay các ổ loét lành tính. Nội soi dạ dày sinh thiết cho chẩn đoán chính xác trước mổ đến 75% các trường hợp. Nếu không có sự xác định của giải phẫu bệnh trước mổ có thể dẫn đến quyết định sai lầm của phẫu thuật viên khi nghĩ rằng đây là khối u ung thư biểu mô dạ dày có kích thước quá lớn và không còn khả năng phẫu thuật. CT scan có vai trò khá lớn trong chẩn đoán và đánh giá giai đoạn trước mổ, đôi khi sinh thiết tủy xương cũng cần thực hiện.

    Điều trị lymphoma dạ dày cần kết hợp linh hoạt cả hóa trị, xạ trị và phẫu thuật, tuy nhiên đến nay vẫn còn nhiều bàn cãi. Thông thường lymphoma dạ dày biệt hóa kém cần hóa trị dài ngày còn lymphoma dạ dày biệt hóa tốt cần xạ trị vùng bụng trước phẫu thuật. Hóa trị bổ sung cần được tiếp tục sau mổ cho những trường hợp có nguy cơ tái phát hay thương tổn lan rộng không thể cắt bỏ triệt để được. Phẫu thuật bao gồm cắt dạ dày, cắt lách khi tổn thương ung thư xâm lấn trực tiếp vào lách, đánh giá giai đoạn ung thư trong mổ bao gồm cả việc sinh thiết bằng kim hai thùy gan và các hạch dọc động mạch thân tạng và động mạch chủ. Nếu thương tổn lan đến thực quản hay tá tràng thì không cần thiết phải cắt bỏ các cơ quan này mà cần hóa trị bổ sung sau mổ.

    Tỷ lệ sống còn sau 5 năm khoảng 50%. Tỷ lệ này phụ thuộc vào giai đoạn của bệnh, độ xâm lấn của thương tổn vào các lớp của thành dạ dày và độ biệt hóa của lymphoma. Hầu hết tái phát xuất hiện trong vòng 2 năm sau phẫu thuật, 2/3 các trường hợp tái phát là ở các cơ quan ngoài ổ bụng.

    Rất khó phân biệt lymphoma với giả lymphoma dạ dày trước phẫu thuật. Đó là khối u mô lympho trong thành dạ dày với ổ loét trên bề mặt. Nó được cho là kết quả của đáp ứng viêm mãn tính. BN cũng có các triệu chứng như đau thượng vị, sụt cân, và hình ảnh khối u trên chẩn đoán hình ảnh. Điều trị giả lymphoma đơn giản chỉ là cắt bỏ và chẩn đoán chính xác dựa vào giải phẫu bệnh sau mổ, không cần hóa trị bổ sung vì chúng không phải là ung thư.

    1. Carcinoid ở dạ dày

    Carcinoid ở dạ dày là một dạng ung thư nguyên phát của dạ dày, phát sinh từ những tế bào có nguồn gốc thần kinh nội tiết, đó là các tế bào giống tế bào ưa crôm ruột (ECL) tồn tại trong lớp niêm mạc bài tiết acid ở thân vị và đáy vị, chiếm khoảng 1,8% các ung thư nguyên phát của dạ dày.

    Các triệu chứng thường gặp của carcinoid dạ dày là đau bụng, xuất huyết tiêu hóa và thiếu máu. Các triệu chứng ít gặp hơn là sụt cân, trào ngược dạ dày thực quản, hẹp môn vị hay tắc tâm vị, đôi khi có thể có triệu chứng ngứa, thở khò khè và ban đỏ ở da.

    Nội soi dạ dày sinh thiết đủ cơ sở để xác định chẩn đoán. Tuy nhiên để tăng độ chính xác cần sinh thiết nhiều vị trí ở hang vị, thân vị, đáy vị, dọc theo bờ cong lớn và bờ cong nhỏ. Những thương tổn phát triển dưới niêm mạc gây khó khăn cho sinh thiết qua nội soi, lúc này có thể phải dùng đến chọc sinh thiết bằng kim nhỏ (FNA) dưới hướng dẫn của siêu âm qua nội soi. Các xét nghiệm sinh hóa góp phần chẩn đoán và phân loại làm cơ sở cho điều trị và tiên lượng.

    C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\20150929_114555.jpg

    Bảng 3 : Bảng phân loại các type ung thư của carcinoid dạ dày. ( Nguồn : John T. Langell, Sean J. Mulvihill; Gastric Adenocarcinoma And Other Gastric Neoplasms; Maingot’s Abdominal Operations 2013 )

    Điều trị carcinoid dạ dày dựa vào phân loại và phạm vi lan tràn của bệnh. Các tổn thương type I có kích thước dưới 1cm và không quá 6 thương tổn khu trú ở lớp niêm mạc và dưới niêm mạc trong dạ dày có thể được cắt và theo dõi qua nộ soi dạ dày. Các thương tổn phức tạp hơn của type I có chỉ định cắt da dày bán phần và cần kết hợp cắt hang vị. Các thương tổn type II tùy phạm vi lan rộng mà có chỉ định cắt u gastrin, hay cắt dạ dày bán phần hay toàn phần. Các thương tổn type III có độ ác tính cao được điều trị phối hợp phẫu thuật với hóa trị giống như ung thư biểu mô dạ dày.

    Đối với các tổn thương di căn, có thể phối hợp điều trị hỗ trợ với hóa trị, xạ trị hay liệu pháp chất đồng đẳng somatostatin, nhưng hiệu quả còn hạn chế.

    1. GIST (gastrointestinal stromal tumor) ở dạ dày

    GIST là những khối u ác tính mô đệm phát triển ở dưới lớp niêm mạc đường tiêu hóa, trước đây hay gọi là leiomyosarcomas. Nó có thể phát triển thành một khối lớn và thường biểu hiện bằng triệu chứng xuất huyết tiêu hóa khi tổn thương phá thủng lớp niêm mạc bao phủ trên bề mặt khối u. Khối u thường có một ổ loét trung tâm do hoại tử ở vùng cuối cùng của tưới máu. Trong phần lớn các trường hợp khối u thường hiện diện ở phần gần của dạ dày.

    GIST có thể phát triển vào trong lòng dạ dày, nhô lên trên bề mặt của niêm mạc hay phát triển ra ngoài tạo nên u nhú vào trong khoang phúc mạc. GIST phát triển lan tràn bằng sự xâm lấn trực tiếp vùng lân cận hay di căn theo đường máu. CTscan giúp ích rất nhiều cho chẩn đoán.

    Khối u GIST phải được cắt bỏ triệt để, và nếu điều kiện kỹ thuật cho phép thì việc cắt kết hợp các tổn thương di căn sẽ làm nâng cao kết quả điều trị.

    Tỷ lệ sống còn sau 5 năm là 20%. Tiên lượng của bệnh có liên quan đến kích thước và phân loại khối u, hình thái thương tổn ở nhiễm sắc thể.

    GIST không đáp ứng với xạ trị, nhưng đáp ứng với liệu pháp nhắm trúng đích sau khi có kết quả xét nghiệm sinh học phân tử. Imatinib mesylate (Gleevec) tỏ ra khá hiệu quả. Nó được chỉ định khi mầm bệnh lan tràn và cũng được nghiên cứu điều trị như một điều trị hỗ trợ sau phẫu thuật.

    1. Polyp dạ dày

    Polyp dạ dày bắt đầu là những thương tổn lành tính, thường gặp ở người lớn tuổi, hay hiện diện ở phần xa của dạ dày, có thể yên lặng hay có triệu chứng. Một tỷ lệ nhỏ của polyp dạ dày có thể liên quan đến ung thư dạ dày trong quá trình phát triển. Do đó bất cứ khi nào phát hiện polyp dạ dày chúng ta cần phải khảo sát để loại trừ ung thư dạ dày.

    Về mô học, polyp dạ dày được phân làm 3 loại chính : polyp tăng sản (hyperplastic), polyp u tuyến (adenomatous), và polyp dạng viêm (inflammatory). Ngoài ra còn có các loại polyp ít gặp hơn như polyp tuyến lạc chỗ (heterotopic), polyp dạng u mô thừa (hamartomatous) và các thương tổn dạng polyp hiếm gặp hơn như leiomyoma hay các khối u carcinoid.

    Polyp tăng sản là sự phát triển quá mức của biểu mô bình thường, nó chiếm đa số, khoảng 80% các trường hợp. Chúng không phải là khối u và không có mối liên quan với ung thư dạ dày. Polyp dạng viêm có rất ít nguy cơ chuyển thành ác tính.

    Polyp dạ dày dạng u tuyến tuy ít gặp, chiếm khoảng 10-15% các trường hợp, nhưng cần lưu ý vì có khoảng 30% của dạng này có chứa mầm mống sinh ung thư biểu mô tuyến dạ dày. Ngay trong số các polyp u tuyến dạ dày lành tính cũng có đến 20% BN có nguy cơ bị ung thư biểu mô tuyến ở một nơi khác nào đó trong dạ dày. Tần suất ung thư hóa polyp u tuyến tăng lên theo kích thước của polyp. Những polyp có cuống và kích thước nhỏ hơn 2cm đường kính thường không ác tính. Khoảng 10% các polyp u tuyến lành tính có thể phát triển thành ung thư trong suốt thời gian tồn tại của nó.

    Bệnh nhân có polyp dạ dày có thể thiếu máu nhẹ do quá trình chảy máu mạn tính từ polyp hay rối loạn hấp thu sắt. Hơn 90% BN thiếu acid HCL trong dịch vị. Hấp thu vitamin B12 sụt giảm trong 25% BN. Triệu chứng lâm sàng polyp dạ dày thường mơ hồ và thường được phát hiện tình cờ khi soi dạ dày.

    Các polyp dạ dày cần được cắt bỏ qua nội soi dạ dày và làm xét nghiệm giải phẫu bệnh. Đối với các polyp quá lớn và không có cuống mà không thể cắt trọn qua nội soi được thì cần sinh thiết trước khi quyết định phẫu thuật, nhưng tốt nhất là mở dạ dày cắt trọn polyp và sinh thiết lạnh để có kết quả ngay. Nếu polyp được xác định là đã ung thư, cắt dạ dày được chỉ định. Những polyp lành tính nhưng không cắt được qua nội soi dạ dày thì cũng cần cắt bỏ qua mở dạ dày và làm sinh thiết lại.

    Cắt bán phần xa dạ dày được chỉ định khi có đa polyp tập trung ở phần xa dạ dày. Nếu có khoảng 10-20 polyp rải rác khắp dạ dày, chúng ta sẽ cắt hang vị và qua đó cắt hết các polyp còn lại trong dạ dày. Cắt dạ dày toàn bộ có thể được chỉ định trong bệnh đa polyp dạ dày lan tỏa có triệu chứng.

    Mặc dù polyp dạ dày tái phát sau khi cắt trọn hết là không nhiều, nhưng những BN polyp dạ dày cần được theo dõi trong thời gian dài bởi họ có nguy cơ thiếu máu mạn và một nguy cơ nhỏ ung thư dạ dày về sau, nhất là polyp có kích thước lớn hay polyp thể u tuyến.

    TỪ KHÓA : ung thư, dạ dày, biểu mô, lymphoma, carcinoid, GIST

    CÂU HỎI LƯỢNG GIÁ :

    1. Đặc điểm nào sau đây đúng nhất với ung thư dạ dày tế bào nhẫn :
    2. Trên tiêu bản hầu hết các tế bào có dạng nhẫn.
    3. Thường gặp ở nam nhiều gấp đôi nữ.
    4. Thường gặp ở phụ nữ tuổi tương đối trẻ.
    5. Tuổi thường gặp nhất là 63 tuổi.
    6. Yếu tố nào sau đây không thuộc nhóm các yếu tố nguy cơ gây ung thư dạ dày :
    7. Helicobacter pylori.
    8. Rượu.
    9. Thuốc lá.
    10. Chế độ ăn quá nhiều muối và tinh bột.

    1. Ung thư dạ dày thường gặp nhất là carcinoma. Loại thương tổn nào ở dạ dày sau đây không thuộc nhóm các ung thư ít gặp của dạ dày :
    2. Lymphoma.
    3. Carcinoid.
    4. Polyp.
    5. GIST .

    1. Trong các nhóm carcinoma dạ dày, nhóm thương tổn hình thái học nào sau đây gây khó khăn nhất cho chẩn đoán, thường dẫn đến chẩn đoán trễ và có tiên lượng xấu nhất :
    2. Ung thư dạng loét.
    3. Ung thư dạng polyp.
    4. Ung thư dạng tiến triển.
    5. Ung thư dạng thâm nhiễm (plastica).
    6. Nhận định nào sau đây là đúng nhất trong tiếp cận chẩn đoán ung thư dạ dày :
    7. Các dấu hiệu báo động ung thư dạ dày thường là đặc hiệu.
    8. Các dấu hiệu báo động ung thư dạ dày xuất hiện rõ ràng khi bệnh đã ở vào các giai đoạn sau.
    9. Khi khám lâm sàng cẩn thận và hệ thống, một số dấu thực thể thường phát hiện được ngay khi ung thư ở giai đoạn chưa muộn.
    10. Chỉ định nội soi dạ dày sinh thiết khi lâm sàng có các dấu hiệu tương đối rõ ràng.
    11. Khi có một số dấu hiệu lâm sàng, xét nghiệm máu và phân nghi ngờ ung thư dạ dày nhưng nội soi dạ dày sinh thiết trả lời viêm dạ dày mạn tính, công việc tiếp theo nên làm có thể là :
    12. Nội soi dạ dày lại và sinh thiết đúng kỹ thuật.
    13. Chụp X quang dạ dày cản quang.
    14. Chụp CT scan bụng cản quang.
    15. Tất cả đều đúng.
    16. Biến chứng thường gặp nhất của ung thư thân vị là :
    17. Thiếu máu.
    18. Hẹp môn vị.
    19. Thủng dạ dày.
    20. Vàng da tắc mật.
    21. Trong điều trị ung thư dạ dày không còn ở giai đoạn sớm, nhưng còn khả năng phẫu thuật được, khuyến cáo nào sau đây là không phù hợp :
    22. Phẫu thuật cắt dạ dày là cách duy nhất có thể điều trị triệt để.
    23. Nếu cắt dạ dày bán phần xa thì nên nối theo kiểu Billroth II để hạn chế biến chứng tắc miệng nối khi K tái phát.
    24. Nếu cắt dạ dày bán phần xa thì nên nối theo kiểu Billroth I để phòng các biến chứng như hội chứng quai đến hay hội chứng Dumping.
    25. Nên kết hợp phẫu thuật với hóa trị và xạ trị để nâng cao kết quả điều trị và cải thiện tiên lượng.
    26. Đặc điểm nào sau đây là không đúng đối với lymphoma dạ dày :
    27. Thường hiếm gặp.
    28. Khối u lymphoma dạ dày trên lâm sàng thường lớn hơn và sờ được dễ hơn khối u do carcinoma dạ dày.
    29. Chẩn đoán xác định trong khá nhiều trường hợp phải chờ đợi đến kết quả giải phẫu bệnh sau mổ.
    30. Tiên lượng xấu hơn carcinoma dạ dày.
    31. Đặc điểm nào sau đây là không đúng đối với GIST ở dạ dày :
    32. Triệu chứng thường gặp là xuất huyết tiêu hóa.
    33. Nếu có biến chứng, hẹp môn vị là hay gặp.
    34. Ngoài phẫu thuật, nghiệm pháp nhắm trúng đích với Imatinib mesylate góp phần cải thiện đáng kể kết quả điều trị.
    35. Tiên lượng tốt hơn carcinoma dạ dày.

    TÀI LIỆU THAM KHẢO

    1. Gerard M. Doherty, Lawrence W. Way; ( 2010); Stomach and Duodenum; Current Diagnosis and Treatment Surgery; 13th Edition, pp. 501-505.
    2. Lan S. Soriano, Daniel T. Dempsey; ( 2013); Benign Gastric Disorders; Maingot’s Abdominal Operations 2013, pp. 458.
    3. John T. Langell, Sean J. Mulvihill; (2013); Gastric Adenocarcinoma And Other Gastric Neoplasms; Maingot’s Abdominal Operations 2013, pp. 463-485.

  • BÀI GIẢNG TẮC RUỘT CẬP NHẬT MỚI NHẤT

    TẮC RUỘT

    ThS Phạm Văn Nhân

    1. ĐẠI CƯƠNG

    Sự di chuyển các chất trong lòng ruột như hơi, thức ăn đang được tiêu hóa, dịch tiêu hóa, chất thải trong quá trình tiêu hóa, hấp thu và thải trừ thông thường được thực hiện là nhờ sự hiện diện đồng thời của 2 yếu tố: sự thông suốt trong lòng ruột và lực đẩy của nhu động ruột. Khi một trong hai yếu tố này sụt giảm đáng kể hay mất đi thì sẽ gây nên bán tắc ruột hay tắc ruột hoàn toàn. Tắc ruột là một hội chứng mà ở đó có sự ngưng trệ hoạt động lưu thông các chất chứa trong lòng ruột. Sự ngưng trệ này có thể xảy ra ở một hay nhiều điểm từ góc Treitz đến hậu môn do nhiều nguyên nhân khác nhau.

    Theo khái niệm trên, tắc ruột được chia thành 2 nhóm chính:

    • Tắc ruột cơ năng hay còn gọi là liệt ruột (adynamic ileus) là khi có thương tổn thần kinh cơ dẫn đến giảm đáng kể hay mất nhu động ruột mặc dù lòng ruột vẫn còn thông suốt.
    • Tắc ruột cơ học (mechanical obstruction) hàm ý có yếu tố cản trở cơ học từ trong lòng ruột, trên thành ruột, hay từ ngoài tác động lên thành ruột làm cản trở sự lưu thông các chất trong lòng ruột. Sự không thông suốt này nếu hoàn toàn thì gây nên tắc ruột, còn nếu chỉ một phần thì gây nên bán tắc ruột. Dựa trên đặc điểm thương tổn gây tắc ruột và thương tổn mạch máu mạc treo nuôi ruột khi tắc xảy ra mà tắc ruột cơ học được phân thành 3 nhóm nhỏ:

    + Tắc ruột đơn thuần (simple obstruction): khi thương tổn đơn giản chỉ là một sự bít tắc lòng ruột, mạch máu mạc treo đến nuôi ruột không bị hư hại, các chất ứ trong lòng ruột có thể dâng lên phía trên, điều này làm quá trình hư hại thành ruột diễn ra chậm hơn, ví dụ như tắc ruột do một khối u ở thành ruột có kích thước lớn làm lấp lòng ruột, tắc ruột do u bã thức ăn, tắc ruột do dính làm ruột gập góc…

    + Tắc ruột thắt nghẹt (strangulation obstruction): khi thương tổn không chỉ là sự bít tắc lòng ruột, mà mạch máu mạc treo đến nuôi đoạn ruột đó cũng bị hư hại do thắt nghẹt, dẫn đến hoại tử thành ruột một cách nhanh chóng, ví dụ như tắc ruột do xoắn ruột, tắc ruột do lồng ruột, tắc ruột do thoát vị bẹn nghẹt …

    + Tắc ruột quai kín (closed loop obstruction): khi lòng ruột bị bít tắc ít nhất ở 2 vị trí. Ví dụ như tắc ruột do u đại tràng, khi đó một ví trí tắc ở phía dưới là chỗ khối u, ví trí tắc ở phía trên là do van hồi manh tràng ở trạng thái còn bảo tồn chức năng (mở ra để tống hơi và dịch vào manh tràng, sau đó đóng lại không cho dịch phân và hơi trong đại tràng dâng lên ruột non), điều này làm tăng nhanh áp lực trong lòng ruột, vi khuẩn trong lòng ruột phát triển nhanh, thành ruột nhanh chóng bị thiếu dưỡng, nhiễm trùng và hoại tử mặc dù mạch máu mạc treo đến nuôi ruột vẫn được bảo tồn. Ví trí vỡ thường gặp nhất là ở manh tràng (định luật Laplace), khi đường kính của manh tràng gia tăng cấp tính đến 10-12cm thì nguy cơ vỡ là rất lớn. Tắc ruột quai kín có thể kết hợp với tắc ruột thắt nghẹt làm cho quá trình hoại tử ruột càng nhanh hơn, ví dụ thư tắc ruột do xoắn ruột.

    Dựa theo vị trí tắc trên chiều dài của ruột, phân làm 2 nhóm:

    • Tắc ruột cao: vị trí tắc ở ruột non, trong nhóm này còn phân ra tắc ruột non đoạn gần, tắc ruột non đoạn giữa và xa, với các đặc điểm triệu chứng học khác nhau.
    • Tắc ruột thấp: vị trí tắc từ manh tràng đến ống hậu môn, chiếm 15% các tắc ruột cơ học ở người lớn.

    Hội chứng giả tắc (pseudo-obstruction) đại tràng hay còn được gọi là hội chứng Ogilvie, với sự phình to của đại tràng và các biểu hiện của tắc đại tràng, nhiễm trùng, nhưng hoàn toàn không có sự hiện diện của yếu tố tắc nghẽn cơ học. Hội chứng giả tắc đại tràng diễn ra cấp tính và phức tạp nhưng đến nay nguyên nhân chính xác vẫn chưa được rõ.

    1. NGUYÊN NHÂN

      1. NGUYÊN NHÂN TẮC RUỘT CƠ HỌC

    2.1.1 Nguyên nhân từ bên ngoài thành ruột

    Do dính: Tắc ruột do dính là tình huống tắc ruột thường gặp nhất ở ruột non, hiếm khi xảy ra ở ruột già. Hầu hết các trường hợp tắc ruột do dính xảy ra sau phẫu thuật bụng hay do viêm ở người lớn, một số ít tắc ruột do dính bẩm sinh ở trẻ nhỏ. Dây dính thường gây tắc ruột đơn thuần nhưng cũng có thể gây nên xoắn ruột (tắc ruột thắt nghẹt).

    – Thoát vị: Thoát vị nghẹt gây tắc ruột thắt nghẹt hay gặp ở các vị trí như thoát vị bẹn, thoát vị đùi, thoát vị rốn, thoát vị qua chỗ hở cân cơ thành bụng do vết mổ cũ, thoát vị bịt. Thoát vị nội nghẹt ít gặp hơn, các lỗ thoát vị nội thường hình thành trong ổ bụng sau phẫu thuật, hiếm khi là các khe tự nhiên sẳn có.

    – Xoắn ruột: Xoắn ruột gây tắc ruột thắt nghẹt, có thể xảy ra ở ruột non, manh tràng hay đại tràng chậu hông…

    – Các khối u chèn ép từ bên ngoài: Các khối u lành hoặc ác tính, ổ áp-xe hoặc khối máu tụ trong xoang bụng gây chèn ép ruột từ bên ngoài tạo nên tắc ruột đơn thuần.

    2.1.2. Nguyên nhân ở trên thành ruột

    – Các khối u lành tính hay ác tính ở ngay trên thành ruột có thể làm bít tắc lòng ruột gây nên tắc ruột đơn thuần, u ác tính đại tràng là nguyên nhân gây tắc đại tràng thường gặp nhất. Cũng có khi khối u này đóng vai trò như một điểm khởi đầu của lồng ruột, khi đó gây nên tắc ruột thắt nghẹt.

    – Lồng ruột: thường gặp nhất ở trẻ nhỏ, do bất thường trong nhu động ruột mà không kèm theo thương tổn thực thể nào, làm quai ruột này lồng vào quai ruột kế cận và gây nên tắc ruột thắt nghẹt. Lồng ruột hiếm khi gặp ở người lớn, nhưng nếu xảy ra thì thường có thương tổn thực thể đi kèm như polyp hay khối u ở ruột.

    – Bệnh ruột viêm: thương tổn viêm nhiễm mãn tính từng vùng (regional enteritis) ở thành ruột và phản ứng xơ hoá làm hẹp lòng ruột gây nên tắc ruột đơn thuần, ví dụ như lao ruột, bệnh Crohn, bệnh viêm ruột tăng bạch cầu ái toan, viêm túi thừa đại tràng tạo thương tổn giả u gây tắc, bệnh xơ nang ở đoạn cuối hồi tràng và đại tràng phải …

    – Chít hẹp thành ruột do thiếu máu, chiếu xạ, hẹp miệng nối sau mổ, bất sản thành ruột bẩm sinh ở trẻ sơ sinh… gây nên tắc ruột đơn thuần.

    – Khối máu tụ tự hình thành trong thành ruột ở những bệnh nhân dùng thuốc kháng đông, gây nên tắc ruột đơn thuần.

    2.1.3. Nguyên nhân nằm trong lòng ruột

    – Các nguyên nhân nằm trong lòng ruột gây tắc ruột đơn thuần như phân su ở trẻ sơ sinh, búi giun đủa ở trẻ lớn, khối phân cứng ở người lớn tuổi hay người nằm một chỗ gây tắc đại tràng, thuốc cản quang barium đóng cục, bã thức ăn ở người mất khả năng nhai hay đã cắt dạ dày…

    – Dị vật đường tiêu hóa thường di chuyển đến gây tắc ruột ở cuối hồi tràng, vì ở đây khẩu kính ruột nhỏ nhất.

    – Sỏi mật: một viên sỏi lớn túi mật có thể đi vào ruột qua lỗ rò túi mật – tá tràng để gây nên tắc ruột đơn thuần ở ruột non.

    2.2. NGUYÊN NHÂN TẮC RUỘT CƠ NĂNG

    Tắc ruột cơ năng hay còn gọi là liệt ruột chiếm khoảng 5 – 10 % các trường hợp tắc ruột, có rất nhiều nguyên nhân khác nhau:

    • Tất cả các nguyên nhân gây viêm phúc mạc như thủng dạ dày, viêm ruột thừa vỡ, viêm tuỵ cấp, viêm phúc mạc mật…
    • Liệt ruột phản xạ có thể gặp trong chấn thương cột sống, cơn đau quặn thận, chấn thương hệ niệu, vỡ xương chậu, tụ máu sau phúc mạc.
    • Thiếu máu cấp và huyết khối mạch máu mạc treo cũng làm liệt ruột.
    • Rối loạn chuyển hoá nội tiết: giảm kali máu, tăng canxi máu, toan chuyển hoá, tiểu đường, thiểu năng tuyến giáp.
    • Một số thuốc gây liệt ruột: dẫn chất của thuốc phiện, kháng cholinergic…
    • Liệt ruột trong một số bệnh toàn thân: rối loạn chuyển hóa porfirin, xơ cứng bì.
    • Tổn thương các hạch thần kinh ở thành đại tràng trong bệnh phình đại tràng bẩm sinh trẻ em (Hirschsprung).
    • Các tổn thương thần kinh cơ lan toả có thể gây ra các rối loạn vận động của ruột được gọi chung là giả tắc ruột không rõ nguyên nhân. Trong đó hội chứng Ogilvie là một thể đặc biệt, đặc trưng sự bởi giãn đại tràng cấp không do tắc nghẽn cơ học.
    1. SINH LÝ BỆNH

    • Đoạn ruột trên chỗ tắc giãn to, chứa dịch và hơi, tăng nhu động. Giai đoạn sớm, hơi chủ yếu là do nuốt vào, trong đó có khí ni-tơ hấp thu rất kém qua niêm mạc. Giai đoạn sau đó, khi vi khuẩn trong quai ruột ứ đọng phát triển mạnh mẽ, hiện tượng lên men xảy ra, nhiều loại khí khác được sinh ra. Tất cả làm bụng BN ngày càng chướng. Bụng chướng đẩy cơ hoành lên cao làm hạn chế hô hấp, gây suy hô hấp.
    • Trong tắc ruột, một khối lượng lớn dịch từ khoang ngoại bào thoát vào trong lòng ruột và từ thanh mạc ruột đi vào khoang phúc mạc. Dịch đổ đầy lòng các quai ruột trên chỗ tắc do sự hấp thu muối và nước ở ruột bị đình trệ, ngược lại có sự tăng bài tiết dịch vào lòng ruột. Cùng với ói, tất cả làm tăng sự mất nước và điện giải cho BN. Giảm thể tích tuần hoàn dẫn đến suy đa cơ quan, và là nguyên nhân gây tử vong dù BN chỉ với tắc ruột đơn thuần.
    • Các hoạt chất trung gian (như endotoxin, prostaglandins) được sinh ra từ quá trình sinh sôi nẩy nở của vi khuẩn trong dịch ứ đọng ở các quai ruột bị tắc gây nên các tác hại trong cơ chế bệnh sinh.
    • Các cơn nhu động ruột có thể nghe được là biểu hiện quai ruột trên chỗ tắc cố gắng đẩy các chất ứ đọng qua chỗ tắc. Khi bệnh tiến triển, các chất nôn ói trở nên bẩn hơn và gần giống như phân, nhất là với tắc ruột đoạn xa.
    • Sự sinh sôi nẩy nở của vi khuẩn trong lòng ruột cùng với sự tổn hại hàng rào bảo vệ ở niêm mạc ruột dẫn đến hiện tượng chuyển vị vi khuẩn từ lòng ruột vào các hạch bạch huyết mạc treo và vào máu dẫn đến biểu hiện nhiễm trùng toàn thân. Điều này không chỉ xảy ra nhanh với tắc ruột thắt nghẹt mà còn xảy ra với cả tắc ruột đơn thuần.
    • Nhồi máu ruột là một mối đe dọa rất sớm trong tắc ruột thắt nghẹt và tắc ruột quai kín, và cũng cần chú ý trong tất cả các tắc ruột cơ học hoàn toàn nào. Thoát vị bẹn nghẹt và xoắn ruột là các ví dụ điển hình cho cơ chế thắt nghẹt mạch máu mạc treo đến nuôi ruột và bít tắc lòng ruột. Khi mạc treo bị thắt nghẹt, dòng chảy trong tĩnh mạch bị ảnh hưởng trước động mạch. Thành ruột bị nhồi máu sẽ thoát máu vào lòng ruột và khoang phúc mạc, và có thể dẫn đến thủng ruột. Các chất chứa trong lòng ruột là các sản phẩm của vi khuẩn và độc tố của nó, mô hoại tử và máu. Một số chất dịch này có thể đi vào vòng tuần hoàn qua con đường bạch mạch của ruột hay hay hấp thu từ khoang phúc mạc. Sốc nhiễm trùng nhiễm độc có thể xảy ra.
    • Nhồi máu ruột rất hiếm xảy ra với tắc ruột cơ năng, nếu có nó phải đi chung với hiện tượng tăng áp lực ổ bụng đáng kể hay nhiễm trùng trong các quai ruột. Trong tắc ruột cơ năng, khả năng hấp thu ở niêm mạc ruột và tưới máu cho thành ruột được bảo tồn rất lâu.
    • Nếu tắc ruột diễn tiến kéo dài, thường là liệt ruột cơ năng, ví dụ như trong viêm tụy cấp, hay bán tắc ruột cơ học, biến chứng suy ruột có thể xảy ra và kéo theo tình trạng suy dinh dưỡng.
    1. TRIỆU CHỨNG VÀ CHẨN ĐOÁN TẮC RUỘT CƠ HỌC

    Các triệu chứng chung thường gặp trong tắc ruột là: đau bụng từng cơn, nôn ói, trung đại tiện, chướng bụng, gõ vang, âm ruột tăng, dấu rắn bòquai ruột nổi, dấu mất nước điện giải, nhiễm trùng nhiễm độc, X-quang bụng đứng có các mức hơi nước hay chuổi tràng hạt, CTscan có điểm chuyển tiếp. Tuy nhiên, tùy từng vị trí tắc, cơ chế tắc ruột và giai đoạn của bệnh mà các triệu chứng có biểu hiện chi tiết khác nhau.

      1. Tắc ruột đơn thuần

    4.1.1. Tắc ruột non đoạn gần

    • Nôn ói xuất hiện sớm và thường xuyên, nôn ra thức ăn và dịch mật, hiếm khi nôn ra dịch bẩn ngay cả khi tắc ruột vào giai đoạn muộn.
    • Khó chịu ở vùng bụng trên hơn là đau bụng cơn.
    • Bí trung đại tiện xuất hiện rất muộn, thường chẩn đoán được xác định trước khi có dấu hiệu này.
    • Chướng bụng hầu như không có. Tìm kiếm dấu vết mổ cũ nếu có.
    • Dấu hiệu sinh tồn có thể bình thường trong giai đoạn sớm, nhưng sau đó dấu mất nước và điện giải tăng dần, nhiệt độ bình thường hay tăng nhẹ.
    • X-quang bụng đứng: dấu ruột non giãn và mức hơi – nước rất hạn chế hay không xuất hiện.
    • X-quang ruột non cản quang: khung tá tràng và đoạn đầu hỗng tràng trên chỗ tắc giãn rộng, thuốc cản quang ứ đọng và không qua được chỗ tắc hay lèn qua một khe nhỏ gián tiếp gợi ý nguyên nhân gây tắc.
    • CTscan bụng: khung tá tràng và đoạn đầu hỗng tràng trên chỗ tắc giãn rộng, dưới chỗ tắc ruột xẹp, lộ ra điểm chuyển tiếp và có thể thấy được nguyên nhân gây tắc.
    • Xét nghiệm máu giai đoạn sớm thường bình thường, giai đoạn sau có hiện tượng cô đặc máu, tăng bạch cầu, rối loạn điện giải, amylase máu tăng nhẹ.

    4.1.2. Tắc ruột non đoạn giữa và xa

    • Đau bụng từng cơn quanh rốn hay khu trú. Các cơn đau theo kiểu co thắt tăng lên từng hồi rồi giảm xuống, kéo dài từ vài giây đến vài phút, và lặp lại sau vài phút. Giữa các cơn đau BN hết đau hoàn toàn.
    • Nôn ói xuất hiện sau cơn đau một khoảng thời gian thay đổi tùy vị trí tắc. Nếu tắc càng xa, nôn có thể xuất hiện sau rất nhiều giờ và chất nôn càng bẩn giống phân.
    • Bí trung đại tiện cuối cùng rồi cũng xảy ra mặc dù trước đó BN có trung đại tiện được sau mỗi cơn đau.
    • Chướng bụng xuất hiện rõ khi tắc ở đoạn xa. Tìm xem có vết mổ cũ không ? Tắc ruột do dính là nguyên nhân phổ biến nhất của tắc ruột non.
    • Dấu quai ruột nổi, dấu rắn bò của các quai ruột trên chỗ tắc có thể nhìn thấy được ở những BN gầy có thành bụng mỏng.
    • Nghe thấy tần suất nhu động ruột tăng, cường độ tăng, âm sắc cao. Dấu hiệu này đi kèm với những cơn co thắt ruột. Dấu hiệu này giảm và mất khi tắc ruột cơ học vào giai đoạn trễ hay trong tắc ruột cơ năng.
    • Ấn bụng mềm và đau vừa phải. Thăm trực tràng không phát hiện gì.
    • Gõ bụng thường vang, do các quai ruột phía trên chỗ tắc chứa nhiều hơi.
    • Dấu hiệu sinh tồn có thể bình thường trong giai đoạn sớm, nhưng sau đó dấu mất nước và điện giải tăng dần, nhiệt độ bình thường hay tăng nhẹ.
    • Xét nghiệm máu giai đoạn sớm thường bình thường, giai đoạn sau có hiện tượng cô đặc máu, tăng bạch cầu, rối loạn điện giải, amylase máu tăng nhẹ, suy thận.
    • X-quang bụng đứng: ruột non giãn, có các mức hơi – nước chân rộng, nếp niêm mạc ngang qua khẩu kính ruột khi chưa quá muộn, xếp chồng lên nhau từ hố chậu phải lên hạ sườn trái. Khi nhu động ruột còn mạnh, ta thấy 2 chân của một quai ruột chênh nhau, khi nhu động giảm hay liệt ruột thì 2 chân nằm ngang bằng nhau. Trong giai đoạn sớm hay tắc ruột quai kín, hay khi các quai ruột chứa đầy dịch và ít hơi, các dấu này còn mơ hồ hay chưa xuất hiện. Lúc này có thể thấy dấu chuổi tràng hạt. Không còn hơi trong đại tràng ngoại trừ trường hợp BN vừa mới thụt tháo, nội soi đại tràng hay bán tắc ruột.

    clip_image002

    • CTscan bụng: nhiều quai ruột non trên chỗ tắc giãn rộng và có mức hơi nước, dưới chỗ tắc ruột xẹp, lộ ra điểm chuyển tiếp và có thể thấy được nguyên nhân gây tắc.
    • Siêu âm ít có giá trị trong chẩn đoán tắc ruột. Trong tắc ruột non có thể thấy các quai ruột giãn nằm kề quai ruột xẹp, các quai ruột giãn tăng nhu động. Siêu âm có thể phát hiện nguyên nhân tắc ruột như khối u hay lồng ruột.

    4.1.3. Tắc đại trực tràng

    • Thường diễn tiến từ từ, từ bán tắc đến tắc.
    • Đau bụng co thắt vùng dưới rốn, có thể trội cơn nhưng cường độ vừa phải. Nếu đau ở hố chậu trái thì bắt nguồn từ đại tràng sigmoid.
    • Buồn nôn hay nôn xuất hiện muộn, không thường xuyên nếu van hồi manh tràng còn bảo tồn. Nếu van này mất chức năng, BN có triệu chứng giống tắc ruột non đoạn xa, ói ra dịch phân sau đó.
    • Bí trung đại tiện xuất hiện sớm và là dấu hiệu đặc trưng trong tắc đại trực tràng, trước đó BN có thể có dấu rối loạn đại tiện, táo bón hay đại tiện nhiều lần với phân có đàm nhầy hay máu.
    • Chướng bụng tăng dần, dấu rắn bò hay quai ruột nổi có thể nhìn thấy nếu thành bụng mỏng.
    • Nghe được nhu động ruột tăng, cường độ và âm sắc cao, và có thể cùng đồng thời với co thắt ruột.
    • Khám bụng mềm, căng, ấn đau tức khi chưa muộn, có thể sờ được u đại tràng.
    • Gõ bụng thường vang, do các quai ruột phía trên chỗ tắc chứa nhiều hơi.
    • Thăm trực tràng rỗng, có khi sờ được u trực tràng hậu môn gây tắc ruột, có khi có máu dính găng. Trong tắc ruột do u phân, sờ được các khối phân cứng lấp đầy bóng trực tràng.
    • Toàn thân biểu hiện dấu mất nước, nhiễm trùng nhiễm độc, suy thận nếu đến muộn.
    • X-quang bụng đứng: Nếu van hồi manh tràng còn bảo tồn chức năng, chỉ thấy giãn to khung đại tràng trên chỗ tắc theo viền ngoài của khoang phúc mạc, với các mức hơi – nước đại tràng, nếp niêm mạc nhạt và không băng qua hết lòng đại tràng, lúc này BN bị tắc ruột quai kín. Nếu van hồi manh mất chức năng có thể thấy các mức hơi nước của ruột non đoạn xa và cả các mức hơi nước của phần ruột già trên chỗ tắc.
    • Chụp đại tràng cản quang có hình ảnh cắt cụt đại tràng ở vị trí tắc.
    • CTscan: thấy các mức hơi nước của ruột non và ruột già, ruột già trên chỗ tắc giãn to ứ hơi và dịch, dưới chỗ tắc xẹp, vùng chuyển tiếp thường là do khối u với thành ruột dày. Chụp CT có bơm thuốc cản quang qua đường hậu môn có độ chính xác càng cao hơn.
    • Nội soi ống mềm đại trực tràng không chỉ giúp chẩn đoán xác định mà còn phát hiện được nguyên nhân, và kèm sinh thiết chẩn đoán khi phát hiện khối u.
      1. Tắc ruột thắt nghẹt
    • Đau bụng thường khởi phát đột ngột, lúc đầu từng cơn, sau đó đau liên tục dữ dội một cách trầm trọng.
    • Nôn ói nhiều, chất nôn có thể có máu đại thể hay vi thể.
    • Bí trung đại tiện hay đại tiện ra máu.
    • Chứng bụng xuất hiện muộn so với tiến trình của bệnh, vì bệnh tiến triển thành nặng nhanh hơn so với tắc ruột đơn thuần, chướng bụng có thể không đều trong xoắn ruột. Hình ảnh một quai ruột rất to nằm im lìm trên thành bụng là bằng chứng của xoắn ruột.
    • Ấn bụng đau nhiều, có khi phát hiện được vùng đau khu trú. Nếu có cảm ứng phúc mạc hay đề kháng thành bụng khu trú hay lan tỏa hãy nghĩ đến thành ruột đã hoại tử hay đã thủng gây viêm phúc mạc. Sờ được vùng đau khu trú hay sờ được một khối căng đau gợi ý tắc ruột quai kín. Khám thực thể không được bỏ sót các khối thoát vị thành bụng ở ngay vết mổ cũ hay cạnh vết mổ cũ, khối thoát vị bẹn nghẹt hay thoát vị đùi nghẹt nếu có.
    • Tìm dấu hiệu Howship-Romberg để phát hiện thoát vị bịt nghẹt cùng bên. Thoát vị bịt tuy thuộc nhóm tắc ruột thắt nghẹt nhưng lâm sàng gần giống tắc ruột non đơn thuần vì chỉ có một đoạn rất ngắn thành ruột non kẹt trong lỗ bịt, mạch máu mạc treo gần như được bảo tồn. Bệnh có đặc điểm thường chỉ xuất hiện ở BN rất lớn tuổi, giới nữ và rất gầy. Chẩn đoán bắt đầu bằng sự nghi ngờ và được xác định bằng CTscan bụng.
    • Thăm trực tràng có khi có máu dính găng trong trường hợp xoắn ruột hay lồng ruột.
    • Dấu hiệu toàn thân xuất hiện sớm, mạch nhanh, có thể sốt xuất hiện. Nếu không phẫu thuật kịp thời BN sớm rơi vào sốc nhiễm trùng nhiễm độc.
    • Bạch cầu tăng cao mà không phải đơn thuần là do sự cô đặc máu trên BN tắc ruột nên nghi ngờ tắc ruột thắt nghẹt, cũng như tình trạng nhiễm toan lactic không giải quyết được sau khi đã bồi hoàn thể tích.
    • X-quang bụng đứng: giữa các quai ruột giãn rộng ứ hơi – dịch nằm kề nhau là các khoảng mờ tăng lên do xuất hiện dịch trong khoang phúc mạc. Điều này cũng ghi nhận trong tắc ruột đơn thuần, nhưng trong tắc ruột thắt nghẹt nó xuất hiện sớm hơn. Các dấu mất nếp niêm mạc, bóng khí trong thành ruột hay trong các nhánh tĩnh mạch cửa trong gan có thể nhìn thấy trong tắc ruột thắt nghẹt. Bóng khí bất thường ngoài ruột cho thấy đã thủng ruột. Phim bụng không sửa soạn có vai trò giới hạn trong chẩn đoán xoắn ruột non nhưng rất có giá trị trong chẩn đoán xoắn đại tràng. Trong xoắn manh tràng giai đoạn sớm có bóng khí đơn độc rất to hình trứng hay hạt cà phê mất nếp niêm mạc ở thượng vị hay hạ sườn trái. Trong xoắn đại tràng sigmoid có dấu bóng khí đơn độc rất to mất nếp niêm mạc hình chữ U lộn ngược hay hình hạt cà phê ở giữa bụng.
    • X-quang đại tràng cản quang có thể thấy bóng hơi to của đại tràng sigmoid kèm dấu mỏ chim của thuốc cản quang trong xoắn sigmoid. Xoắn đại tràng sigmoid hầu hết xảy ra ở người lớn tuổi.
    • CTscan: tất cả các dấu thấy trên X-quang đều thấy trên CTscan một cách dễ dàng và chính xác hơn. CTscan có độ chính xác cao (trên 90%) trong chẩn đoán xác định tắc ruột. Nó còn xác định được nguyên nhân gây tắc ruột, mức độ thương tổn ruột và biến chứng. CTscan phát hiện được dấu xoắn (whirling pattern) các mạch máu trong mạc treo ruột khi có xoắn ruột, có thể đánh giá được khả năng nhồi máu và hoại tử ruột dựa vào việc đánh giá độ dày và phù nề của thành ruột, độ bắt thuốc cản quang và các bọt khí trong thành ruột.
    1. CHẨN ĐOÁN GIÁN BIỆT

    5.1.Tắc ruột cơ năng (liệt ruột)

    • Đau bụng không trầm trọng, thường là vừa phải, có khi chỉ là căng tức, nhưng đau liên tục và lan tỏa, không có cơn co thắt.
    • Nôn không nhiều.
    • Bí trung đại tiện luôn nổi bật.
    • Âm ruột giảm đáng kể hay mất. Không bao giờ có dấu rắn bò hay quai ruột nổi.
    • Bụng chướng nhiều, chướng đều, mềm, ấn đau đau tức nhẹ. Nếu liệt ruột do viêm phúc mạc thì khám bụng sẽ nổi bật các dấu viêm phúc mạc.
    • X-quang bụng đứng thấy có nhiều hơi ở cả ruột non và đại tràng. Nếu có mức hơi nước thì 2 chân của một quai ruột luôn ngang nhau. Trong liệt ruột sau mổ, hơi chủ yếu ở đại tràng. Hơi tập trung nhiều ở ruột non gợi nguyên nhân viêm phúc mạc.
    • CTscan rất có giá trị trong phân biệt giữa tắc ruột cơ học và cơ năng. Trong liệt ruột không có điểm chuyển tiếp trên hình ảnh CTscan. CTscan còn có thể phát hiện được các nguyên nhân gây liệt ruột như viêm tụy cấp, viêm phúc mạc do viêm ruột thừa vỡ hay thủng tạng rỗng…
    • Các dấu hiệu cùa bệnh nền gây nên liệt ruột.

    5.2. Giả tắc ruột non

    • Là một nhóm các thương tổn gây nên các triệu chứng giống tắc ruột non nhưng không có bằng chứng của một tác nhân gây tắc ruột.
    • Giả tắc nghẽn ở ruột non thường vô căn, biểu hiện mạn tính hay tái phát, có hay không có liên quan đến ruột già. Một số trường hợp nhận thấy giả tắc ruột non có liên quan đến một bệnh hệ thống, xơ cứng bì, phù niêm, lupus ban đỏ.., lạm dụng thuốc, viêm ruột sau xạ trị, bệnh cơ trơn gia đình…
    • Các đợt tái phát với dấu hiệu nôn ói, đau quặn bụng, chướng bụng. Có thể kèm theo rối loạn vận động của thực quản, dạ dày, ruột non, ruột già và bàng quang.
    • Xử trí nhắm vào điều trị bệnh nền nếu có, điều trị hỗ trợ triệu chứng một cách tích cực và toàn diện.

    5.3. Giả tắc đại tràng cấp tính (hội chứng Ogilvie)

    • Khung đại tràng giãn to mà không có tác nhân tắc nghẽn cơ học, là một dạng liệt ruột nặng biểu hiện ở đại tràng.
    • Thường xuất hiện ở những BN nằm liệt giường vì những bệnh ngoài đường tiêu hóa như bệnh tim, phổi, thận, hay bị chấn thương nặng. Sự nuốt nhiều hơi và suy yếu vận động đại tràng do thuốc là các yếu tố tham gia gây bệnh.
    • Đầu tiên xuất hiện chướng bụng nhưng không đau hay cảm ứng phúc mạc.
    • Sau đó biểu hiện các triệu chứng giống tắc ruột thật.
    • X-quang bụng thấy chướng hơi to trong khung đại tràng, nhưng tập trung chủ yếu ở đại tràng phải với dấu cắt cụt ở đại tràng góc gan hay góc lách. Chụp đại tràng cản quang không thấy tác nhân gây tắc cơ học.
    • Điều trị nội khoa với đặt sonde mũi – dạ dày, thụt tháo. Neostigmine có hiệu quả nhưng chống chỉ định ở BN nhịp tim chậm, co thắt phế quản, suy thận, manh tràng giãn quá to ≥ 12cm.
    • Nội soi đại tràng hút dịch hơi giảm áp thành công đến 90%, tái phát ≥ 25%. Nên kết hợp đặt sonde vào đoạn đầu đại tràng để duy trì giảm áp.
    • Có thể đặt sonde manh tràng giảm áp dưới hướng dẫn chiếu X-quang hay phẫu thuật mở manh tràng ra da giảm áp.
    • Phẫu thuật đưa đại tràng ra da khi các biện pháp tối thiểu thất bại. Khi có biến chứng hoại tử ruột hay thủng gây viêm phúc mạc, phẫu thuật cắt đại tràng và đưa hồi tràng ra da.

    5.4. Bán tắc ruột non (cơ học)

    • Biểu hiện bằng hội chứng Koenig: đau bụng quặn cơn, tăng nhu động ruột, âm ruột gia tăng, sau đó trung tiện được thì hết đau. Lâm sàng thể hiện giống một tình trạng tắc ruột non thoáng qua, sau đó lưu thông ruột tự tái lập lại.
    • Chẩn đoán xác định với chụp X-quang ruột non cản quang phát hiện vị trí hẹp và thuốc cản quang qua ruột non chậm, thường hơi trong ruột già vẫn còn. Việc chụp được thực hiện sau khi điều trị nội khoa và lưu thông ruột đã tái lập.

    5.5. Bán tắc ruột già (cơ học)

    • Biểu hiện bằng dấu hiệu Duval: đau bụng từng cơn, đôi lúc kéo dài 2-3 ngày, bí đại tiện, sau đó đại tiện được thì hết đau. Lâm sàng thể hiện giống một tình trạng tắc ruột già thoáng qua, sau đó lưu thông ruột tự tái lập lại.

    5.6. Một số bệnh thường gặp có biểu hiện giống tắc ruột cơ học

    • Viêm dạ dày ruột cấp.
    • Viêm ruột thừa đến muộn.
    • Viêm tụy cấp.
    • Thủng dạ dày mà không có liềm hơi dưới hoành.
    • Nhồi máu mạc treo.
    1. BIẾN CHỨNG

    • Suy hô hấp, suy tuần hoàn, suy thận, suy đa cơ quan.
    • Nhiễm trùng huyết.
    • Sốc giảm thể tích, nhiễm trùng nhiễm độc.
    • Hoại tử ruột, thủng ruột gây viêm phúc mạc.
    • Hội chứng ruột ngắn sau khi cắt đoạn dài ruột non do xoắn ruột.
    1. ĐIỀU TRỊ

    Tắc ruột cơ học hoàn toàn được điều trị bằng phẫu thuật sau khi có sự chuẩn bị chu đáo. Lý do bắt buộc phải phẫu thuật cấp cứu là khi tắc ruột thắt nghẹt hay tắc ruột quai kín không chắc chắn được loại trừ, sự hoại tử ruột sẽ dẫn đến nguy cơ cao các biến chứng và tử vong. Phẫu thuật viên cần tránh cảm giác bị đánh lừa rằng bệnh có cải thiện, điều mà thường xảy ra sau khi BN được hồi sức tích cực.

    Có những trường hợp ngoại lệ mà chỉ định phẫu thuật cần hết sức cân nhắc. Đó là bán tắc ruột, tắc ruột ở hậu phẫu, tiền sử đã mổ tắc ruột do dính, sau xạ trị, bệnh ruột viêm, ung thư phúc mạc lan tỏa thứ phát. Điều trị không phẫu thuật có thể được cân nhắc, cần đặt sonde dạ dày mà tốt nhất là qua tá tràng vào ruột non để giảm áp và theo dõi thêm.

    Bán tắc ruột non được điều trị nội khoa bảo tồn với đặt sonde mũi dạ dày và chờ đợi sự lưu thông của phân và hơi qua ruột được tái lập. Phẫu thuật được chỉ định khi sự tắc nghẽn kéo dài nhiều ngày, kể cả tắc không hoàn toàn. Bán tắc ruột non tái diễn nhiều lần được chỉ định phẫu thuật khi điều trị nội khoa trở nên khó khăn.

    Tắc ruột cơ năng hay còn gọi là liệt ruột không có chỉ định phẫu thuật, tập trung điều trị triệu chứng, tìm kiếm nguyên nhân gây liệt ruột và điều trị bệnh lý nguyên nhân này. Rất hiếm khi liệt ruột như trong hội chứng Ogilvie mà điều trị nội khoa thất bại, lúc đó mới cân nhắc phẫu thuật đưa đại tràng ra da giải áp, hay cắt đại tràng khi đại tràng có biến chứng hoại tử gây thủng.

      1. Điều trị trước mổ

    Thời điểm phẫu thuật tốt nhất phải dựa trên yêu cầu của từng BN. Cần cân nhắc giữa nguy cơ nhồi máu ruột với độ trầm trọng của mất nước – điện giải và sự cần thiết của việc đánh giá và điều chỉnh các bệnh kết hợp.

    Đặt sonde mũi – dạ dày ngay khi BN vừa nhập viện, hút cách quảng để giảm ói, tránh viêm phổi hít, giảm lượng khí BN nuốt vào và giảm chướng bụng.

    Bù nước và điện giải dựa vào vị trí tắc và thời gian kéo dài tắc ruột. Sự thiếu hụt của nước và điện giải là từ vừa phải đến nặng. Sự cô đặc máu do tắc ruột kéo dài, dịch bị mất là đẵng trương, do đó dung dịch lựa chọn đầu tiên để truyền là dung dịch muối đẵng trương (NaCL 0,9%). Mất dịch tiêu hóa kéo theo rối loạn toan kiềm mà các cơ chế thần kinh nội tiết của BN không tự điều chỉnh được. Nồng độ các điện giải trong máu và phân tích khí máu động mạch là cơ sở cho liệu pháp bù dịch và điều chỉnh toan kiềm. Kali máu thường giảm mặc dù nó được giữ lại rất tốt khi chức năng thận chưa suy, phải bù đủ kali trước khi phẫu thuật. Thể tích dịch truyền và các thành phần điện giải của nó cần được tính toán trên mỗi bệnh nhân và dựa theo đáp ứng lâm sàng cũng như kết hợp với việc khống chế các bệnh đi kèm.

    Có thể cần bù máu và huyết tương ở một số BN, nhất là các trường hợp tắc ruột thắt nghẹt có thoát máu và huyết tương vào lòng ruột hay vào ổ bụng.

    Kháng sinh hướng đến các vi khuẩn gram âm hay kỵ khí của đường ruột ngay khi có nghi ngờ tắc ruột theo cơ chế thắt nghẹt, tắc ruột quai kín hay tắc đại tràng.

      1. Điều trị ngoại khoa

    Mục tiêu chính của phẫu thuật là giải áp đoạn ruột bị tắc và tìm cách phục hồi lưu thông tiêu hóa theo hướng tốt nhất có thể, loại bỏ thương tổn gây tắc ruột, cắt bỏ đoạn ruột nếu nó đã hoại tử, kết hợp phục hồi khiếm khuyết thành bụng trong trường hợp tắc ruột do thoát vị nghẹt.

    Phẫu thuật có thể được thực hiện khi đã bù đủ dịch và ổn định chức năng của các cơ quan quan trọng. Đôi khi, nguy cơ nhiễm độc từ tắc ruột thắt nghẹt và tắc ruột quai kín thúc giục cần can thiệp phẫu thuật sớm hơn.

    Chỉ định mổ hở hay mổ nội soi là tùy từng trường hợp. Mổ nội soi có thể được ưu tiên chọn lựa khi tình trạng bụng BN không quá chướng để còn có khoảng trống thao tác và phẫu thuật viên có kinh nghiệm. Phẫu thuật nội soi gỡ dính ruột nếu thực hiện được sẽ giảm nguy cơ dính ruột tái phát. Nếu lựa chọn mổ hở, đường mổ tùy thuộc vào thương tổn dự kiến, và thay đổi phần nào tùy vào vị trí vết mồ cũ lần trước. Đối với thoát vị bẹn hay thoát vị đùi nghẹt thì đường mổ hở ở trên nếp bẹn.

    Nội dung chi tiết của phẫu thuật thay đổi tùy thuộc vào nguyên nhân gây tắc ruột. Các dây dính gây tắc ruột cần được cắt bỏ, các vị trí dính cần được gỡ dính. Cắt dây chằng và tháo xoắn ruột non nếu ruột chưa hoại tử. Các khối u gây tắc ruột non cần được cắt bỏ theo nguyên tắc ung bướu, lưu thông tiêu hóa hầu hết được tái lập ngay trong mổ. Tắc ruột do dị vật trong lòng ruột cần mở ruột lấy dị vật, rồi đóng lại chỗ mở ruột nếu như không thể bóp nhỏ dị vật qua thành ruột và đẩy nó qua van hồi manh tràng được.

    Đối với xoắn manh tràng, nội soi đại tràng tháo xoắn giảm áp càng sớm càng tốt, sau đó phẫu thuật chương trình cố định manh tràng hay cắt ½ đại tràng phải nối tận – tận. Khi manh tràng bị hoại tử, phẫu thuật cắt ½ đại tràng phải cấp cứu là bắt buộc rồi nối tận – tận. Phương pháp cắt nối tốt hơn là cố định manh tràng ngay cả khi manh tràng chưa hoại tử vì nó cho tỷ lệ tái phát thấp hơn.

    Đối với xoắn đại tràng sigmoid, tháo xoắn và giảm áp có thể được thực hiện bằng cách đẩy nhẹ ống soi mềm đại tràng vào, hay đặt một ống sonde vào đại tràng sigmoid qua nội soi sigmoid bằng ống mềm hay ống cứng. Kỹ thuật này bị chống chỉ định khi đại tràng hoại tử. Sau tháo xoắn, BN nên sớm được lên chương trình mổ cắt đoạn đại tràng sigmoid nối tận – tận. Phẫu thuật cấp cứu được thực hiện khi đại tràng bị hoại tử hay thủng, hay nội soi tháo xoắn thất bại, cắt đoạn đại tràng sigmoid rồi đưa 2 đầu ruột ra da hay nối ngay nếu điều kiện cho phép.

    Các khối u đại trực tràng gây tắc ruột tùy từng tình huống mà làm hậu môn nhân tạo trên dòng, nối tắt, cắt đoạn đại trực tràng chứa u và làm hậu môn nhân tạo hay nối ngay trong mổ cấp cứu. Ví dụ như đối với tắc ruột do u đại tràng phải, có thể cắt ½ đại tràng phải và nối hồi tràng với đại tràng ngang nếu điều kiện cho phép, hoặc đưa 2 đầu ra ngoài nếu không đủ điều kiện để nối. Nếu khối u không thể cắt được thì nối tắc hồi tràng – đại tràng ngang hay đưa hồi tràng ra da. Đối với tắc ruột do u ở đại tràng trái, sau khi cắt đoạn đại tràng chứa u cần đưa 2 đầu ra ngoài, nếu nối ngay cần phải rửa ruột trên bàn mổ.

    Đoạn ruột hoại tử thường do tắc ruột thắt nghẹt cần được cắt bỏ và nối lại tận – tận nếu điều kiện cho phép. Tuy nhiên cần đánh giá chính xác là đoạn ruột này đã chết hay còn sống trước khi quyết định cắt bỏ, bằng cách đắp nước muối ấm một lúc rồi đánh giá tỉ mỉ về màu sắc, mạch đập của mạch máu mạc treo và nhu động ruột. Cũng có thể đánh giá quai ruột bị nhồi máu này bằng siêu âm doppler hay test thử fluorescein.

    Nếu việc cắt bỏ thương tổn gây tắc là không thực hiện được như trường hợp ung thư giai đoạn muộn, dính quá phức tạp, thương tổn do xạ trị…, một miệng nối bên – bên giữa quai ruột trên chỗ tắc với quai ruột dưới chỗ tắc được thực hiện (gọi là nối tắt: bypass) để tái lập lưu thông tiêu hóa. Nếu thương tổn quá dính đến mức không nối tắt được thì dẫn lưu hay đưa quai ruột trên chỗ tắc ra da. Đối với K trực tràng giai đoạn quá muộn không còn chỉ định cắt bỏ mà gây tắc ruột thì có chỉ định đưa đại tràng sigmoid ra làm hậu môn nhân tạo vĩnh viễn.

    Có thể áp dụng nong chỗ hẹp rồi đặt stent đại tràng qua nội soi hay dưới hướng dẫn của chiếu X- quang để giảm áp trong tắc đại tràng chưa có biến chứng. Kỹ thuật này giúp BN qua cơn nguy kịch tắc ruột để chuẩn bị cho cuộc phẫu thuật chương trình tiếp theo, hay để vĩnh viễn cho các BN tiên lượng đời sống còn lại quá ngắn (< 6 tháng)

    Cắt đốt bằng laser để mở rộng lòng khối u gây tắc nghẽn ở hậu môn trực tràng giúp giải áp tắc ruột tạm thời, chuẩn bị cho cuộc phẫu thuật chương trình tiếp theo. Kỹ thuật này có thể được áp dụng thay cho mở hậu môn nhân tạo giảm áp tạm thời.

    Giảm áp các quai ruột non giãn quá to giúp thuận tiện cho việc đóng bụng, và có thể rút ngắn thời gian phục hồi chức năng của ruôt ở hậu phẫu. Việc giảm áp thực hiện bằng cách luồn sonde dạ dày xuống tá tràng, và tốt nhất là qua góc Treitz, hay chọc hút xuyên qua thành ruột non.

    Đã có nhiều phương pháp được đề xuất để hạn chế tắc ruột tái phát trong trường hợp tắc ruột do dính sau mổ, tuy nhiên cho đến nay vẫn chưa có phương pháp nào tỏ ra hiệu quả. Một phương pháp đã tỏ ra có chút ít hiệu quả là dùng hợp chất sinh học hấp thụ nước tự phân hủy (hyaluronic acid methylcellulose) đổ vào khoang phúc mạc trước khi đóng bụng làm màng ngăn cách giữa các quai ruột để hạn chế dính ruột tái phát.

    1. TIÊN LƯỢNG

    Tiên lượng tùy thuộc vào tuổi, tổng trạng, các bệnh phối hợp trên mỗi BN, thời gian kéo dài sự thiếu máu nuôi của ruột, đã có biến chứng thủng ruột hay chưa, nguyên nhân gây tắc ruột, sự sẵn sàng và kịp thời của can thiệp ngoại khoa.

    Tắc ruột non đơn thuần có tỷ lệ tử vong thấp chỉ khoảng 2%, hầu hết trong số này là do BN lớn tuổi, nhiều bệnh kèm và đến muộn. Ngược lại, tắc ruột non thắt nghẹt có tỷ lệ tử vong cao, vào khoảng 8% nếu phẫu thuật được thực hiện trong vòng 36 giờ kể từ lúc khởi phát bệnh, và tăng lên đến 25% nếu phẫu thuật chậm trễ sau 36 giờ. Tỷ lệ tắc ruột do dính tái phát tuy không nhiều lắm nhưng vẫn còn là vấn đề khó khăn trong phòng tránh.

    Tắc ruột do nguyên nhân u đại tràng có tiên lượng xấu hơn. Tỷ lệ tử vong chung khoảng 20%. Nếu có thủng manh tràng thì tỷ lệ này tăng lên có khi đến 40%. Ung thư đại tràng gây tắc ruột có tiên lượng xấu hơn ung thư đại tràng chưa gây tắc ruột, vì khi đã có tắc ruột thì tỷ lệ xâm lấn tại chỗ, di căn hạch hay di căn xa tăng lên.

    Xoắn đại tràng chủ yếu xảy ra ở người lớn tuổi, tỷ lệ tử vong sau mổ là từ 5-12% nếu đại tràng chưa hoại tử, và tỷ lệ này tăng lên 35-50% nếu đại tràng đã hoại tử thủng. Xoắn manh tràng tái phát rất hiếm sau khi phẫu thuật cố định manh tràng hay cắt ½ đại tràng phải. Ngược lại, phương pháp phẫu thuật không cắt bỏ đại tràng sigmoid là không hiệu quả trong ngăn ngừa xoắn đại tràng sigmoid tái phát.

  • ĐIỀU TRỊ VIÊM TỤY CẤP – Bộ môn Nội Tổng Quát – Đại học Y Khoa Phạm Ngọc Thạch

    ĐIỀU TRỊ VIÊM TỤY CẤP

    Bộ môn Nội Tổng Quát – Đại học Y Khoa Phạm Ngọc Thạch

    ĐỐI TƯỢNG: Y6 – YLT4

    THỜI LƯỢNG: 2 tiết

    MỤC TIÊU:

    1. Trình bày được tiêu chuẩn chẩn đoán viêm tụy cấp
    2. Trình bày được các tiêu chuẩn tiên lượng và phân độ viêm tụy cấp
    3. Trình bày được nguyên tắc điều trị viêm tụy cấp
    4. Trình bày được cách bù dịch, giảm đau trong viêm tụy cấp
    5. Trình bày được các chỉ định và lựa chọn kháng sinh trong viêm tụy cấp
    6. Trình bày được cách điều trị tăng triglyceride trong viêm tụy cấp
    7. Trình bày được các chỉ định can thiệp ngoại khoa trong viêm tụy cấp

    NỘI DUNG BÀI GIẢNG

    1. ĐỊNH NGHĨA:

    Viêm tụy cấp là quá trình viêm cấp tính của tụy có ảnh hưởng nhiều mức độ khác nhau đến mô xung quanh hoặc hệ thống tạng ở xa.

    1. CHẨN ĐOÁN:

    Chẩn đoán viêm tụy cấp cần ít nhất 2 trong 3 tiêu chuẩn:

    • Đau bụng điển hình viêm tụy cấp (khởi phát cơn đau cấp nặng, kéo dài ở thượng vị, thường lan sau lưng)
    • Tăng lipase hoặc amylase máu ≥ 3 lần giới hạn trên bình thường
    • Hình ảnh của viêm tụy cấp trên CT-scan có cản quang hoặc MRI hoặc siêu âm bụng.

    *Trong đó, nếu đau bụng điển hình viêm tụy cấp mà amylase và/hoặc lipase máu < 3 lần giới hạn trên bình thường thì cần chẩn đoán hình ảnh để xác định chẩn đoán.

    *Chỉ định chụp CT bụng có cản quang:

    • Chẩn đoán xác định khi lâm sàng và men tụy không đủ chẩn đoán
    • Xác định mức độ nặng, các biến chứng tại tụy và quanh tụy (khi còn đau bụng hoặc lâm sàng xấu đi sau 48 – 72 giờ)
    • Hướng dẫn can thiệp qua da (như catheter dẫn lưu ổ dịch)
    • TIÊN LƯỢNG:
    • Tiêu chuẩn Ranson: nặng khi ≥ 3 điểm:
      Do sỏi Không do sỏi
    Lúc nhập viện
    Tuổi > 55 > 70
    Bạch cầu máu > 16.000/mm3 > 18.000/mm3
    Glucose máu > 200 mg/dL > 220 mg/dL
    LDH máu > 350 UI/L > 400 UI/L
    AST máu > 250 UI/L > 250 UI/L
    Trong 48 giờ đầu nhập viện
    Giảm Hct > 10 % > 10 %
    Tăng BUN > 5 mg/dL > 2 mg/dL
    Can xi máu < 8 mg/dL < 8 mg/dL
    PaO2 < 60 mmHg
    Mất kiềm > 4 mEq/L > 5 mEq/L
    Mất dịch > 6 L > 4 L
    • Tiêu chuẩn Glasgow: nặng khi ≥ 3 điểm trong vòng 48 giờ:

    Tuổi > 55

    BC > 15000/mm3

    LDH > 600 UI/l

    Glucose > 180 mg/dl

    Albumin < 3.2 g/l

    Canxi < 8 mg/dl

    PaO2 < 60 mmHg

    Urea > 45 mg/dl

    • Hct > 44% lúc NV và không thể giảm sau 24h
    • CRP > 150mg/l sau khởi phát 48h

     

    • SIRS lúc NV + kéo dài sau 48h: ≥ 2/4 tiêu chuẩn
      • to > 38oC hoặc < 36oC
      • Nhịp tim > 90 l/p
      • Nhịp thở > 20 l/p hoặc PaCO2 < 32 mmHg
      • BC > 12000 hoặc < 4000/mm3
    • Thang điểm BISAP (Bedside Index of Severe Acute Pancreatitis): Viêm tụy cấp nặng khi có ≥ 3 tiêu chuẩn sau:
    • (B): BUN > 25 mg/dL
    • (I): Rối loạn tri giác, điểm Glasgow < 15
    • (S): Hội chứng đáp ứng viêm toàn thân
    • (A): Tuổi > 60
    • (P): Tràn dịch màng phổi
    • Chỉ số nặng trên cắt lớp điện toán (CTSI)
    Mức độ viêm Biểu hiện Điểm
    A Tụy bình thường 0
    B Tụy to khu trú hay lan tỏa 1
    C Viêm quang tụy kèm bất thường nội tại của tụy 2
    D Tụ dịch trong hoặc ngoài tụy 3
    E ≥ 2 ổ tụ dịch lớn hoặc có khí trong tụy hoặc sau phúc mạc 4

    Điểm hoại tử
    % mô tụy hoại tử trên CT-scan có cản quang  
    0 0
    < 33% 2
    33 – 50% 4
    > 50% 6

    CTSI = Điểm mức độ viêm + Điểm hoại tử

    Viêm tụy cấp nặng khi có ≥ 6 điểm

     

    1. MỨC ĐỘ VIÊM TỤY CẤP: Theo tiêu chuẩn Atlanta hiệu chỉnh năm 2012:
    Pha bệnh Mức độ
    Nhẹ Trung bình Nặng
    Sớm

    (7 ngày đầu)

    Không suy tạng Suy tạng thoáng qua (hồi phục trong vòng 48 giờ)(*) Suy tạng kéo dài (>48 giờ):

    •   Suy một tạng

    •   Suy đa tạng

    Muộn

    (sau 7 ngày)

    Không suy tạng, và

    Không biến chứng tại chỗ

    Suy tạng thoáng qua (hồi phục trong vòng 48 giờ)(*), hoặc

    Biến chứng tại chỗ, hoặc

    Biến chứng toàn thân không suy tạng

    (*) Khi có suy tạng, thái độ điều trị trong 48 giờ đầu như viêm tụy cấp nặng (xem bên dưới).

    1. Biến chứng tại chỗ:
    • Tụ dịch quanh tụy cấp
    • Hoại tử cấp ± nhiễm trùng
    • Hoại tử tạo vách ± nhiễm trùng
    • Nang giả tụy
    • Rối loạn tống xuất dạ dày, huyết khối TM cửa và hoại tử đại tràng
    1. Biến chứng toàn thân: khởi phát đợt kịch phát các bệnh lý nội khoa mạn tính (bệnh mạch vành, bệnh phổi mạn …)
    2. Suy tạng: ≥ 2 điểm của 1 trong 3 cơ quan theo hệ thống Marshall hiệu chỉnh.
    Cơ quan Điểm
    0 1 2 3 4
    Hô hấp (PaO2/FiO2) > 400 301 – 400 201 – 300 101 – 200 < 101
    Thận:

    Creatinin máu (µmol/l)

    Creatinin máu (mg/dl)

     

    < 134

    < 1.4

     

    134 – 169

    1.4 – 1.8

     

    170 – 310

    1.9 – 3.6

     

    311 – 439

    3.6 – 4.9

     

    > 439

    > 4.9

    Tim mạch (HATT, mmHg), không vận mạch > 90 < 90, đáp ứng dịch < 90, không đáp ứng dịch < 90,

    pH < 7.3

    < 90,

    pH < 7.2

     

     

    1. ĐIỀU TRỊ:
    2. Nguyên tắc
    • Theo dõi:
    • Sinh hiệu, nước tiểu, SpO2 mỗi 4 giờ trong 24 giờ đầu,
    • Hct thời điểm lúc nhập viện, sau12 giờ, 24 giờ,
    • BUN lúc nhập viện, sau 24 giờ, 48 giờ,
    • CRP lúc 48 giờ sau khởi phát
    • Giảm đau
    • Bù dịch – cân bằng điện giải
    • Đảm bảo dinh dưỡng
    • Giảm tiết tụy trong VTC nặng
    • Sử dụng kháng sinh hợp lý
    • Giải quyết biến chứng
    • Điều trị nguyên nhân
    1. Điều trị cụ thể:
    2. Viêm tụy cấp nhẹ – trung bình:
    • Sonde mũi – dạ dày: chỉ đặt khi có liệt dạ dày – ruột, buồn nôn, nôn dai dẳng
    • Thở oxy: nên cung cấp oxy trong 24 – 48 giờ đầu, duy trì SpO2 ≥ 95%, nhất là khi còn dùng dẫn xuất morphine để giảm đau.
    • Bù dịch, điện giải:

    Bù dịch đường TM bằng dung dịch tinh thể

    Mục tiêu: giảm Hct (35 – 44%), giảm BUN, duy trì nước tiểu ≥ 0.5 – 1 ml/kg/giờ.

    Loại dịch: Lactate Ringer được ưu tiên chọn lựa so với nước muối sinh lý do làm giảm SIRS tốt hơn, trừ trường hợp VTC do tăng canxi máu (LR chứa canxi nồng độ 3 mEq/L).

    Lượng dịch truyền: khởi đầu 5 – 10 ml/kg/h, tổng lượng truyền 2500 – 4000 ml trong 24 giờ đầu.

    Bù Kali theo ion đồ.

    • Dinh dưỡng:

    Không chỉ định nhịn ăn đường miệng thường quy.

    Cho ăn đường miệng càng sớm càng tốt (trong vòng 24 giờ nhập viện) nếu bệnh nhân dung nạp được.

    Nếu bệnh nhân không dung nạp dinh dưỡng đường miệng (do đau bụng, liệt ruột, ói), nuôi ăn qua sonde mũi – dạ dày hoặc mũi – hỗng tràng. Khuyến khích dinh dưỡng đường ruột (qua sonde mũi – hỗng tràng) vì giúp duy trì sự toàn vẹn hàng rào niêm mạc ruột do đó ngăn được sự di chuyển của vi khuẩn, ít tốn kém, ít biến chứng hơn dinh dưỡng tĩnh mạch.

    Ăn theo thứ tự: cháo đường – cơm nhão – cơm thường. Không cần thiết thử cho ăn lại từ nước lọc.

    • Giảm đau: Meperidine 50mg /6-8 giờ TB/TM.
    1. Viêm tụy cấp nặng:
    • Nhập ICU
    • Thở oxy duy trì SpO2 ≥ 95%
    • Truyền dịch: Khởi đầu: 20 ml/kg trong 60 – 90 phút đầu

    Sau đó: 250 – 300 ml/giờ trong 48 giờ, tùy tình trạng tim mạch

    • Dinh dưỡng:

    Trong 72 giờ đầu: tương tự như VTC nhẹ

    Sau 72 giờ: hội chẩn chuyên khoa dinh dưỡng. Nguyên tắc: chế độ giàu đạm.

    • Giảm đau: Meperidine
    • Giảm tiết tụy: Octreotide 0.1mg 1 ống x 3 (tiêm dưới da) trong ≥ 7 ngày
    • Xem xét CRRT để loại bớt độc chất
    1. Kháng sinh phòng ngừa:
    • Sử dụng sớm trong vòng 72 giờ sau khi khởi phát bệnh giúp giảm nguy cơ tử vong và biến chứng nhiễm trùng.
    • Loại kháng sinh: Imipenem 500 mg/8 giờ trong không quá 14 ngày.
    • Chỉ dịnh:
    • Viêm tụy cấp nặng
    • Viêm tụy cấp hoại tử
    1. Điều trị biến chứng nhiễm trùng:
    • Chỉ định chọc hút qua da dưới hướng dẫn CT: BN còn sốt, tăng BC, dấu hiệu nhiễm độc sau 7 ngày của bệnh.
    • Dấu hiệu nhiễm trùng: Có hình ảnh khí sau phúc mạc trên CT

    Chọc hút qua da phát hiện vi trùng

    • Chọn KS tĩnh mạch:

    Gram (-): Carbapenem

    hoặc Fluoroquinolone/Cephalosporin thế hệ 3 + Metronidazole

    Gram (+): Vancomycin đến khi có kháng sinh đồ

    • Liều kháng sinh
    Gram (-) Gram (+)
    Imipenem: 0.5g/6 giờ hoặc 1g/8 giờ

    Ciprofloxacin: 0.4g/12 giờ

    Ceftazidim: 1-2g/8 giờ

    Ceftriaxone: 2g/24 giờ

    Cefotaxime: 1-2g/8 giờ

    Cefoperazone/Sulbactam: 2g/12 giờ

    Metronidazole:

    •      Liều nạp 15mg/kg trong 1 giờ

    •      Duy trì: 7.5mg/kg/6 giờ

    •      Tối đa: 1g/liều, 4g/ngày

    Vancomycin: 0.5g/6 giờ hoặc 1g/12 giờ
    • Thời gian dùng kháng sinh: 3 tuần
    1. Viêm tụy cấp do sỏi:

    ERCP lấy sỏi không khuyến cáo làm khẩn trong viêm tụy cấp do sỏi ống mật chủ nếu không kèm viêm đường mật.

    ERCP sớm, trong 24 – 48 giờ nếu kèm viêm đường mật.

    Cắt túi mật trong viêm tụy cấp do sỏi túi mật hoặc sỏi bùn túi mật, giúp giảm nguy cơ VTC tái phát. Thực hiện phẫu thuật sớm trong lần nhập viện đầu tiên tốt hơn là sau khi xuất viện giúp giảm tử vong, giảm các biến chứng liên quan sỏi mật, giảm viêm tụy cấp tái phát và các biến chứng mật tụy.

    1. Viêm tụy cấp do tăng triglyceride:
    • Lọc huyết tương: Ưu tiên chọn lựa nếu không có CCĐ, đặc biệt khi VTC do tăng triglyceride kèm dấu hiệu hạ calci máu, nhiễm toan acid lactic, dấu hiệu viêm nặng lên hoặc có suy cơ quan.

    Mục tiêu: triglyceride < 500 mg/dl. Ngưng khi đạt mục tiêu.

    • Insulin: Nếu không có phương tiện lọc huyết tương, bệnh nhân không dung nạp hoặc nếu đường huyết > 500 mg/dl,

    Mục tiêu: Đưa Triglyceride < 500 mg/dl trong 3 – 4 ngày

    Pha Regular Insulin trong chai Glucose 5% truyền 0.1 – 0.3 đơn vị/kg/giờ

    Duy trì đường huyết 150 – 200 mg/dl

    Theo dõi ĐH mao mạch/4 giờ, Triglyceride máu/12 – 24 giờ

    Ngưng insulin khi TG < 500 mg/dl

    • Fibrate khi bệnh nhân uống lại được:

    Fenofibrate 160mg/ngày hoặc Gemfibrozil 600 mg x 2 lần/ngày

    1. Xét chỉ định can thiệp ngoại khoa khi:
    • Nang giả tụy
    • Nang giả tụy nhiễm trùng
    • Vỡ nang giả tụy
    • Xuất huyết trong nang giả tụy
    • Nang giả tụy gây chèn ép cơ quan lân cận hoặc gây đau
    • Hoại tử tụy
    • Hoại tử tụy nhiễm trùng
    • Áp xe tụy


    TÀI LIỆU THAM KHẢO

    1. Norton J.G. and Phillip P.T. (2012). Harrison’s Principles of Internal Medicine, 18th The McGraw-Hill Companies. Chapter 313.
    2. Bradley 3rd E.L. 1993. A clinically based classification system for acute pancreatitis.  Arch Surg. 128(5). pp.586-590.
    3. Banks P.A., Bollen T.L., Dervenis C. et al. Classification of acute pancreatitis—2012: revision of the Atlanta classification and definitions by international consensus.Gut 2012;0:1–10. doi:10.1136/gutjnl-2012-302779.
    4. Bharwani N.,Patel S., Prabhudesai S. et al. Acute pancreatitis: the role of imaging in diagnosis and management. Clinical Radiology 66 (2011) 164 -175.
    5. Topazian M., Pandol S.J. Textbook of Gastroenterology 5th 2009. Chapter 68. pp:1761-1810
    6. Balthazar E.J., Robinson D.L., Megibow A.J., et al. 1990. “Acute pancreatitis: value of CT in establishing prognosis”. Radiology. 174, pp.331-336
    7. Banks P.A., Freeman M.L. 2006. “Practice guidelines in acute pancreatitis”.  Am J Gastroenterol. 101, pp.2379-2400.
    8. Feldman M. , Friedman L.S.  and Brandt L.J. Sleisenger and Fordtran’s Gastrointestinal and Liver Disease, 9th edition. Elsevier Inc. Chapter 58.
    9. UK guidelines for the management of acute pancreatitis.Gut 2005;54(Suppl III):iii1–iii9. doi: 10.1136/gut.2004.057026
    10. Phạm Thị Hảo, Huỳnh Thị Kiểu. “Điều Trị Học Nội Khoa”. 2012. Bộ môn Nội, Đại học Y Dược TPHCM. Điều Trị Viêm Tụy Cấp. tr:225-238.
    11. Vege S. “Treatment of acute pancreatitis”. Up-to-date 2013. This topic last updated: thg 4 10, 2013.
    12. Gelrud A. and Whitcomb D.C. “Hypertriglyceridemia-induced acute pancreatitis”. Up-to-date 2013. This topic last updated: thg 4 23, 2013.
    13. Tenner S., Baillie J., DeWitt J. et al. 2013. “American College of Gastroenterology Guideline: Management of Acute Pancreatitis”. Am J Gastroenterol. doi:10.1038/ajg.2013.218

     

    CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM THAO KHẢO

    1. Nguyên tắc điều trị viêm tụy cấp:
    2. Phải ăn uống đầy đủ
    3. Bù dịch bằng dung dịch muối đẳng trương
    4. Dùng kháng sinh ngay khi chẩn đoán
    5. Đặt sonde dạ dày

     

    1. Nguyên tắc điều trị viêm tụy cấp:
    2. Phải ăn uống đầy đủ
    3. Bù dịch bằng dung dịch cao phân tử
    4. Dùng kháng sinh đúng chỉ định
    5. Hội chẩn ngoại khoa chuẩn bị mổ khẩn

     

    1. Nguyên tắc bù dịch trong viêm tụy cấp:
    2. Bù dịch tích cực và tốc độ tùy mức độ
    3. Bệnh nhân càng lớn tuổi càng nguy cơ trụy tim mạch nên càng bù dịch nhiều
    4. Bù dịch bằng Glucose 5%
    5. Triệu chứng đau bụng giảm chứng tỏ bù dịch đủ

     

    1. Thuốc giảm đau ưu tiên trong viêm tụy cấp:
    2. Acetaminophen
    3. Aspirin
    4. Meperidin
    5. Morphine

     

    1. Các biện pháp sau áp dụng cho mọi bệnh nhân viêm tụy cấp, TRỪ MỘT:
    2. Nhịn ăn uống những ngày đầu
    3. Bù dịch đủ
    4. Điều chỉnh rối loạn điện giải
    5. PPI

     

    ĐÁP ÁN         1.B      2.C      3.A      4.C      5.D

  • CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ THOÁI HOÁ KHỚP

    CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ THOÁI HOÁ KHỚP

    ĐẶT VẤN ĐỀ

    1. Thoái hoá khớp, bao gồm Thoái hoá các khớp và Thoái hoá cột sống (Osteoarthritis, Osteoarthosis, Degenerative Joint Disease) là nhóm bệnh lý khớp thường gặp nhất, chiếm trên 30% các bệnh lý về Khớp và 50% các bệnh lý viêm khớp.
    2. Liên quan chặt chẽ với sự thay đổi cuộc sống xã hội và tuổi thọ, tỷ lệ bệnh ngày càng có xu hướng gia tăng vì con người ngày càng sống thọ hơn, lối sống có nhiều thay đổi
      • Tại Mỹ hiện có tới 27 triệu người trưởng thành bị Thoái hóa khớp, dự tính vào năm 2030 và 2050 con số này sẽ lên tới 38 triệu và 44 triệu
      • Ở nước ta, tuổi thọ gia tăng đáng kể trong những năm gần đây, với tuổi thọ trung bình năm 2013 là 73,2, đứng thứ 54 /167 quốc gia trên thế giới, như vậy cơ cấu dân số của chúng ta đã chuyển rất nhanh từ “dân số vàng” sang “dân số già” với tỷ lệ người có tuổi gia tăng khá nhanh. Tuy nhiên, tuổi thọ bình quân khoẻ mạnh của VN lại chỉ là 66 năm, xếp thứ trên 117 trên 177 quốc gia trên thế giới. Theo điều tra của Bộ Y tế năm 2016 cho thấy, chỉ có 5% người cao tuổi ở nước ta có sức khỏe tốt. Còn lại tới 95% người cao tuổi không khỏe mạnh phải đối mặt với nhiều bệnh tật như: tăng huyết áp (gần 40%), viêm khớp (hơn 30%), bệnh phổi – phế quản tắc nghẽn mãn tính, đái tháo đường, sa sút trí tuệ… Tính trung bình mỗi người cao tuổi ở nước ta phải gánh chịu 2,6 bệnh tật.
    3. Là nhóm bệnh đòi hỏi khá nhiều chi phí y tế :
    • Số ngày nằm bệnh viện
    • Số tiền thuốc men, phục vụ và trang bị y tế
    • Thường phối hợp với các bệnh lý khác ở người có tuổi : loãng xương, cao huyết áp, suy tim, bệnh lý đường tiêu hoá, tiểu đường, suy thận…
    • Là nguyên nhân chính gây đau, gây mất khả năng vận động và giảm chất lượng sống ở người có tuổi. Bệnh đang trở thành gánh nặng với người bệnh, gia đình và xã hội, là nguyên nhân chủ yếu của đau cơ xương khớp và nguyên nhân hàng đầu gây tàn tật. Ở Mỹ, chi phí cho điều trị THK cao hơn chi phí điều trị tăng huyết áp. Dự tính năm 2030, có tới 3.5 triệu khớp gối và 570,000 khớp háng được thay và chi phí lên tới 100 tỷ USD (chiếm 1% GDP của Mỹ)
    1. Vấn đề tồn tại hiện nay của Việt nam
    • Trong chẩn đoán : còn khá tuỳ tiện
    • Trong điều trị : Còn lạm dụng các thuốc điều trị triệu chứng (giảm đau, kháng viêm, đặc biệt nhóm Corticosteroid), chưa chú trọng tới việc sử dụng các biện pháp ngoài thuốc, chưa quan tâm đến các điều trị cơ bản bệnh lý Thoái hóa khớp
    • Chưa quan tâm tới phòng ngừa (đặc biệt vai trò chủ động của chính người bệnh), chưa quan tâm đến vai trò của vệ sinh và bảo hộ lao động, đến tập luyện vận động, dinh dưỡng phù hợp… để tăng cương sức khỏe xương khớp từ khi còn trẻ

    PHÂN LOẠI

    1. Thoái hoá tự phát :
    • Tại chỗ : đốt ngón xa của bàn tay, bàn chân
    • Toàn thân : sự thay đổi của các khớp xương do tuổi.
    1. Thoái hoá thứ phát : làm nặng thêm thoái hoá tự phát, thường kèm các yếu tố :
    • Chấn thương (Cấp hoặc mãn)
    • Dị tật bẩm sinh hay mắc phải tại hệ thống Cơ Xương Khớp
    • Các bệnh chuyển hoá, nội tiết, loạn dưỡng…
    • Các bệnh lý của hệ thống Xương và Khớp : VKDT, VCSDK, Loãng xương …

    Ở Mỹ, số người được chẩn đoán Thoái hóa khớp gia tăng rất nhanh Hiện là 27 triệu người, dự kiến sẽ là 38 triệu vào năm 2030 (tăng 40%)

    NGUYÊN NHÂN & CƠ CHẾ BỆNH SINH

    • Là quá trình lão hoá (mang tính quy luật) của tổ chức sụn, các tế bào và tổ chức ở khớp và quanh khớp.
    • Kết hợp với yếu tố cơ địa (gene), tình trạng mất cân bằng giữa tổng hợp và thoái biến của tổ chức sụn, tình trạng viêm mạn tính và tình trạng chịu áp lực quá tải kéo dài của sụn khớp và các tổ chức quanh khớp.
    1. Cơ chế bệnh sinh
    • Do cơ địa: di truyền, tuổi và giới. Trong đó, yếu tố di truyền hiện đang được coi là yếu tố quan trọng trong cơ chế bệnh sinh cuả bệnh Thoái hoá khớp.
    • Vai trò của các men tiêu protein (Matrix metalloproteases – MMPS): Stromelysin, Collagenase, Gelatinase. Proteoglycanase, Lysomal, Proteases…
    • Vai trò của các cytokin viêm : Interleukin1 (IL1)
    • Kích thích sự tổng hợp & tiết các men tiêu protein (MMPs) và yếu tố hoạt hoá Plasminogen của tổ chức.
    • Ngăn cản sự tổng hợp Proteoglycans của các tế bào sụn
    • Ưc chế sự tái tạo tổ chức
    • Vai trò của yếu tố phát triển (Insulin-like growth factor 1-IGF-1, Transforming growth factor β -TGF-β) : Kích thích sự tổng hợp các Proteoglycans
    • Vai trò của áp lực: (áp lực tăng và/hoặc áp lực phân bố không đều)
    • Ảnh hưởng tới tế bào sụn, làm hoạt hoá các tế bào sụn (tương tự các tế bào lympho T bị hoạt hoá trong VKDT), gây hư hại tế bào sụn và huỷ hoại các chất căn bản
    • Ảnh hưởng tới khung Collagen của tổ chức sụn.
    1. Cấu trúc bình thường của sụn khớp
    • Tế bào sụn (Chondrocyte)
    • Các chất căn bản ngoài tế bào :
    • Proteoglycans (PGs) : Làm các mô ép chặt lại, có khả năng chịu lực
    • Collagen (chủ yếu type II) : Có khả năng căng giãn, tạo nên sự đàn hồi
    • Các men tiêu Protein (Matrix metalloproteinases-MMPs) : Stromelysin, Collagenase, Gelatinase, Proteoglycanase, lysomal proteases (cathepsins)

    Mức độ hoạt động cuả các men tiêu protein biểu thị sự cân bằng giữa sự hoạt hoá các tiền men (proenzym) và sự ức chế hoạt tính men.

    Điều hòa sự biến đổi chất nền sụn

    • Nhiều loại enzyme khác nhau được tạo ra từ tế bào sụn có khả năng phân hủy những protein chất nền ngoại bào bao gồm metalloproteinases, serine proteases
    • Một số yếu tố tăng trưởng và cytokine hiện diện trong sụn, điều hòa các quá trình đồng hóa và dị hóa
    • Ở mô bình thường, tế bào sụn khớp không tăng sinh hoặc có một số tế bào tăng sinh với tỷ lệ thấp không phát hiện được

    Biến đổi sụn khớp do tuổi

    • Biến đổi sinh hóa tại sụn là sự giảm hydrat hóa
    • Giảm lượng collagen toàn phần và tăng độ cứng do tăng các liên kết chéo
    • Giảm số lượng và kích thước các proteoglycan
    • Giảm số lượng tế bào sụn
    • Giảm hoạt động chuyển hóa trong sụn
    1. Chức năng của sụn khớp

    − Tạo nên sự trơn láng trên bề mặt của khớp, cùng với dịch khớp, giúp cho hai bề mặt của khớp không bị cọ sát vào nhau khi vận động, kể cả khi chịu lực.

    − Làm phân tán sự tập trung của các Stress, bảo vệ đầu xương khỏi bị tổn thương khi khớp chịu lực.

    1. Tổn thương cơ bản của THK là tổn thương Sụn khớp (hay điã đệm ở cột sống)

    Giai đoạn 1 :

    • Bề mặt sụn bị ăn mòn
    • Phì đại và tăng sản sụn khớp
    • Tăng dịch trong chất căn bản cuả sụn

    Giai đoạn 2

    • Calcium hoá bề mặt tiếp xúc giữa sụn và xương
    • Hình thành các vết nứt trên bề mặt sụn (do mạch máu từ tổ chức xương ăn lên gây xơ hoá tổ chức sụn và ăn mòn tổ chức sụn – panus).

    Giai đoạn 3 : Tổ chức sụn biến mất, còn trơ lại tổ chức xương.

    1. Các yếu tố thúc đẩy (yếu tố nguy cơ) của Thoái hoá khớp
    • Yếu tố cơ địa (di truyền, giới, tuổi)
    • Các dị dạng bẩm sinh: như gù, vẹo cột sống, tật chân khoèo, dị dạng bàn chân… làm thay đổi trục cuả khớp tạo nên những điểm tỳ đè bất thường trên mặt khớp hoặc trên các điã đệm cột sống.
    • Các biến dạng thứ phát sau chấn thương, sau viêm nhiễm, do bị thêm các bệnh xương khớp khác (Viêm khớp dạng thấp, Viêm cột sống dính khớp…) gây thay đổi hình thái cuả xương, sụn khớp và khớp.
    • Hiện tượng tăng lực tỳ đè kéo dài lên sụn khớp và điã đệm cột sống: do mập quá mức, do nghề nghiệp (mang vác nặng, cúi lâu một tư thế…), do thói quen xấu trong lao động và sinh hoạt…
    • Rối loạn nội tiết: đây được coi là yếu tố khá quan trọng trong việc thúc đẩy quá trình thoái hoá đặc biệt là các nội tiết tố sinh dục.
    • Rối loạn chuyển hoá: loạn dưỡng xương, bệnh nhiễm sắt…
    • Do hiện tượng loãng xương: cũng như thoái hoá, loãng xương là quá trình tất yếu ở người lớn tuổi do sự lão hoá cuả các tế bào sinh xương, do giảm sút các nội tiết tố sinh dục. Loãng xương cũng là một nguyên nhân chính gây đau nhức ở người lớn tuổi. Hai quá trình Thoái hoá khớp và Loãng xương thường đi kèm với nhau, thúc đẩy lẫn nhau.
    1. Một số gene và marker có liên quan đến nguy cơ mắc và mức độ nặng của THK

    TRIỆU CHỨNG

    1. Dấu hiệu chung cuả Thoái hoá khớp :

    a) DẤU HIỆU LÂM SÀNG :

    Đau khớp:

    − Đau có tính chất cơ giới, đối xứng.

    − Đau âm ỉ, diễn biến từng đợt, tăng dần

    − Thường không kèm theo các biểu hiện viêm

    − Vị trí : Các khớp chịu sự tỳ đè : cột sống thắt lưng, cột sống cổ, khớp gối, khớp cổ chân, khớp háng…

    − Có thể có từng đợt khớp sưng to và nóng do phản ứng xung huyết và tiết dịch cuả màng hoạt dịch (thường gặp ở khớp gối)

    Hạn chế vận động, có dấu hiệu cứng và khó cử động khớp vào buổi sáng hoặc khi bắt đầu vận động còn gọi “Dấu hiệu phá gỉ khớp”.

    Biến dạng khớp xảy ra từ từ, chủ yếu do hiện tượng mọc thêm xương (gai xương), phù nề tổ chức quanh khớp, lệch trục khớp hoặc thoát vị màng hoạt dịch.

    Các dấu hiệu khác:

    • Teo cơ do ít vận động.
    • Có tiếng “lạo xạo” ở khớp khi vận động.
    • Tràn dịch khớp (thường gặp tràn dịch khớp gối do phản ứng xung huyết và viêm tiết dịch cuả màng hoạt dịch), có thể kèm theo viêm (nóng, đỏ) nhưng không nặng nề và không thường xuyên.
    • Các dấu hiệu toàn thân thường không nặng nề
    • Có biểu hiện của các bệnh liên quan đến tuổi khác: cao huyết áp, tiểu đường, loãng xương…

    b) DẤU HIỆU XQUANG: có ba dấu hiệu cơ bản

    • Hẹp khe khớp hoặc điã đệm cột sống
    • Đặc xương dưới sụn
    • Mọc thêm xương (gai xương) ở mặt khớp, ở rià khớp hoặc rìa các thân đốt sống.

    c) XÉT NGHIỆM: Thường không có thay đổi (CTM, VS, RF …)

    2. Thoái hoá ở một số vị trí thường gặp:

    • Khớp gối
    • Cột sống thắt lưng
    • Cột sống cổ

    ĐIỀU TRỊ

    MỤC ĐÍCH ĐIỀU TRỊ :

    1. Loại trừ các yếu tố thúc đẩy quá trình thoái hoá.
    2. Giảm đau, kháng viêm
    3. Bảo vệ sụn khớp
    4. Giữ gìn, duy trì chức năng vận động của khớp.

    ĐIỀU TRỊ CỤ THỂ

    1. Loại trừ các yếu tố thúc đẩy
    • Cải tạo cơ địa, duy trì nếp sống trẻ trung, lành mạnh, vận động thường xuyên.
    • Phát hiện và điều trị sớm các dị dạng bẩm sinh như gù, vẹo cột sống, tật chân khoèo, dị dạng bàn chân, các biến dạng thứ phát sau chấn thương, sau viêm nhiễm… làm thay đổi hình thái cuả xương, trục cuả khớp tạo nên những điểm tỳ đè bất thường trên mặt khớp hoặc trên các điã đệm cột sống.
    • Giảm cân nặng, thay đổi điều kiện làm việc, thay đổi thói quen xấu để giảm bớt lực tỳ đè kéo dài lên sụn khớp và điã đệm cột sống.
    • Điều chỉnh các nội tiết tố, bổ xung các nội tiết tố sinh dục (Nếu có chỉ định)
    • Điều trị tích cực các bệnh lý kèm theo, đặc biệt là Loãng xương (đây cũng là bệnh thường gặp ở người lớn tuổi, thường tồn tại song song với Thoái hoá khớp)
    1. Giảm đau và / hoặc kháng viêm (khi cần)
    • Cho khớp nghỉ ngơi khi đau, vận động nhẹ nhàng, vừa sức, tăng dần.
    • Xoa bóp, vật lý trị liệu, châm cứu….
    • Các thuốc giảm đau đơn thuần: Paracetamol, Paracetamol + Codeine, Tramadol, Tramadol + Paracetamol… (theo bậc thang giảm đau từ nhẹ đến nặng của WHO)
    • Các thuốc kháng viêm không có Steroid (NSAIDs), khi dùng các thuốc giảm đau đơn thuần không có hiệu quả hoặc khi có các đợt viêm, xung huyết, tiết dịch ở khớp. Các thuốc thường sử dụng trong Thoái hoá khớp là các thuốc được xếp vào loại an toàn hơn như :
    • Nhóm ức chế chọn lọc COX2: Meloxicam, Celecoxib, Etoricoxib …
    • Ibuprofen, Loxoprofen, Piroxicam-β-cyclodextrin … Các thuốc này khi dùng dài ngày, thường được khuyến cáo dùng kèm một loại thuốc bảo vệ dạ dày (ức chế bơm proton hoặc misoprostol)
    • Thuốc dùng ngoài: Diclofenac (emugel), Capsasin (dầu ớt), Lidocain (dán)…

    Lưu ý: Các thuốc kháng viêm dùng cho Thoái hoá khớp thường liều thấp, từng đợt, ngưng khi có thể, sử dụng loại thuốc nào, khi nào, bao lâu, liều lượng ra sao … hoàn toàn do thầy thuốc quyết định tuỳ thuộc vào mức độ bệnh, cơ địa và tình trạng sức khoẻ của người bệnh (chức năng gan, thận, bệnh lý đi kèm).

    • Chích thuốc vào khớp là một chỉ định đặc biệt, khi cần thiết, do BS chuyên khoa Khớp chỉ định, thực hiện và theo dõi tại những cơ sở Y tế có đủ điều kiện kỹ thuật.
    • Corticosteroid Chỉ định : Chống viêm, chống tiết dịch (chủ yếu ở khớp gối)

    Thuốc dùng :

    • Methylprednisolone Acetate (Depo-Medrol) 40–80mg / 1–2 ml /

    1 khớp lớn (ví dụ khớp gối) hoặc

    • Betamethasone dipropionate & Betamethasone disodium phosphate

    (Diprospan) 2 – 5 mg / 2 – 5 ml / 1 khớp lớn (ví dụ khớp gối).

    Nguyên tắc : Tuyệt đối vô trùng

    Phải loại trừ chắc chắn viêm khớp do vi trùng hoặc do lao.

    Rút bớt dịch trước khi chích thuốc

    Bất động khớp 24 giờ sau khi chích thuốc

    Không chích khi khớp bị thoái hoá nặng

    1. Bảo vệ, cải thiện cấu trục sụn (Chondroprotective, Structure Modifying) :
    • Sử dụng các thuốc có thể thay đổi được cấu trúc của sụn khớp
    • Glucosamine Sulfate dạng tinh thể (thuốc):

    Liều dùng : 500 – 1.000 mg x 2 lần / hàng ngày

    Cơ chế : Kích thích tế bào sụn sản xuất Proteoglycans

    Kích thích sản xuất Collagen, bảo vệ sự đàn hồi của sụn khớp

    Là thành phần chính cuả dịch khớp, bôi trơn mặt khớp, dinh dưỡng cho sụn và giúp tái tạo sụn khớp

    Làm giảm triệu chứng đau của Thoái hoá khớp

    • Chondroitine Sulfate (thuốc):

    Liều dùng : 400 – 800 mg x 2 lần / hàng ngày

    Cơ chế : Kích thích tế bào sụn sản xuất Proteoglycans

    Hút nước trong phân tử Proteoglycans.

    Cung cấp dinh dưỡng cho sụn, giúp sụn hấp thu Shock

    Bảo vệ sụn bằng cách ức chế các men tiêu Protein (MMPs)

    • Piascledine – Avocado Soybean Unsaponifiables – ASU (thuốc)

    Liều dùng 300 mg/ngày

    Cơ chế : Giảm tổng hợp các chất trung gian gây viêm, các cytokines

    viêm (IL-6, IL-8, MIP-1β…), Nitric Oxide và các men tiêu protein

    liên quan tới quá trình hủy hoại sụn (MMP3, Collagenase)

    Kích thích sản xuất các yếu tố phát triển liên quan tới quá trình tái

    tạo sụn : (TGF-β1, TGF-β2, PAI-1)

    Kích thích sản xuất các aggrecan, TIMP-1 (chất ức chế MMP-3)

    Điều hòa hoạt động của TB tạo xương

    • Diacerein : chất ức chế Interleukin 1 (thuốc)

    Liều dùng : 50 mg x 2 lần / hàng ngày

    Cơ chế : Giảm tổng hợp các men tiên Protein (MMPs)

    Ức chế tác động huỷ hoại sụn khớp cuả Interleukin-1

    Kích thích các Đại thực bào, kích thích sự tái tạo của tổ chức sụn

    • Hyaluronic acid (Hyalgan, Go On, Synvisc®…) (thuốc)

    Chích nội khớp (Intraarticular)

    Chỉ định :

    • Thay thế dịch khớp để bôi trơn, nuôi dưỡng, chống hủy hoại sụn và làm giảm đau trong Thoái hoá khớp.
    • Điều trị bảo tồn trong lúc chờ đợi thay khớp (khớp gối hoặc khớp háng)

    Liều dùng : 2 ml / 1 khớp gối x 3 – 5 lần, tuần 1 lần (3 – 5 tuần một liệu trình). Có thể chích nhắc lại mỗi 6 tháng.

    Nguyên tắc: Cần tuyệt đối vô trùng và đúnh chỉ định

    • Duy trì và bổ sung đầy đủ dinh dưỡng cho sụn khớp hàng ngày
      • Bổ sung đầy đủ protid, khoáng chất (Calci, Phospho, Magnhe…)
      • Bổ sung các Vitamin (D, C, E, nhóm B…)
      • Bổ sung các dưỡng chất cho sụn khớp đặc biệt các sản phẩm chứa collagen type II để thúc đẩy sự hình thành và nuôi dưỡng mô sụn ở khớp
    1. Giữ gìn, duy trì chức năng vận động của khớp
    • Tập vận động khớp và cột sống thường xuyên, tăng dần, vừa sức ở các tư thế khớp không mang trọng lượng cuả cơ thể (ngồi, nằm) để chống cứng khớp, chống teo cơ, chống biến dạng khớp, bảo vệ chức năng cuả khớp đồng thời chống sự phá huỷ, bào mòn sụn khớp.
    • Thực hiện chế độ “Tiết kiệm” khớp, tránh đứng lâu, ngồi lâu một tư thế, tránh mang vác nặng, tránh tập quá mức, tránh thừa cân, có dụng cụ để giảm lực tỳ đè cho khớp gối (gậy chống, nạng, khung đi ….)
    • Điều trị ngoại khoa được áp dụng (khi cần) để sửa chữa các biến dạng của khớp, làm cứng khớp ở tư thế cơ năng, thay khớp nhân tạo và để giải ép hoặc cắt bỏ những gai xương khi gai ở một số vị trí đặc biệt, chèn ép vào các bộ phận xung quanh ( thần kinh hoặc tủy sống…).
    • Cắt xương, sửa và chỉnh trục khớp, duy trì sự phân bố lực đồng đều lên bề mặt của sụn khớp
    • Thay khớp bán phần (hiện ít được khuyến cáo)
    • Thay khớp toàn phần khi khớp bị hư hại nặng, là giải pháp hữu hiệu để giảm đau và duy trì khả năng vận động của khớp khi các biện pháp điều trị nội khoa thất bại. Hiện có thể thay các khớp háng, gối, vai…Đại đa số các trường hợp thay khớp là do thoái hóa (khớp gối 97% và khớp háng 86%). Năm 2006, tại Mỹ : có tới 542,000 cases thay khớp gối và 231,000 thay khớp háng. Dự tính năm 2030, có tới 3.5 triệu khớp gối và 570,000 khớp háng được thay và chi phí lên tới 100 tỷ USD (chiếm 1% GDP của Mỹ)
    • Nội soi khớp (Để chẩn đoán và điều trị) : chủ yếu được áp dụng ở khớp gối
    • Đánh giá trực tiếp các tổn thương: sụn khớp, bao hoạt dịch, các dây chằng..
    • Trong một số trường hợp cần thiết, cụ thể: Bơm rửa ổ khớp, sửa chữa những tổn thương mặt khớp, cắt sụn chêm, tái tạo dây chằng …
    • Một hướng phát triển rất nhiều hứa hẹn trong tương lai là cấy sụn, ghép sụn tự thân để điều trị tích cực hơn các tổn thương của sụn khớp. Các kỹ thuật này có thể qua nội soi khớp hoặc kết hợp giữa nội soi và phẫu thuật mở
    • Liệu pháp tế bào gốc tự thân (tế bào gốc từ tế bào máu, từ mô mỡ …), liệu pháp huyết tương giầu tiểu cầu tự thân đang được nghiên cứu trên các thử nghiệm lâm sàng và bước đầu được sử dụng trên thực tế, tuy nhiên chưa có bằng chứng lâm sàng thuyết phục
    • Một số thử nghiệm về gene và di truyền cũng bắt đầu được tập trung nghiên cứu trong những năm gần đầy

    PHÒNG BỆNH

    Mặc dù Thoái hoá khớp là một quá trình bệnh khó tránh khỏi ở người lớn tuổi, là một tất yếu cuả sự phát triển nhưng việc dự phòng vẫn rất quan trọng vì dự phòng có thể ngăn ngừa và hạn chế các yếu tố thúc đẩy quá trình thoái hoá, làm quá trình này xảy ra chậm hơn, muộn hơn và nhẹ hơn.

    • Chống các tư thế xấu trong sinh hoạt và lao động hàng ngày, bảo đảm vệ sinh và an toàn lao động để giảm các lực tỳ đè bất hợp lý lên sụn khớp.
    • Tập thể dục hàng ngày và giữa các giờ lao động. Khi có tuổi, cần duy trì chế độ tập thể dục đều đặn, vừa sức (Tốt nhất là đi xe đạp, đi bộ và tập dưỡng sinh…)
    • Tránh các động tác quá mạnh, đột ngột, tránh sai tư thế khi mang vác nặng.
    • Phát hiện và điều trị sớm các dị tật, các di chứng của chấn thương, các bệnh lý tại khớp và cột sống
    • Bảo đảm chế độ dinh dưỡng đầy đủ, cân đối, tránh dư cân. Bổ xung Calci, Phospho, Collagen, Vitamin D, nhóm B, C, … vào khẩu phần ăn hàng ngày của người có tuổi

    KẾT LUẬN

    • Thoái hoá khớp là bệnh kéo dài, thường gây đau đớn, lại thường xảy ra ở người có tuổi vì vậy việc sử dụng thuốc cần rất thận trọng và phải có chỉ định và theo dõi sát của thầy thuốc (kể cả việc sử dụng các thuốc giảm đau đơn thuần).
    • Cần kết hợp ngay từ đầu điều trị và phòng ngừa, điều trị triệu chứng và điều trị bệnh, điều trị bằng thuốc và các biện pháp không dùng thuốc (tập luyện, vận động, dinh dưỡng …đúng cách)
    • Các thuốc làm cải thiện cấu trúc sụn hay phục hồi các tổn thương sụn thường chưa đạt kết quả như mong đợi, nên cần phải tích cực phòng ngừa, nếu đã bị tổn thương, cần điều trị sớm và duy trì trị liệu lâu dài
    • Cần sớm điều chỉnh trọng lượng cơ thể và tránh áp lực quá tải kéo dài trên sụn khớp (trong lao động, sinh hoạt, thể thao, vui chơi, giải trí…)
    • Tránh sử dụng thuốc kháng viêm khi không cần thiết, đặc biệt là việc lạm dụng Corticosteroids vì sẽ gây các biến chứng (phụ thuộc Corticosteroid, loãng xương, rối loạn nội tiết và chuyển hoá, tăng huyết áp, tiểu đường….) làm nặng thêm tình trạng thoái hóa khớp

    TÀI LIỆU THAM KHẢO

    1. Iraj Salehi Abari. 2016 ACR Revised Criteria for Early Diagnosis of Knee Osteoarthritis. Autoimmune Dis Ther Approaches. Vol 3:118. 2016
    2. Valdes A.M. et al. Large scale meta-analysis of urinary C-terminal telopeptide, serum cartilage oligomeric protein and matrix metalloprotease degraded type II collagen and their role in prevalence, incidence and progression of osteoarthritis. Osteoarthritis and Cartilage 22 (2014) 683 – 689
    3. Kelly J. C. Most Drug Treatments Fail to Control Long-term OA Pain. Medscape Medical News Dec 27, 2018.
    4. Mandelbaum B. R. Orthobiologics for Knee Osteoarthritis: Fact, Fiction, or Fantasy? COMMENTARY, December 17, 2018

  • CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ LOÃNG XƯƠNG

    CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ LOÃNG XƯƠNG

    1. ĐẠI CƯƠNG

    Loãng xương (Osteoporosis) là một rối loạn chuyển hoá của bộ xương gây tổn thương sức mạnh của xương đưa đến tăng nguy cơ gẫy xương. Sức mạnh của xương bao gồm sự toàn vẹn cả về khối lượng và chất lượng của xương.

    Khối lượng xương được biểu hiện bằng:

    • Mật đô khoáng chất của xương (Bone Mineral Density – BMD)
    • Khối lượng xương (Bone Mass Content – BMC)

    Chất lượng xương phụ thuộc vào :

    • Thể tích xương
    • Vi cấu trúc của xương (Thành phần chất nền và chất khoáng của xương)
    • Chu chuyển xương (Tình trạng tổn thương vi cấu trúc xương, tình hình sửa chữa cấu trúc của xương)

    ICD 10: Loãng xương không có gẫy xương : M 81

    Loãng xương có gẫy xương : M 80

    2. PHÂN LOẠI LOÃNG XƯƠNG

      1. Loãng xương người già (Loãng xương tiên phát) :

    Đặc điểm : Tăng quá trình huỷ xương

    Giảm quá trình tạo xương

    Nguyên nhân : Các tế bào sinh xương (Osteoblast) bị lão hoá.

    Sự hấp thu calci ở ruột bị hạn chế.

    Sự suy giảm tất yếu các hormon sinh dục (Nữ và Nam)

    Loãng xương tiên phát thường xuất hiện trễ, diễn biến chậm, tăng từ từ và ít có những biến chứng nặng nề như gẫy xương hay lún xẹp các đốt sống.

      1. Loãng xương sau mãn kinh làm nặng hơn tình trạng loãng xương do tuổi ở phụ nữ do giảm đột ngột oestrogen khi mãn kinh

    Đặc điểm : Tăng quá trình huỷ xương

    Quá trình tạo xương bình thường
      1. Loãng xương thứ phát : Bệnh Loãng xương sẽ trở nên nặng nề hơn, sớm hơn, nhiều biến chứng hơn… nếu người bệnh có thêm một hoặc nhiều yếu tố nguy cơ dưới đây :

    Các yếu tố nguy cơ của bệnh loãng xương:

    • Kém phát triển thể chất từ khi còn nhỏ, đặc biệt là Còi xương, Suy dinh dưỡng, chế độ ăn thiếu protein, thiếu canxi hoặc tỷ lệ canxi/phospho trong chế độ ăn không hợp lý, thiếu vitamin D hoặc cơ thể không hấp thu được vitamin D… vì vậy khối lượng khoáng chất đỉnh của xương ở tuổi trưởng thành thấp, đây được coi là yếu tố nguy cơ quan trọng nhất của bệnh Loãng xương.
    • Tiền sử gia đình có cha, mẹ bị loãng xương hoặc gãy xương
    • Ít hoạt động thể lực, ít hoạt động ngoài trời, bất động quá lâu ngày do bệnh tật hoặc do nghề nghiệp
    • Có thói quen sử dụng nhiều rượu, bia, cà phê, thuốc lá…làm tăng thải canxi qua đường thận và giảm hấp thu canxi ở đường tiêu hóa.
    • Bị mắc một số bệnh: Thiểu năng các tuyến sinh dục nam và nữ (suy buồng trứng sớm, mãn kinh sớm, cắt buồng trứng, thiểu năng tinh hoàn…), bệnh nội tiết : cường tuyến giáp, cường tuyến cận giáp, cường tuyến vỏ thượng thận bệnh mãn tính đường tiêu hoá làm hạn chế hấp thu canxi, vitamin D, protein…ảnh hưởng chuyển hoá canxi và sự tạo xương, bệnh suy thận mãn hoặc phải chạy thận nhân tạo lâu ngày gây mất canxi qua đường tiết niệu, các bệnh xương khớp mạn tính đặc biệt là Viêm khớp dạng thấp và Thoái hoá khớp
    • Cần sử dụng dài hạn một số thuốc : Chống động kinh (Dihydan), thuốc chữa tiểu đường (Insulin), thuốc chống đông (Heparin) và đặc biệt là nhóm thuốc kháng viêm Corticosteroid (Corticosteroid một mặt ức chế trực tiếp quá trình tạo xương, mặt khác làm giảm hấp thu canxi ở ruột, tăng bài xuất canxi ở thận và làm tăng quá trình hủy xương)

    3. CHẨN ĐOÁN

    3.1. Triệu chứng lâm sàng

    Loãng xương là bệnh diễn biến âm thầm không có triệu chứng lâm sàng đặc trưng, chỉ biểu hiện khi đã có biến chứng.

    • Đau xương, đau lưng cấp và mạn tính.
    • Biến dạng cột sống: Gù, vẹo cột sống, giảm chiều cao do thân các đốt sống bị gãy
    • Đau ngực, khó thở, chậm tiêu… do ảnh hưởng đến lồng ngực và thân các đốt sống
    • Gẫy xương: Các vị trí thường gặp là gãy đầu dưới xương quay, gãy cổ xương đùi, gãy các đốt sống (lưng và thắt lưng); xuất hiện sau chấn thương rất nhẹ, thậm chí không rõ chấn thương.

    3.2. Triệu chứng cận lâm sàng

    • Xquang quy ước: hình ảnh đốt sống tăng thấu quang, biến dạng thân đốt sống (gãy làm xẹp và lún các đốt sống), với các xương dài thường giảm độ dày thân xương (khiến ống tủy rộng ra).
    • Đo khối lượng xương (BMD) bằng phương pháp đo hấp phụ tia X năng lượng kép (Dual Energy Xray Absorptiometry – DXA) ở các vị trí trung tâm như xương vùng hông hoặc cột sống thắt lưng, để chẩn đoán xác định loãng xương, đánh giá mức độ loãng xương, dự báo nguy cơ gãy xương và theo dõi điều trị.
    • Đo khối lượng xương ở ngoại vi (gót chân, ngón tay…) bằng các phương pháp (DXA, siêu âm…) được dùng để tầm soát loãng xương trong cộng đồng.
    • Một số phương pháp khác: CT Scan hoặc MRI có thể được sử dụng để đánh giá khối lượng xương, đặc biệt ở cột sống hoặc cổ xương đùi.
    • Trong một số trường hợp cần thiết, có thể định lượng các marker hủy xương và tạo xương: Amino terminal telopeptide (NTX), Carboxyterminal telopeptide (CTX), Procollagen type 1 N terminal propeptide (PINP), Procollagen type 1 C terminal propeptide (PICP) …để đánh giá đáp ứng của điều trị.

    3.3. Chẩn đoán xác định

    • Tiêu chuẩn chẩn đoán loãng xương của Tổ chức y tế Thế giới (WHO) năm 1994, đo mật độ xương tại cột sống thắt lưng và cổ xương đùi theo phương pháp DXA :
    • Xương bình thường: T score từ – 1SD trở lên.
    • Thiếu xương (Osteopenia): T score dưới – 1SD đến – 2,5SD.
    • Loãng xương (Osteoporosis): T score dưới – 2,5SD.
    • Loãng xương nặng: T score dưới – 2,5 SD kèm tiền sử/ hiện tại có gẫy xương
    • Trường hợp không có điều kiện đo mật độ xương:

    Có thể chẩn đoán xác định loãng xương khi đã có biến chứng gẫy xương dựa vào triệu chứng lâm sàng và Xquang: Đau xương, đau lưng, gẫy xương sau chấn thương nhẹ, tuổi cao…

    3.4. Các yếu tố tiên lượng quan trọng cần lưu ý

    • Giới: nữ
    • Tuổi cao.
    • Khối lượng xương thấp.
    • Tiền sử gãy xương (của cá nhân và gia đình).
    • Nguy cơ té ngã (bệnh phối hợp : giảm thị lực, đau khớp, yếu cơ, parkinson…).
    • Hút thuốc, sử dụng thuốc (Corticosteroid, thuốc chống đông…).

    3.5. Các mô hình tiên lượng dự báo nguy cơ gãy xương (dựa trên BMD và các yếu tố nguy cơ).

    Sử dụng 12 yếu tố nguy cơ: Tuổi, giới, cân nặng, chiều cao, tiền sử gãy xương,

    chỉ số T, tiền sử gãy xương của gia đình, hút thuốc, uống rượu, viêm khớp dạng

    thấp, loãng xương thứ phát, sử dụng corticoid. Người sử dụng chỉ việc nhập số

    liệu của bệnh nhân, website sẽ cho kết quả tiên lượng xác suất gãy xương trong

    vòng 10 năm.

    Sử dụng 5 yếu tố nguy cơ: tuổi, cân nặng, tiền sử gãy xương, chỉ số T, và tiền sử té ngã. Cũng như mô hình của WHO, mô hình này cho kết quả nguy cơ gãy xương trong vòng 5 năm và 10 năm.

    3.6 Chẩn đoán phân biệt

    • Bất toàn tạo xương hay xương thủy tinh (Osteogenesis Imperfecta – OI).
    • Các loãng xương thứ phát như ung thư di căn xương, các bệnh ác tính cơ quan tạo máu (đa u tủy xương, bệnh bạch cầu leucemie…).

    4. ĐIỀU TRỊ

    4.1 Mục tiêu điều trị:

    1. Giảm nguy cơ gãy xương, tái gãy xương
    2. Giảm mất xương, tăng khối lượng xương,
    3. Nâng cao chất lượng sống và giảm tử vong

    4.2 Khi nào cần điều trị

    1. Khi được chẩn đoán loãng xương (chỉ số T ≤ – 2,5) ở tuổi ≥ 50 (nam và nữ)
    2. Khi gãy xương sau một chấn thương nhẹ, ở độ tuổi > 60
    3. Khi có chỉ số T từ – 1 đến – 2,4 nhưng có nguy cơ gãy xương trong 10 năm tới cao tính theo mô hình Frax hoặc Garvan, ≥ 3% với gãy xương vùng hông (hip fracture) hoặc ≥ 20% cho gãy xương bất kỳ (major osteoporotic fracture)

    4.3 Điều trị theo mục tiêu (Treat to Target) trong Loãng xương

    Chiến lược điều trị thích hợp với từng bệnh nhân (tuổi, mức độ loãng xương, các bệnh cùng mắc…), xác định mục tiêu (tương tự trong điều trị THA, ĐTĐ, RL lipid máu, Gout, VKDT…), điều trị theo mục tiêu, theo dõi, đánh giá, kiểm soát sự tuân thủ, xem xét việc đổi thuốc, duy trì thuốc hay các giai đoạn tạm ngưng thuốc (“drug holiday”) phù hợp

    Các mục tiêu cần đặt ra cho từng bệnh nhân cụ thể, ví dụ:

    • BMD (Tscore) > – 2,5 và FRAX nguy cơ gãy xương chung <10%
    • Không có gãy xương mới
    • FRAX nguy cơ gãy xương bất kỳ <20% và nguy cơ gãy xương vùng hông <3%
    • Nếu đã có gãy xương: T-score cần đạt > -1.5

    4.4 Các phương pháp không dùng thuốc (bao gồm cả dự phòng và điều trị )

    • Chế độ ăn uống: Bổ sung nguồn thức ăn giàu canxi (theo nhu cầu của cơ thể : từ 1.000-1.500mg hàng ngày, từ các nguồn: thức ăn, sữa và dược phẩm), tránh các yếu tố nguy cơ: Thuốc lá, café, rượu…tránh thừa cân hoặc thiếu cân.
    • Chế độ sinh hoạt: Tăng cường vận động, tăng dẻo dai cơ bắp, tránh té ngã…
    • Sử dụng các dụng cụ, nẹp chỉnh hình (cho cột sống, cho khớp háng) giảm sự tỳ đè lên cột sống, đầu xương, xương vùng hông.

    4.5 Các thuốc điều trị loãng xương

    4.5.1. Các thuốc bổ xung nếu chế độ ăn không đủ (dùng hàng ngày trong suốt quá trình điều trị.)

    • Canxi: cần bổ sung Canxi 500 – 1.500mg hàng ngày.
    • Vitamin D 800 – 1.000 UI hàng ngày (hoặc chất chuyển hoá của vitamin D là Calcitriol 0,25 – 0,5 mcg, thường chỉ định cho các bệnh nhân lớn tuổi hoặc suy thận vì không chuyển hóa được vitamin D).

    4.5.2. Các thuốc chống hủy xương: Làm giảm hoạt tính tế bào hủy xương

      • Nhóm Bisphosphonat: Hiện là nhóm thuốc được lựa chọn đầu tiên trong điều trị các bệnh lý Loãng xương (người già, phụ nữ sau mãn kinh, nam giới, do corticosteroid). Chống chỉ định : phụ nữ có thai và cho con bú, dưới 18 tuổi (cần xem xét từng trường hợp cụ thể), suy thận với mức lọc cầu thận (GFR)<35 ml/phút
    • Alendronat 70mg hoặc Alendronat 70mg + Cholecalciferol 2.800 hoặc 5.600UI uống sáng sớm, khi bụng đói, một tuần uống một lần, kèm nhiều nước. Sau uống nên vận động, không nằm sau uống thuốc ít nhất 30 phút.
    • Ibandronate 150mg, uống sáng sớm, khi bụng đói, một tháng uống một lần, kèm nhiều nước. Sau uống nên vận động, không nằm sau uống thuốc ít nhất 60 phút.

    Tác dụng phụ chủ yếu của bisphosphonate dạng uống: là kích ứng đường tiêu hóa trên gây viêm thực quản, loét dạ dày, nuốt khó…

    • Zoledronic acid 5mg truyền tĩnh mạch một năm chỉ dùng một liều duy nhất. Thuốc có khả dụng sinh học vượt trội hơn đường uống, không gây kích ứng đường tiêu hóa và cải thiện được sự tuân thủ điều trị của người bệnh.
    • Ibandronate 3mg chích tĩnh mạch mỗi 3 tháng

    Chú ý bổ sung đầy đủ nước, canxi và vitamin D trước khi dùng các bisphosphonates. Có thể dùng acetaminophen (paracetamol) để làm giảm các phản ứng phụ sau truyền thuốc (như đau khớp, đau đầu, đau cơ, sốt).

    • Denosumab (thuốc ức chế RANKL)
    • Cơ chế tác dụng thông qua sự tác động lên hệ thống RANK-RANKL-OPG, denosumab là một kháng thể đơn dòng (monoclonal antibody) ức chế RANKL, duy trì tỉ số tối ưu giữa RANKL và OPG, ngăn cản sự biệt hóa của tế bào hủy xương.
    • Được chấp thuận cho điều trị loãng xương ở phụ nữ mãn kinh, ở bệnh nhân VKDT có nguy cơ gãy xương cao, ở bệnh nhân loãng xương có GFR <35 ml/phút (chống chỉ định BP). Thuốc cũng được chỉ định để điều trị cho phụ nữ bị ung thư vú, nam giới đang dùng thuốc điều trị ung thư tiền liệt tuyến.. có nguy cơ gãy xương cao
    • Liều dùng: 60 mg, tiêm dưới da mỗi 6 tháng.
    • Thuốc đang có kế hoạch giới thiệu tại Việt Nam
    • Calcitonin (chiết suất từ cá hồi) 100UI tiêm dưới da hoặc 200UI xịt qua niêm mạc mũi hàng ngày. Chỉ định ngắn ngày (2 – 4 tuần) trong trường hợp mới gẫy xương, đặc biệt khi có kèm triệu chứng đau. Không dùng dài ngày trong điều trị Loãng xương, khi bệnh nhân giảm đau, điều trị tiếp bằng nhóm Bisphosphonat (uống hoặc truyền tĩnh mạch).
    • Liệu pháp sử dụng các chất giống hormon: Chỉ định đối với phụ nữ sau mãn kinh có nguy cơ cao hoặc có loãng xương sau mãn kinh:

    Raloxifen, chất điều hoà chọn lọc thụ thể Estrogen (SERMs): 60mg uống hàng ngày, trong thời gian ≤ 2 năm.

    4.5.3. Thuốc tăng tạo xương

    • Strontium ranelat
    • Thuốc vừa có tác dụng tăng tạo xương vừa có tác dụng ức chế hủy xương, đang được coi là thuốc có tác động kép phù hợp hoạt động sinh lý của xương. Tuy nhiên, thuốc đã bị ngưng từ 2016 – 2017 vì làm gia tăng nguy cơ huyết khối, ảnh hưởng xấu tới tim mạch và có thể gây phản ứng dị ứng nghiêm trọng.
    • Liều dùng 2g uống ngày một lần vào buổi tối (sau bữa ăn 2 giờ, trước khi đi ngủ)
    • Thuốc được chỉ định khi bệnh nhân có chống chỉ định hoặc không dung nạp nhóm bisphosphonates.
    • Teriparatide (PTH)
    • Đây là thuốc kích thích tạo xương. Được chấp thuận cho điều trị loãng xương ở phụ nữ sau mãn kinh; loãng xương nam giới có nguy cơ gãy xương cao; và loãng xương do glucocorticoid có nguy cơ gãy xương cao.
    • Liều thường dùng 20 µg mỗi ngày; thời gian tối đa 2 năm. Không dùng đồng thời với bisphosphonate, tuy nhiên sau khi ngưng teriparatide có thể dùng tiếp bisphosphonate để duy trì hoặc làm tăng thêm hiệu quả điều trị.
    • Tránh dùng ở những người có nguy cơ ung thư xương (tiền căn K, tăng canxi máu, xạ trị trước đó).
    • Thuốc đang có kế hoạch giới thiệu tại Việt Nam
    • Romosozumab (Kháng thể kháng sclerostin)
    • Romosozumab là một kháng thể đơn dòng, kháng lại sclerosin. Sclerostin là một protein được bài tiết bởi các tế bào xương, gắn kết với thụ thể LPR5 trên màng tế bào tạo xương, ức chế hoạt động của tế bào này.
    • Romosozumab làm tăng BMD, osteocalcin trên phụ nữ mãn kinh, mới được FDA chấp thuận 2018 cho điều trị loãng xương ở phụ nữ mãn kinh với tác dụng tăng tạo xương

    4.5.4. Các nhóm thuốc khác có thể phối hợp trong những trường hợp cần thiết :

    • Thuốc ức chế osteocalcin: Menatetrenon (vitamin K2).
    • Thuốc làm tăng quá trình đồng hoá: Deca Durabolin và Durabolin.

    4.6 Điều trị triệu chứng

    • Đau cột sống, đau dọc các xương…(khi mới gẫy xương, lún xẹp đốt sống): Chỉ định calcitonine và các thuốc giảm đau theo bậc thang của tổ chức y tế thế giới. Có thể kết hợp thuốc kháng viêm giảm đau không steroids, thuốc giảm đau bậc 2 (phối hợp nhóm opiat nhẹ và vừa), thuốc giãn cơ…
    • Chèn ép rễ thần kinh liên sườn (đau ngực khó thở, chậm tiêu, đau lan theo rễ thần kinh, dị cảm, tê…): Nẹp thắt lưng, điều chỉnh tư thế ngồi hoặc đứng, thuốc giảm đau, thuốc giảm đau thần kinh, vitamin nhóm B … nếu cần.

    4.7 Điều trị ngoại khoa các biến chứng gẫy cổ xương đùi, gẫy thân đốt sống

    • Trường hợp gẫy cổ xương đùi có thể bắt vis xốp, thay chỏm xương đùi hoặc thay toàn bộ khớp háng.
    • Gãy đốt sống, biến dạng cột sống: Phục hồi chiều cao đốt sống bằng các phương pháp tạo hình đốt sống (bơm xi măng vào thân đốt sống, thay đốt sống nhân tạo…)
    • Phụ nữ sau mãn kinh, nam giới > 60 tuổi bị gãy đốt sống, gãy cổ xương đùi hoặc gãy xương cổ tay do chấn thương nhẹ. Có thể được điều trị Loãng xương mà không cần đo khối lượng xương. Việc đo khối lượng xương sẽ được thực hiện sau đó, khi thuận tiện, để theo dõi và đánh giá kết quả điều trị.

    4.8 Loãng xương và bệnh lý tim mạch

    • Loãng xương và các bệnh lý tim mạch (đặc biệt là tăng huyết áp và bệnh thiếu máu cơ tim cục bộ) là các nguyên nhân gây bệnh tật và tử vong quan trọng cho người có tuổi. (Cardiovascular disease and osteoporosis are important causes of morbidity and mortality in the elderly). Chúng ta đều biết, ở người có tuổi loãng xương và các bệnh lý tim mạch đều gia tăng.
    • Tuy nhiên nhiều bằng chứng y học đã cho thấy loãng xương và các bệnh lý tim mạch còn có các mối liên quan khác như: cơ địa và yếu tố di truyền của mỗi người, cơ chế bệnh sinh, bệnh học, quá trình calcification của các tổ chức ở mạch máu, vai trò của các tế bào đặc biệt (vascular smooth muscle cells)…. liên quan rất nhiều tới chuyển hóa calcium, phosphor, khối xương, quá trình khoáng hóa xương, qúa trình tạo xương… Nhiều nhà lâm sàng đã coi loãng xương cũng là một yếu tố nguy cơ tim mạch độc lập !
    • Các bằng chứng cũng cho thấy các thuốc như statins, antihypertensives và bisphosphonates đều có hiệu quả trên cả loãng xương và bệnh lý tim mạch, điều này càng khẳng định 2 bệnh có chung một số cơ sở sinh lý bệnh học

    5. THEO DÕI, QUẢN LÝ

    • Bệnh nhân phải được điều trị lâu dài và theo dõi sát để bảo đảm sự tuân thủ điều trị. Nếu không tuân thủ điều trị, sẽ không có hiệu quả điều trị
    • Có thể sử dụng một số markers chu chuyển xương để hỗ trợ chẩn đoán, tiên lượng gãy xương, tiên lượng tình trạng mất xương và theo dõi điều trị.
    • Đo khối lượng xương (phương pháp DXA) mỗi 2 năm để theo dõi và đánh giá kết quả điều trị.
    • Thời gian điều trị phải kéo dài từ 3 – 5 năm (tùy mức độ loãng xương, nguy cơ gãy xương và mục tiêu đặt ra của điều trị), sau đó đánh giá lại tình trạng bệnh và quyết định các trị liệu tiếp theo hay được tạm nghỉ thuốc (drug holiday).

    6. PHÒNG BỆNH: Loãng xương là bệnh có thể phòng ngừa :

    • Cung cấp đầy đủ canxi, vitamin D và các dưỡng chất cần thiết chung cho cơ thể trong suốt cuộc đời, theo nhu cầu của từng lứa tuổi và tình trạng cơ thể.
    • Duy trì chế độ vận động thường xuyên giúp dự trữ canxi cho xương, tăng sự khéo léo, sức mạnh cơ, sự cân bằng để giảm khả năng té ngã và gẫy xương.
    • Hạn chế một số thói quen: hút thuốc lá, uống nhiều rượu, cà phê, ít vận động…
    • Khi bệnh nhân nguy cơ loãng xương (BMD từ -1,5 đến – 2,4 SD), nhưng lại có nhiều yếu tố nguy cơ: phải dùng corticosteroid để điều trị bệnh nền, tiền sử gia đình có gẫy xương do loãng xương, nguy cơ té ngã cao (qua mô hình tiên lượng FRAX, Garvan.., bisphosphonates có thể được chỉ định điều trị để phòng ngừa gãy xương.
    • Quan tâm tới các bệnh lý cùng mắc của bệnh nhân: bệnh tim mạch, bệnh chuyển hóa-nội tiết, bệnh viêm khớp, bệnh tiêu hóa, bệnh thận mạn…

    Hướng dẫn theo dõi dài hạn cho bệnh nhân Loãng xương điều trị với Bisphosphonates

    Calcium, vitamin D, exercises

    Avoid falls

    Journal of Bone and Mineral Research
    Volume 31, Issue 1, pages 16-35, 4 JAN 2016 DOI: 10.1002/jbmr.2708
    http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/jbmr.2708/full#jbmr2708-fig-000Z

    TÀI LIỆU THAM KHẢO

    1. Bolland MJ et al. Effective osteoporosis treatment on mortality in eight randomized placebo – controlled trials. J Clin Endocrinol Metab. 2010;95:1174-1181.
    2. IOF guidelines 2010 (http://www.osteofound.org/osteoporosis/treatment.html) and APLAR guidelines 2010
    3. European guidance for the diagnosis and management of osteoporosis in postmenopausal women. International Osteoporosis Foundation & National Osteoporosis Foundation 2012
    4. Malaysia Clinical Practice Guideline on Management of Osteoporosis 2012
    5. National Osteoporosis Foundation (2013). “Clinician’s guide to prevention and treatment of osteoporosis”.
    6. National Institutes of Health (2011), “Dietary supplement fact sheet: Calcium”, http://ods.od.nih.gov/factsheets/Calcium-HealthProfessional/, (10/9/2013).
    7. Sandhu K.S., Hampson G. (2011), “Review: The pathogenesis, diagnosis, investigation and management of osteoporosis”. J Clin Pathol; vol: 64, pp: 1042 – 1050
    8. NOGG National Osteoporosis Guideline Group. Update 2013. Guidelines for the diagnosis and management of osteoporosis in postmenopausal women and men from the age of 50 in the UK
    9. WHO Technical Report Series (2003), “Prevention and management of osteoporosis: Report of a WHO scientific group”. pp: 86 – 96.
    10. Delia Sprini, Giovam Battista Rini, Laura Di Stefano et al. Correlation between osteoporosis and cardiovascular disease. Clin Cases Miner Bone Metab. 2014 May-Aug; 11(2): 117–119.
    11. Robert A Adler, Ghada El-Hajj Fuleihan, Douglas C Bauer.Managing Osteoporosis in Patients on Long‐Term Bisphosphonate Treatment: Report of a Task Force of the American Society for Bone and Mineral Research. Journal of Bone and Mineral Research. Volume 31, Issue 1, pages 16-35, 4 Jan 2016
    12. Delia Sprini, Giovam Battista Rini, Laura Di Stefano, Luisella Cianferotti and Nicola Napoli. Correlation between osteoporosis and cardiovascular disease. Clin Cases Miner Bone Metab. 2014 May-Aug; 11(2): 117–119.
    13. Sundeep Khosla, Robert and Arlene Kogod. A Crisis in the Treatment of Osteoporosis. EDITORIAL. Journal of Bone and Mineral Research. Aug;31(8):1485-7 2016
    14. Jacques P. Brown, Suzanne Morin. Bisphosphonates for treatment of osteoporosis. Expected benefits, potential harms, and drug holidays. Clinical Review. Vol 60: april 2014 | Canadian Family Physician. Le Médecin de famille canadien
    15. Michael Lewiecki E. Osteoporosis treatment gap comes at a high price. Clinical Pharmacist FEB 2017
    16. Chang Y, Huang C, Hwang J, Kuo J, Lin K, Huang H, et al. Fracture liaison services for osteoporosis in the Asia-Pacific region: current unmet needs and systematic literature review. Osteoporos Int 2017 Dec 28.
    17. Ching-Lung Cheung, Seng Bin Ang. An updated hip fracture projection in Asia: The Asian Federation of Osteoporosis Societies study. Osteoporosis and Sarcopenia 4 (2018) 16 – 21
    18. Kolata G. Fearing rare side effects, millions take their chances with osteoporosis. New York Times [Internet]. 2016 Jun 1 [cited 2016 Jun 22]

     

  • ĐIỀU TRỊ VIÊM TỤY MẠN

    ĐIỀU TRỊ VIÊM TỤY MẠN

    Bộ môn Nội Tổng Quát – Đại học Y Khoa Phạm Ngọc Thạch

    ĐỐI TƯỢNG: Y6

    THỜI LƯỢNG: 1 tiết

    MỤC TIÊU:

    1. Kể được các chẩn đoán hình ảnh dùng trong viêm tụy mạn
    2. Kể được các nguyên nhân của viêm tụy mạn
    3. Kể được các biến chứng của viêm tụy mạn
    4. Trình bày được các phương pháp điều trị chung viêm tụy mạn
    5. Kể được các phương pháp giảm đau trong viêm tụy mạn
    6. Trình bày được phương pháp giảm đau nội khoa trong viêm tụy mạn
    7. Trình bày được các thuốc điều trị rối loạn hấp thu trong viêm tụy mạn

    NỘI DUNG:

    1. Định nghĩa: Theo định nghĩa của Hội Tụy Học Hoa Kỳ năm 2014, viêm tụy mạn là một bệnh lý của tụy đặc trưng bởi quá trình viêm tiến triển mạn tính và tạo xơ sẹo, tổn thương tụy không hồi phục và dẫn tới mất chức năng tụy ngoại tiết và nội tiết.
    2. Nguyên nhân: Phân loại TIGARO
    Toxic – metabolic Idiopathic Genetic Autoimmune Recurrent and Severe AP Obstructive
    Rượu Khởi phát sớm Viêm tụy di truyền VTM tự miễn đơn độc Sau VTC hoại tử Tụy đôi
    Thuốc lá Khởi phát muộn Trypsinogen tích điện dương VTM tự miễn l/q hội chứng Sjögren’s Viêm tụy tái phát Rối loạn cơ vòng Oddi
    Tăng calci VTM nhiệt đới (VTM dinh dưỡng) PRSS1 IBD Bệnh lý mạch máu/thiếu máu Tắc nghẽn ống tụy mật (do u)
    Tăng lipid PRSS2 Xơ hóa mật nguyên phát Nang tá tràng trước nhú
    Suy thận mạn Đột biến CFTR
    Thuốc Đột biến SPINK1
    1. Lâm sàng:
    2. Đau bụng mạn tính:
    3. Sụt cân: Buồn nôn, nôn, chán ăn, sụt cân
    4. Kém hấp thu: Tiêu chảy, tiêu phân mỡ
    5. Đái tháo đường do tụy
    6. Cận lâm sàng:
    7. Xét nghiệm chức năng tụy ngoại tiết trực tiếp và gián tiếp
    8. Chẩn đoán hình ảnh:
    • X quang bụng
    • Siêu âm bụng
    • CT bụng
    • ERCP
    • MRCP
    • EUS

    Phân loại Cambridge viêm tụy mạn bằng ERCP:

    Mức độ Phân loại ERCP Siêu âm/CT
    Ống tụy chính Nhánh bên
    Bình thường 0 Bình thường Bình thường Bình thường
    Gợi ý 0 Bình thường < 3 nhánh bất thường Đk ống tụy chính 2 – 4 mm.

    Tuyến to x1-2 lần bình thường

    Nhẹ I Bình thường ≥ 3 Hang < 10mm, ống không đều, hoại tử khu trú cấp tính, nhu mô không đồng nhất, tăng âm thành ống, viền đầu/thân không đều
    Trung bình II Bất thường > 3 -nt-
    Nặng III -nt- + ≥ 1 trong các bất thường sau:

    • Hang > 10 mm
    • Tắc nghẽn ống (hẹp)
    • Dãn hoặc không đều
    • Giảm đổ đầy trong ống
    > 3 -nt- + ≥ 1 trong các bất thường sau:

    • Hang > 10 mm
    • Tắc nghẽn ống (hẹp)
    • Dãn hoặc không đều
    • Giảm đổ đầy trong ống
    • Sỏi/vôi hóa tụy
    • Xâm lấn cơ quan lân cận
    1. Chẩn đoán:

    Mayo Clinic Diagnostic Scoring System: đã được chấp nhận và áp dụng rộng rãi: Chẩn đoán khi có ≥ 4 điểm

    Tiêu chuẩn Phân loại Điểm
    Vôi hóa tụy Chắc chắn 4
    Có thể 2
    Mô học VTM Chắc chắn 4
    Có thể 2
    Tiêu phân mỡ 2
    Test secretin: Lipase < 2SD giá trị trung bình 2
    Bất thường ống tụy trên ERCP, CT, MRCP loại I-III theo Cambridge 3
    Đau bụng trên hoặc sụt cân > 10kg/12 tháng 2
    Đái tháo đường (FPG > 140 mg/dl) 1
    1. Biến chứng:
    2. Nang giả tụy: thường lớn hơn 6 cm và không tự thoái lui.
    3. Ung thư tụy
    4. Rò tụy
    5. Báng bụng dịch tụy
    6. Huyết khối tĩnh mạch lách, xuất huyết dãn tĩnh mạch
    7. Giả phình động mạch
    8. Tắc ống mật
    9. Tắc hẹp tá tràng
    10. Liệt dạ dày và rối loạn vận động hang vị – tá tràng
    11. Điều trị:
    12. Điều trị chung:
    • Ngưng thuốc lá, rượu bia
    • Ăn nhiều bữa nhỏ và uống nhiều nước
    • Giảm chất béo (< 20 g/ngày)
    • Có thể bổ sung triglyceride chuỗi trung bình (tác dụng giảm thiểu nồng độ CCK, chống oxy hóa và ngăn ngừa sụt cân)
    • Theo dõi vitamin tan trong dầu, nhất là vitamin D, theo dõi mật độ xương
    • Xử trí các biến chứng.
    1. Giảm đau
    2. Ngưng rượu và thuốc lá: ngoài gây tăng đau, rượu và thuốc lá còn thúc đẩy suy chức năng tụy, tăng tử vong.
    3. Viên men tụy không vỏ bọc: Giảm đau nhờ làm giảm tiết men tụy qua cơ chế điều hòa ngược. Uống kèm PPI hoặc H2RA để ngừa acid dịch vị hủy men tụy.
    4. Thuốc chống oxy hóa: Hỗn hợp gồm selenium, vitamin A, C, E và methionine đã nghiên cứu cho thấy tác dụng giảm đau. Hiệu quả tuy ít nhưng các dữ liệu hiện tại ủng hộ việc sử dụng. Hơn nữa đây là liệu pháp không có nguy cơ.
    5. Thuốc giảm đau:
    • Acetaminophen
    • Aspirin
    • Các dẫn xuất á phiện: Tramadol (100 mg Propoxyphene napsylate + 650 mg Acetaminophen); Morphine sulfate 10 mg (PO) liều tùy mức độ đau (≤ 100mg)
    • Các thuốc chống trầm cảm (thuốc chống trầm cảm ba vòng, SSRI, duloxetine), giảm đau thần kinh (gabapentin, pregabalin).
    • Nguy cơ nghiện thuốc giảm đau
    1. Octreotide: Có thể giảm đau do giảm tiết men tụy và giảm CCK trong máu. Các nghiên cứu cho các kết quả khác nhau.
    2. Điều trị qua nội soi: Mục tiêu dẫn lưu ống tụy để giảm tắc nghẽn.
    3. Cắt cơ vòng ống tụy: Để đặt stent ống tụy và để lấy sỏi ống tụy.
    4. Đặt stent: Để làm dãn và bắc cầu qua chỗ chít hẹp.
    5. Lấy sỏi ống tụy
    6. Phương pháp nội soi kết hợp các biện pháp trên
    7. Phẫu thuật: Khi các biện pháp trên thất bại
    • Dẫn lưu ống tụy
    • Phẫu thuật Whipple, Phẫu thuật Whipple bảo tồn tá tràng
    1. Chẹn đám rối thần kinh thái dương và ly giải đám rối thái dương
    2. Kích thích tủy sống, kích thích trung khu đau ở não xuyên sọ bằng từ trường
    3. Điều trị rối loạn hấp thu và tiêu phân mỡ: Viên men tụy. Liều 30.000 UI (hay 90.000 USP) đến ruột là đủ cho mỗi bữa ăn để hết tiêu phân mỡ.
    Lượng lipase (USP) Liều giảm đau Liều trị kém hấp thu
    Không có vỏ bọc
    Viokase 8 8.000 8 cùng bữa ăn và đêm 8-12 cùng bữa ăn
    Viokase 16 16.000 4 cùng bữa ăn và đêm 4-6 cùng bữa ăn
    Có bỏ bọc tan trong ruột
    Creon 5 5.000 KHÔNG 12-18 cùng bữa ăn
    Creon 10 10.000 KHÔNG 6-9 cùng bữa ăn
    Creon 20 20.000 KHÔNG 3-4 cùng bữa ăn
    Ultrase MT 12 12.000 KHÔNG 5-8 cùng bữa ăn
    Ultrase MT 18 18.000 KHÔNG 4-6 cùng bữa ăn
    Ultrase MT 20 20.000 KHÔNG 3-4 cùng bữa ăn
    Pancrease MT 10 10.000 KHÔNG 6-9 cùng bữa ăn
    Pancrease MT 16 16.000 KHÔNG 4-6 cùng bữa ăn
    Pancrease MT 20 20.000 KHÔNG 3-4 cùng bữa ăn
    1. Đái tháo đường: Là yếu tố tiên lượng tử vong độc lập ở bệnh nhân VTM.

    Việc kiểm soát chặt đường huyết có thể gây hạ đường huyết. Do đó, mục tiêu nhằm kiểm soát mất đường qua nước tiểu hơn là kiểm soát chặt đường huyết. Bệnh nhân thường cần insulin nhưng liều thấp hơn ĐTĐ type 1.

    TÀI LIỆU THAM KHẢO

    1. Norton J.G. and Phillip P.T. (2012). Harrison’s Principles of Internal Medicine, 18th edition. The McGraw-Hill Companies. Chapter 313.
    2. Topazian M., Pandol S.J. (2009). Textbook of Gastroenterology 5th edition. Blackwell Publishing. Chapter 69.
    3. Feldman M., Friedman L.S. and Brandt L.J. (2010). Sleisenger and Fordtran’s Gastrointestinal and Liver Disease, 9th edition. Elsevier Inc. Chapter 59.
    4. Freedman S.D. “Treatment of chronic pancreatitis”. Up-to-date 2013. This topic last updated: thg 5 31, 2013.
    5. Layer P., Yamamoto H., Kalthoff L., Clain J.E. et al. (1994). “The different courses of early- and late-onset idiopathic and alcoholic chronic pancreatitis”. Gastroenterology. 107(5):1481-1487.
    6. Triệu chứng nào KHÔNG là của viêm tụy mạn:
    7. Đau bụng
    8. Tiêu chảy
    9. Đánh trống ngực
    10. Sụt cân
    11. Biến chứng của viêm tụy mạn:
    12. Béo phì
    13. Ung thư gan
    14. Đái tháo đường
    15. Tăng huyết áp
    16. Theo Mayo Clinic Diagnostic Scoring System, chẩn đoán viêm tụy mạn khi có ít nhất
    17. 3 điểm
    18. 4 điểm
    19. 5 điểm
    20. 6 điểm
    21. Nguyên tắc điều trị viêm tụy mạn:
    22. Ăn ít bữa, nhiều năng lượng
    23. Hút thuốc lá ít
    24. Ngưng rượu bia
    25. Giảm đau đường chích
    26. Phương pháp giảm đau trong viêm tụy mạn, TRỪ MỘT:
    27. Viên men tụy
    28. Thuốc giảm đau
    29. Rượu hoặc bia
    30. Chẹn đám rối thần kinh thái dương

    ĐÁP ÁN 1.C 2.C 3.B 4.C 5.C